Jylýmen jabdyqtaý
Almaty qalasynyń qoldanystaǵy jylýmen jabdyqtaý júıesi 01.01.2021 j. jaǵdaı boıynsha eki negizgi baǵytpen usynylǵan:
- ortalyqtandyrylǵan jylýmen jabdyqtaý júıesi (OKT)
- "AlES" AQ jylý kózderinen: JEO-1, JEO-2, BQK jylý berý (elektr jáne jylý energıasyn aralas óndirý) bazasynda;
- - "ATKE" JSHS iri qazandyqtarynan jylý berý bazasynda: RKO (Orbıta), IýRK (Ońtústik), IýVRK (Ońtústik-SHyǵys), Aqkent, Kókjıek, Premer, Almaty halyqaralyq áýejaıy, SVK, Jas Qanat;
- - jeke jylý kózderinen ortalyqtandyrylmaǵan jylýmen jabdyqtaý júıesi( SDST): 100-ge jýyq ónerkásiptik, 75 "ATKE" komýnaldyq JSHS jáne 120 qalalyq komýnaldyq qazandyqtar, avtonomdy jylytý júıeleri, jylytý peshteri.
ORTALYQTANDYRYLǴAN JYLÝMEN JABDYQTAÝ JÚIESİ
Qazirgi kezde tutynýshylardy jylýmen jabdyqtaý boıynsha qyzmetterdi Almaty qalasynyń ortalyqtandyrylǵan jylýmen jabdyqtaý júıesinde úsh negizgi ónim berýshi kórsetedi, olar:
-"Almaty Elektr Stansıalary" AQ ("AlES"AQ)
Almaty qalasy men Almaty oblysynda jylý jáne elektr energıasyn óndirý boıynsha. "AlES" AQ halyqty jáne ónerkásiptik kásiporyndardy elektr energıasymen jáne jylýmen qamtamasyz etedi.
- "Almatyjylýkommýnenergo"JSHS ("AJKE» JSHS),. qazandyqtarda ystyq sý jáne bý túrinde jylý energıasyn óndirýdi júzege asyrady.
- "Almaty jylý jelileri" JSHS ( "AlJJ" JSHS), tutynýshylarǵa jylý energıasyn berýdi jáne bólýdi júzege asyratyn, sondaı-aq Almaty qalasynyń OJ aımaǵynda jylý men ystyq sýdy tasymaldaý, sondaı-aq ótkizý jónindegi jumystar men qyzmetterdiń barlyq ilespe túrleri.
Almaty qalasy jylý júktemesiniń ósýi: 2020-2030 jyldar kezeńinde-1 064 Gkal/saǵ:2020-2030 jyldar aralyǵynda - 1 064 Gkal/saǵ: onyń ishinde
- azqabatty turǵyn úı qurylysy – -185 Gkal/s;
- kópqabatty turǵyn úı qurylysy – 594 Gkal/s;
- qoǵamdyq qurylys - 655 Gkal/saǵ.
2031-2040 jyldar aralyǵynda. – 1 088 Gkal/saǵ: onyń ishinde
- az qabatty turǵyn úı qurylysy – 10 Gkal/saǵ;
- kópqabatty turǵyn úı qurylysy – 877 Gkal/s;
- qoǵamdyq qurylys – 201 Gkal/s.
2040 jylǵa deıingi kezeńde Almaty qalasyndaǵy turǵyn úı jáne qoǵamdyq qurylystyń jylý júktemesiniń jıyntyq ósimi 2 152 Gkal/saǵ quraıdy, onyń ishinde:
- az qabatty turǵyn úı qurylysy – -175 Gkal/s (7%);
- kópqabatty turǵyn úı qurylysy – 1 471 Gkal/s (59%);
- qoǵamdyq qurylys – 856 Gkal/ (34%).
ÓZEKTİ MÁSELELER
Jylý energetıkasy – joǵary normatıvtik shyǵyndary bar sala. Parıj kelisimi boıynsha ulttyq mindettemelerdi oryndaýǵa yqpal ete otyryp, energıa syıymdylyǵyn ońtaılandyrýǵa jáne CO2 shyǵaryndylaryn azaıtýǵa bolatyn el ekonomıkasynyń sońǵy iri sektory bolyp qala beredi.
Kez kelgen sala sıaqty, rettelgen jáne memlekettiń menshik ıesi retinde basymdyqpen qatysý arqyly qazaqstandyq jylý energetıkasy tıimdiliktiń joǵary kórsetkishterimen maqtana almady. Memleket ónimniń – jylýdyń joǵary áleýmettik mańyzdylyǵyna baılanysty tıimdilikti tómen deńgeıde ustady.
Elimizdegi qala turǵyndarynyń 70%-ǵa jýyǵy ortalyqtandyrylǵan jylýmen jabdyqtaýǵa (OJJ) qosylǵan. Alaıda, paıdalanylatyn jylytý júıeleriniń kópshiligi 20-40 jyl boıy jumys istep keledi jáne uzaq ýaqyt boıy energıa tıimdiliginiń zamanaýı standarttaryna sáıkes emes.
Respýblıka óńirleri bólinisinde Almaty qalasynyń eskirgen jáne jóndeýge muqtaj jylý jelileriniń úlesi óte joǵary – 56,1% (soltústik óńirlerde úles 10-40% dıapazonynda), al qala qazandyqtary jabdyqtarynyń tozýy – 63,1%.
Salada jınaqtalǵan tozý 50% - dan asady, jergilikti búdjetten de, respýblıkalyq búdjetten de ınvestısıalar saladaǵy tozýdy sál qysqartýǵa múmkindik berdi, alaıda jelilerdegi jylýdyń joǵary shyǵyny (30% - ǵa deıin), jylý jelileriniń gıdravlıkalyq rejımimen, jelilerdiń jylý oqshaýlaýymen, temperatýralyq kestelerdi saqtamaýmen problemalar, qazirgi ýaqytta avtomattandyrýdyń tómen deńgeıi sıaqty basqa da tehnıkalyq problemalar túpkilikti sheshilmegen.
Ekonomıkalyq bloktyń basty problemasy "tabıǵı monopolıalar sýbektileriniń bekitiletin tarıftik júıesi salanyń ınvestısıalyq tartymdylyǵyn qamtamasyz etpeıdi, sýbektilerdiń shyǵyndaryn tolyq ótemeıdi jáne ınvestısıalardyń qajetti kiristiligin eskermeıdi"dep tanylady. Tarıfterde qýat rezervi úshin stavka joq, sonymen qatar jylý energıasy men jylý tasymaldaǵyshty esepke alý shyǵyndary bólinbeıdi. Bul salanyń kásiporyndaryn shyǵyndy nemese turaqsyz aqsha aǵynymen jasaıdy. Sala tereń sýbsıdıalanǵan-kúrdeli shyǵyndar tikeleı búdjet esebinen nemese jeńildetilgen nesıeler esebinen qarjylandyrylady.
2021 jyldyń jazynda shyqqan jylý energetıkasy salasyndaǵy qyzmetti retteıtin zań ortalyqtandyrylǵan jylýmen jabdyqtaý júıesiniń senimdiligin jáne salanyń ınvestısıalyq tartymdylyǵyn,energıa tıimdiligin arttyrýǵa, atmosferaǵa áser etetin zalaldy zattardy tómendetýge, jańaratyn energıa kózderin paıdalanýdy keńeıtýge jáne t. b. oń áser etedi.
Qazaqstan jáne Almaty qalasy, atap aıtqanda, JEO men qazandyqtardyń, úlken jylý magıstraldarynyń mekeni bolyp qala beredi, al bólip tutynýǵa kóshý gazdandyrý boıynsha shekteýlerdi eskere otyryp, alys perspektıvaǵa uqsaıdy.
Mysaly, 2017 jyly JEO-1-di kómir otynynan gazǵa aýystyrý jobasy iske asyryldy. Bul jobany iske asyrý qorshaǵan ortaǵa zıandy shyǵaryndylar kólemin aıtarlyqtaı tómendetýge múmkindik berdi. Bul rette JEO-da elektr energıasy men jylý óndirý úshin kómirdiń janýy kezinde paıda bolǵan kúl qaldyqtary nólge jaqyndady.
Alaıda, gazǵa kóshý negizgi jabdyqtyń fızıkalyq tozýyna baılanysty JEO-1 problemalaryn sheshken joq. Almaty qalasynyń energıa júıesiniń turaqty jumysy jáne qalanyń ortalyq jáne shyǵys bóligindegi ortalyqtandyrylǵan jylýmen jabdyqtaý úshin de JEO-1 mańyzdylyǵyn, sondaı-aq elektr jáne jylý energıasyn qaıta bólý boıynsha JEO-1 ınfraqurylymynyń rólin eskere otyryp, JEO-ny qaıta qurý jáne jańǵyrtý qajet.
2019-2020 jyldary ekologıalyq jaǵdaıdy jaqsartý qajettiligine baılanysty "qorshaǵan ortaǵa áserdi barynsha azaıta otyryp, Almaty JEO-2 jańǵyrtý" TEN ázirlendi, Almaty JEO-2 alańynda PMÝ salý jóninde sheshim qabyldandy.
JEO-2-ni GT-JEO qurylysymen tabıǵı gazdy jaǵýǵa kóshirý atmosferaǵa zıandy zattar shyǵaryndylaryn azaıtýdyń jáne stansıanyń áser etý aımaǵyndaǵy aýa sapasyn jaqsartýdyń tıimdi joldarynyń biri bolyp tabylady. Stansıany gazǵa aýystyrý kezinde atmosferanyń kómir kúli, kúkirt dıoksıdi jáne mazýt kúliniń shyǵaryndylarymen lastanýy is júzinde toqtatylady. Atmosferanyń azot pen kómirtegi totyǵymen lastanýy da azaıady, parnıktik gazdar shyǵaryndylary azaıady. JEO-2-ni tabıǵı gazdy jaǵýǵa aýystyrǵan kezde atmosferaǵa lastaýshy zattar shyǵaryndylarynyń jyldyq sany ~80% - ǵa azaıady.
Alaıda, qorshaǵan ortaǵa áserdi azaıtý jáne josparlanǵan jylýdy berý boıynsha qabyldanǵan sheshimderdi qamtamasyz etý úshin DÝ 1000 keri qubyryn salý jáne qoldanystaǵy DÝ800 + DÝ1000 jetkizý qubyrlaryn qaıtadan DÝ1000 + DÝ1000 aýystyrý qajet.
Belgilengen ýaqyt ishinde - jylýmen jabdyqtaýdyń qajetti rejımderin, parametrleri men sapasyn, sondaı-aq qoldanystaǵy normalar men erejeler boıynsha (jylý kózderi men jylý magıstraldarynyń belgilengen qýatynyń jetkiliktiligi) aqaýsyz jumys isteý yqtımaldyǵyn qamtamasyz etý. Almatynyń jylý energetıkasynyń barlyq nysandary boıynsha.
Sondyqtan jylý energetıkasynyń qazirgi problemalary qoldanystaǵy jylýmen jabdyqtaý júıesin ońtaıly deńgeıde ustaýǵa múmkindik beredi.
Demek, salany qazirgi ósip kele jatqan suranysty qanaǵattandyra alatyndaı etip modernızasıalaý tıisti jaǵdaı jasaý jáne jylý energetıkasyn qatań retteý qajet, sol arqyly jylý energetıkasyn bızneske aınaldyrý kerek.