El arasynda ekpege túbegeıli qarsy, ol týraly túsinigi de az jandar áli de bar. Al sol vaksınanyń adam balasyn talaı dertten saqtap qalatyn kúshke ıe ekendigine nege mán bermeımiz? Osy jáne ózge de saýaldarymyzǵa Almatynyń №21 emhanasynyń profılaktıka jáne áleýmettik-psıhologıalyq kómek bóliminiń meńgerýshisi Gaýhar Makýetova jaýap beredi.
VAKSINA NE ÚSHİN QAJET?
– Vaksınalaýdyń mindeti – belgili bir ımýnıtetti qalyptastyrý reaksıasyn bastaý, ıaǵnı keıinirek aǵzaǵa mıkrob túskennen keıin sol mıkrobqa qarsy ımýndyq jadynyń bolýy. Mıkrob adam aǵzasyna engennen keıin antıdeneler paıda bolady, ol – aýrý qozdyrǵyshyn joıatyn bólshekter. Bul bólshekterdiń jetkilikti mólsherde qalyptasýy úshin ýaqyt qajet – bul adam aýyryp jatqan kezeń. Antıdeneler jetkilikti mólsherde jınalǵan kezde, naýqas jazyla bastaıdy. Ár túrli jaǵdaılarǵa baılanysty, mysaly, syrtqy faktorlar, zıandy ádetter, qosalqy aýrýlar jáne t.b. áserinen aýrý ár túrli aýyrlyqta ótedi jáne asqynyp, tipt ólimge ákelýi múmkin. Vaksınasıa antıdenelerdiń paıda bolý ýaqytyn qysqartady, osylaısha asqynýlardy boldyrmaıdy.
Sonymen qatar, vaksınalardyń ózderi aýrý týdyrýy múmkin emes. Óıtkeni olar tazartylǵan jáne álsiregen.
ULTTYQ VAKSINALAÝ KÚNTİZBESİ BOIYNSHA EKPE NÁRESTE ÓMİRİNİŃ ALǴASHQY KÚNDERİNEN BASTALADY. NELİKTEN ERTE?
– Antıdeneler júktilik kezinde anadan plasenta arqyly náresteniń qanyna enedi. Jáne ondaı antıdeneler anasy aýyrǵan nemese vaksına alǵan aýrýlardan ǵana bolady. Biraq olardyń tıimdiligi tómen bolady jáne tez joǵalady (úsh aıdan bir jylǵa deıin). Sondyqtan jekelegen ınfeksıalar kezinde bala týǵannan keıin birden egý kerek (V gepatıti men týberkýlezge qarsy). Óıtkeni náreste osy ınfeksıalarǵa múldem qorǵansyz bolyp týady. Basqa jaǵdaılarda, mysaly, týǵannan keıin 6-12 aıdan keıin qyzylshaǵa, qyzamyqqa antıdenelerdiń konsentrasıasy tómendeıdi. Sondyqtan balany 12 aıdan bastap qyzylshaǵa, qyzamyqqa qarsy egý kerek. Vaksınalaý neǵurlym erte bastalsa, balanyń juqpaly aýrýǵa shaldyǵý yqtımaldyǵy soǵurlym joǵary bolady jáne ımýnıtetti damytýǵa ýaqyty bolady.
BATYS ELDERİ VAKSINASIADAN ÁLDEQASHAN BAS TARTQAN. SOLAI MA?
– Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq profılaktıkalyq egý kúntizbesi DDU usynymdaryna sáıkes keledi, Avstrıa, Izraıl, Belgıa, Ulybrıtanıa, Germanıa, Túrkıa, Japonıa sıaqty damyǵan elderdiń kópshiliginiń ımmýndaý kúntizbelerine uqsas. Tájirıbe kórsetkendeı, eldiń ómir súrý deńgeıi neǵurlym joǵary bolsa, vaksınalaý júrgiziletin juqpaly aýrýlardyń tizimi soǵurlym keń bolady. Batys Eýropa elderiniń profılaktıkalyq egý kúntizbeleri olarda jelsheshekke, rotavırýstyq ınfeksıaǵa jáne adam papıllomasy vırýsyna qarsy qosymsha vaksınasıanyń bolýymen erekshelenedi. Keıbir elderge profılaktıkalyq egýsiz kirýge tyıym salady. AQSH, Anglıa oqý oryndarynda oqý úshin barlyq profılaktıkalyq egýlerdiń bolýy mindetti. Saýd Arabıasyna kirý úshin qajylarǵa menıngokok ınfeksıasyna qarsy vaksınasıa qajet, Brazılıa, Bolıvıa, Kolýmbıa, Kenıa jáne Afrıka kontınentiniń basqa elderine sary bezgekke qarsy vaksınasıa kerek. Qazaqstan Respýblıkasy – halyqty vaksınasıalaý tolyǵymen memlekettik búdjet esebinen júrgiziletin álemdegi sanaýly elderdiń biri bolyp.
NELİKTEN KÓP ATA-ANA VAKSINADAN BAS TARTADY?
– Ókinishke oraı, respýblıka boıynsha jyl saıyn óz balalaryn egýden bas tartatyn ata-analardyń sany kóbeıýde, kóp jaǵdaıda dinı nanym boıynsha. Alaıda birde-bir resmı dinde ekpege tyıym salynbaǵan.
Kópshilik halyq medısına salasyndaǵy qol jetkizilgen jetistikterge baılanysty ınfeksıalardyń burynǵy kezeńderde qanshalyqty aýyr bolǵanyn umyta bastady. Infeksıalar birjola joıyldy degen pikir paıda boldy. BAQ pen ınternette medısınaǵa qatysy joq antıvakserler vaksınasıadan keıingi asqynýlar (aýtızm, serebraldy sal aýrýy) týraly kóptegen jaǵymsyz aqparattar taratty. Bul aqparatta eshqandaı dálel joq. Barlyq uly dárigerler, medısına salasyndaǵy ǵalymdar balalar men eresekterdi vaksınalaýdy talap etse de, biraq qandaı da bir sebeptermen bizdiń azamattar medısınalyq bilimi joq «dıvan» synshylary men blogerlerge kóbirek senetini qynjyltady.
MÚLDEM EKPE SALDYRMASAQ NE BOLADY?
– Juqpaly aýrýlar aıaq astynan burq etip shyǵa kelýi múmkin. Onyń bolmaýyna eshkim kepildik bere almaıdy. Ondaı keselder óz kezeginde balalar arasynda juqpaly aýrýlardan bolatyn múgedektik pen ólim-jitimniń artýyna ákeledi. Tipti alysqa barýdyń qajeti joq, biz 2023 jyldyń sońynda qyzylshanyń órshýin baıqadyq jáne keıingi 30 jylda qyzylsha aýrýynyń mundaı deńgeıi baıqalmaǵan bolatyn.
BYLTYR ADAM PAPILLOMASY VIRÝSYNA QARSY EKPE ENGİZİLDİ. BUL QANSHALYQTY QAJET BOLDY?
– Iá, ótken jyly APV vaksınasy Ulttyq egý kúntizbesine engizildi. Elimizde áıelderdegi onkopatologıa qurylymynda jatyr moıny obyry sút bezi qaterli isiginen keıin ekinshi orynda tur. Al ólim-jitim boıynsha qaterli isik júrek-qan tamyrlary aýrýlarynan keıin ekinshi orynda. Bul kesel búkil álem boıynsha ósip barady.
Bizde jyl saıyn jatyr moıny obyrynyń 1800-ge jýyq jańa jaǵdaıy jáne osy aýrýdan 600-ge jýyq ólim tirkeledi. Búgingi kúni APV-nyń arnaıy emi joq. Onyń aldyn alýdyń jalǵyz ádisi – vaksınalaý. Jatyr moıny obyry – bul aldyn alýǵa bolatyn jalǵyz qaterli isik! Erler úshin APV áıelderge qaraǵanda asa qaýipti emes.
Jappaı vaksınalaýdyń negizgi kontıngenti – 11-14 jas aralyǵyndaǵy jasóspirim qyzdar. Bul jas qyzdardy jynystyq belsendilik bastalǵanǵa deıin jappaı vaksınalaý maqsatynda jáne vırýs áıelderdiń denesine engenge deıin aǵzada ımýnıtet qalyptastyrý úshin tańdaldy. Sondyqtan bul ekpeden qorqýdyń qajeti joq jáne bas tartpaǵan abzal. Aýyrmaý – óz qolymyzda.