Balalar kolonıasyndaǵy bir kún
Elimizde qylmys jasap, bas bostandyǵynan aıyrylyp, sot sheshimimen jazasyn ótep jatqan 14-18 jas aralyǵyndaǵy jasóspirimder otyrǵan kolonıa bar. Almatyda ornalasqan. Resmı ataýy – Almaty qalasy, Almaty jáne Jetisý oblystary boıynsha qylmystyq-atqarý júıesi departamentine qarasty №11 mekeme. Búginde munda sottalǵan 49 bala bar. Olardyń 33-i asa aýyr qylmys jasaǵan, 15-i aýyr qylmysqa, al 1-eýi ǵana asa aýyr emes qylmysqa barǵan. Almaty qalasynan – 1, irgemizdegi Almaty oblysynan 4 bozbala jazasyn ótep jatyr.
Kolonıanyń syrtqy tabaldyryǵynan attaǵannan-aq tártiptiń tym qatal ekeni baıqalady. Qos-qostan ornatylǵan temir esikteriniń ózi sart-surt etip ashylyp, jabylǵanda, kádýilgideı tiksinip qalasyń. İshke búkil zatyńdy kireberiske qaldyryp, ústi-basyńdy muqıat tekserýden ótkizgen soń ǵana kiresiń.
Saǵat 06.00.
Jazasyn ótep jatqan jastar uıqydan turdy. Olar kúnde osy ýaqytta oıanýǵa tıis. Úıdegideı erkelep, kerilip-sozylyp, ózim bilem qashan tursam da dep jatatyn jer emes bul.
Balalar on bes mınýttaı boıyn sergitý jattyǵýlaryn jasady. Bári emes biraq, bul turǵyda mindetteý joq, qalamaǵandary deneni shynyqtyrý jattyǵýlaryn jasamaıdy, olar birden tósekterin jınaýǵa kirisip, jýynýǵa ketip jatyr.
Olar tósekterin jınaýǵa ábden mashyqtanyp alǵanǵa uqsaıdy. Tósek jamylǵysynyń salbyrap ne jıyrylyp turǵan bir jeri baıqalmaıdy, pyshaqtyń qyryndaı túp-túzý, jyp-jınaqy. Osy jastardyń kóbi bostandyqta, ıaǵnı úılerinde júrgende dál osylaı tósekterin kelistirip jınamaǵan da shyǵar-aý!
Saǵat 07.00.
Olar tańǵy asqa keldi. Munda da tártip. Jasaq bastyǵy jáne kúzet qyzmeti bireýin de kózden tasa etpeı, qadaǵalap tur. Asqanada aspazǵa jazasyn ótep jatqan balalar arasynan kómekshiler taǵaıyndalady eken. Jasóspirimderdi ol da eńbekke baýlýǵa jatady. Túnnen túgel shyqqan jazasyn óteýshiler bir-birimen shúıirkelesip shaı iship otyr.
Saǵat 07.45.
Balalar túzeý mekemesi aýmaǵyna, taza aýada serýendeýge shyqty. Sonymen qatar, QR QAK-nyń 121-babyna sáıkes, ózderi turyp jatqan kolonıa aýmaǵyn tazalaý jumystaryna kirisip ketti. Biri taýyqtarǵa, endi biri appaq kepterlerge jem shashyp júr.
Túzeý mekemesine kirip kelgende, aýlasynan kóldeneń jatqan bir shópti kórmedik. Baıqasaq, osynda jazasyn ótep jatqan balalardyń ózinen eshteńe artylmaıtyn sıaqty, aınalany taza ustaıtyn ózderi. Erteń qalyń qar tússe de, ózderi-aq kúrep tastaıtyny sózsiz.
Anaý appaq kepterler osy mekemege, balalarǵa ábden úırenip alǵanyna birneshe jyl bolǵan kórinedi, eshqaıda ushyp ketpeıdi. Olar – balalardyń qanatty dosy.
Aıtpaqshy, túzeý mekemesi aýlasynda balalar kóktem shyǵa salysymen gúl otyrǵyzýdy, qıar men qyzanaq egýdi bastap, sosyn olardy kúzge deıin ózderi sýaryp, kútip, baptaıdy. Bul ýaqytsha bas erkindigi joq jasóspirimder úshin bir jaǵynan – aldanysh, ýaqytty tıimdi ótkizý, ekinshi jaǵynan – eńbek terapıasy. Al alqyzyl gúlderdiń temirdeı tártipke qurylǵan mekemege óziniń jylýyn, sulýlyǵyn, náziktigin syılap turatyny anyq.
Saǵat 08.30.
Qazir jarty saǵattan soń sabaq bastalady. Iá-ıá, olar da jalpy bilim beretin mekteptegideı bilim alady. Soǵan deıin «tańǵy kartochkalyq tekserý» bastaldy. №11 mekemesiniń «Daǵdyly jaǵdaıda ustaý» jasaǵynyń bastyǵy ádilet kapıtany Almas Seısembekov óziniń qaraýyndaǵy barlyq balany muqıat sholyp, ústi-bastaryna deıin qarap, aralarynda ózin jaısyz sezinip nemese aýyryp turǵan bala joq pa, oǵan da jiti mán berip, tekserip shyqty.
– Bul balalardyń amandyǵyna biz jaýaptymyz. Qylmysqa kóbi balalyqpen, qyzbalyqpen barǵanyn, urlyqqa joqshylyqtan urynǵanyn aıtyp ókinip jatady. Shyny kerek, qazirgi kúni kóp jetkinshekti áleýmettik jeli, ǵalamtor qurtyp jatyr. Esirtkiniń qarmaǵyna da sol áleýmettik jeli arqyly ilinip ketýde. Árqaısysyna týǵan ákelerindeı bola almasaq ta, durys jol kórsetýge, baǵdarsham bolýǵa mindettimiz, ári azamattyq paryzymyz dep bilemin, – deıdi Almas Saǵyndyquly.
Saǵat 09.00.
Jazasyn ótep jatqan balalar №11 mekemesiniń aýmaǵynan oryn tepken №3 jalpy bilim beretin mektepke keldi. Bul mektep Almaty qalasynyń Bilim basqarmasyna qaraıdy. 7 ustaz túzeý mekemesinde shtatta jumys istese, 4-eýi syrttan kelip oqytady.
Osy oraıda biz №3 jalpy bilim beretin mektep dırektorynyń oqý isi jáne tárbıe jónindegi orynbasary Aızada Alıevany sózge tarttyq.
– Munda ustazdyq etip júrgenime 15 jylǵa jýyqtapty. Osy jyldar ishinde aldymyzdan talaı bala ótti. Tek jaqsy oqıǵalardy eske alǵandy jaqsy kóremin. Al jaǵymsyz oqıǵalardy múldem umytyp ketýge, eske saqtamaýǵa tyrysamyn. Tarazdyq bir bala áli esimde, 7-synypta aldymyzǵa kelgende, múldem árip tanymaıtyn. Áke-sheshesi bar, biraq bala qaraýsyz qalyp, jetimder úıinde ósken. Sodan biz sol balaǵa «Álippeni» úırete bastadyq. Odan ertegi oqyp beretinbiz. Áıteýir balanyń júregine adamgershilik, meıirim sekildi qundylyqtardyń dánin sebýge, ata-anasynan ala almaǵan jylýdy berýge tyrystyq. Keıin jazasyn ótep, bostandyqqa shyǵyp, arada birneshe jyl ótkende habarlasyp, «sizderge alǵysym sheksiz, sizderden alǵan jaqsy ádet-daǵdylarym, keńesterińiz aldaǵy ómirime, kádeme jarady» degende, qýanyp qalǵanymyz ras. Qazir aldymyzda 32 bala bilim alyp jatyr. Bári mektepti bitirgen soń memlekettik úlgide atestat alady, – deıdi Aızada Álıeva.
Saǵat 14.05.
Mekteptegi sabaq bitti. Túski as. Tańnan beri biraz ýaqyt ótti ǵoı, balalardyń qarny ashqany kórinip tur, bári asqanany asyǵa betke alýda. Búgin tasqa asqa borsh, al ekinshige qaraqumyq berildi. Árıne, úıdiń tamaǵyna jete qoımas, biraq olar munda ash emes. Úsh mezgil tamaq beriledi. Tipti, keshkilik jatar aldynda balalarǵa óz ishterinde jabdyqtalǵan «Shaıhanada» shaı qoıyp ishýine jaǵdaı jasalǵan. Olar bir-birimen áńgimelesip, búgin sabaqta ne ótkenderin nemese qandaı kitap oqyp jatqandaryn talqylaıtyndary da bar.
Balalarǵa ata-analarymen kezdesýge de arnaıy bólme jabdyqtalǵan. Áke-sheshesi baýyr eti – balasy úshin bar táttisin, jyly-jumsaǵyn kóterip keletini anyq. Mol ákeletini sonshalyq, basqa balalardyń da keıin osy shaıhanada shaı ishýine jetip jatady. Demek, munda úıdiń de bir bólshegi bar degen sóz. Al bul jylylyq óz kezeginde jasóspirimderdiń otbasy jylylyǵyn sezinýine, jaqsy kúnderden úmit úzbeýine múmkindik bereri sózsiz.
Saǵat 15.00.
Mekeme tártibi boıynsha balalardyń erigip, bos otyrýyna jol joq. Olar endi mekeme ishinen ashylǵan, sonaý 1973 jyldan beri jumys istep kele jatqan kásiptik mekteptiń sabaǵyna den qoıady. Qazir bul mektepte 30 oqýshy oqyp jatyr. Olar tokar, slesar, stolár mamandyqtary boıynsha bilim alýda. 5 muǵalim sabaq beredi. Olardyń aıtýynsha, jastardyń kásip ıgerýge degen yntasy joǵary. Sebebi, olar túzeý mekemesinen shyqqan kezde qolynda maman ıesi degen qujattyń bolýy mańyzdy ekenin túsinedi. Iá, olarǵa memlekettik úlgide sertıfıkat beriledi. Bostandyqqa shyqqan kezde sol sertıfıkattary olardyń turaqty jumysqa ornalasýyna jol ashady. Ádette, túrmeden shyqqan adam qoǵamǵa kirige almaı, ortasyn uzaq ýaqyt taba almaı, tipti, keıbiri qaıtadan qylmysqa urynyp, sottalyp ketýi múmkin. №11 mekeme osy jaǵyna mán berip otyr. Balalar qalaıda mamandyq ıgerip shyǵýǵa tıis. Al kásip ıgerip alǵan jastar bul ýaqytta bos júrmeı, túrli úıirmelerge qatysady.
Mekemege Olımpıada chempıondary jıi kelip turady. Olarmen jandy dıalog ornatqan balalarda ómirge qushtarlyq, jaqsy sátterden shabyt alý syndy qasıetter baıqalatynyn aıtady jasaq bastyqtary.
Saǵat 17.00.
Bul ýaqytta balalarǵa óziniń jan qalaýyn atqarýyna múmkindik beriledi. Bir bala sýret salýǵa otyrsa, ekinshi jasóspirim qolóner buıymdaryn jasaýǵa kóshedi. Sol arqyly balalar kóńilin basqa dúnıege buryp, oıyn sergitedi. Mekeme qabyrǵasynda uıymdastyrylatyn túrli taqyryptyq sýret baıqaýlaryna, kórmelerine qatysatyn jastar sany da jyldan jylǵa kóbeıip keledi. Bul qýanarlyq jaǵdaı. Sebebi, shyǵarmashylyqqa jaqyn jandar endi jamandyq jasamaýǵa umytylýy múmkin.
Mekeme kitaphanasyna baryp, kitap oqıtyndar da az emes. Aıtpaqshy, qaladaǵy Jambyl atyndaǵy balalar men jasóspirimder kitaphanasynyń ujymy osy túzeý mekemesi basshylarymen memorandýmǵa qol qoıǵan. Kitaphana kyzmetkerleri túrli taǵylymdy keshter ótkizip turady. Balalarǵa kórkem shyǵarmalar ákelip syılaıdy. Tipti, sol kitaphanaǵa arnaıy tapsyrys berip, kitap jazdyryp alyp oqıtyn balalar da bar, biraq kóp emes...
Saǵat 18.30.
Kesh te taıap qaldy. Endi temir torda jazasyn ótep jatqan jastardy «keshki kartochkalyq tekserý» bastalady. Olar aınala tolǵan beınekamera, ala tańnan jasaq bastyǵynyń qatań qadaǵalaýynda, jiti baqylaýynda bolǵanymen, mindetti túrde taǵy tekseriledi. Tipti denesinde áldebir iz joq pa, dene qyzýy kóterilip, aýyryp turǵan joq pa, sonyń bári tekseriledi.
Qabaǵy túsińki bala baıqalsa, dereý jeke áńgime-dúken ornatylady. Qajet bolǵan jaǵdaıda psıholog-maman shaqyrylady. Munda teolog-mamandar da jıi kelip, túrli taqyryptarda dárister oqyp turady.
Saǵat 19.00.
Keshki as ýaqyty da ádettegideı, qalypty ótti. Kolonıaǵa keshe ǵana túsken anaý eki bozbala da aınalasyna boı úıretip kele jatqandaı.
– Bizdiń karantın bóliminde balalar eki apta bolady. Olar – kolonıaǵa jańadan túsetin jasóspirimder. Erkindikten kelgen balanyń bizdegi temirdeı tártipke birden úırenise almaı qınalýy múmkin. Sondyqtan olardyń ortaǵa, bir-birine tez beıimdelip ketýine atsalysamyz, onsyz da aıaǵyn jaza basyp, qylmysqa urynyp, kelip turǵan balaǵa psıhologıalyq qoldaý kórsetemiz. Mekemeniń kún tártibimen tanystyramyz. Jasyratyny joq, kóbisi tolyq emes otbasynan shyqqan, ur da jyq minezdi, «aınalaıyn» kórmegender, – deıdi Sottalǵandar arasynda áleýmettik-psıhologıalyq tárbıe jumystary boıynsha tárbıeshi, karantın bóliminiń jasaq bastyǵy Damır Erkeshov.
Saǵat 19.45.
Bul ýaqytta balalarǵa ózine, ústi-basyna qaraýǵa múmkindik beriledi. Túsip qalǵan túımesi bolsa, qadap alady. Aıaq kıimin súrtip, tazalaıdy. Munyń bári balany uqyptylyqqa, tazalyqqa, qatarlastarynyń aldynda durys júrýge, bir-birine úlgi bolýǵa úndeıdi.
Saǵat 21.00.
Túzeý mekemesindegi jazasyn ótep jatqan jastar sany tekserilip, taǵy bir qatań súzgiden ótedi.
Tisterin tazalap, jýynyp, uıqyǵa daıyndalady.
Saǵat 22.00.
Mine, taǵy bir kún batyp, tún bolyp, balalar uıqyǵa jatady. Erteń taǵy da tań atady. Bostandyqty ańsap, ata-ana qushaǵyn saǵynyp júrgen jetkinshekterge taǵy bir tańnyń atýy mańyzdy. Sebebi, árbir tań olarǵa temir tordan shyǵatyn kúndi jaqyndatady.
BEKJAN, 17 jasta:
– Shymkenttiń týmasymyn. Munda otyrǵanyma 2 jyl, 3 aı boldy. Osynda otyryp kásiptik mamandyq ıgerdim, tokar, slesar degen sertıfıkatym bar. Bostandyqqa shyqqanda dalada qalmaspyn dep oılaımyn. Endi 1 jyl 9 aıym qaldy. Iá, ata-anamdy ýaıymǵa batyryp, osynda otyrǵanyma, árıne, ókinemin. Otbasynda úsh balamyz. Men kenjesimin. Erkelikke boı aldyrdym ba, álde qyzbalyq pa, bilmeımin. Munda otyryp sabyrly bolýdy, ashýdy aqylǵa jeńdirýdi úırendim. Iá, áke-sheshemmen qaýyshatyn, úıge oralatyn kúndi asyǵa sanap júrmin, ishteı...
ELNUR, 18 jasta:
– İstegen isime qatty ókinemin. Bul jaǵdaıdyń ózi ómirime úlken sabaq boldy. Bolashaqta týrızm salasynyń mamany bolǵym keledi. Ótkenmen emes, erteńmen ómir súrý mańyzdy men úshin endi. Balalyq pa, anamnyń sózderine qulaq aspaǵanyma, júre tyńdaǵanyma ókinemin. Ol kisimen kezdesetin, qaýyshatyn kúndi asyǵa kútip júrmin, kóz aldyma elestetip te qoıdym, biraq sózben órnektep jetkize almaspyn. Ómirimdegi jalǵyz janashyr jandy muńaıtyp, ýaıymǵa salyp qoıǵanym úshin uıalamyn. Endigi ómirimde alaqanyma salyp ótkim keledi...
P.S. Munda jylyna bir ret «Ashyq esik» kúni ótedi. Bul kúni balalar ata-ana, ata-ájesimen, birge týǵan baýyrlarymen kezdesedi, eki kún birge bolady. Al jol alys bolyp, kele almaı qalǵan ata-analar balalarymen skaıp arqyly tildesedi, bir-birin onlaın bolsa da kórip, saǵynyshyn basady.
Balalar mekeme ishine ornatylǵan termınaldy paıdalana alady. Máselen, olar bostandyqqa merziminen buryn bosatýdy surap, quzyrly organdarǵa onlaın-ótinish qaldyrady. Iá, bul mekemede de merziminen buryn bosap shyǵýǵa múmkindik bar. Onda da tártibi durys, mekeme talaptaryn buzbaǵan, ózin jaqsy jaǵynan kórsete bilgen sottalǵan bala kesilgen jaza ýaqytynan buryn bosatylady. Ádilet kapıtany Almas Seısembekov sottalǵan jastardyń 80%-ynyń merziminen buryn bosap shyǵatynyn tilge tıek etti. Bul – túzeý mekemesindegi tárbıe jumystarynyń nátıjesi bolar.
«Almaty aqshamy» gazeti, №147, 09.12.2023.