Bizdiń qoǵam áleýmettik jarnamanyń mańyzdy rólin áli tereń sezine qoıǵan joq. Ádette, jarnama jónindegi jalpy túsinik jurtshylyqqa eriksiz tańylatyn tutyný taýarlaryna qatysty komersıalyq brendıng stereotıpterimen ǵana shekteledi.
Negizi, áleýmettik jarnama mısıasy saýda-sattyqtan múlde bólek, ıaǵnı ol materıaldyq jaǵynan ǵana emes, moraldyq qarym-qatynas turǵysynan alǵanda da salaýatty, izgilikti qoǵam qalyptastyrýǵa qatysty kúrdeli máselelermen ushtasady. Sondaı-aq, bul eń aldymen, jol-kólik oqıǵasynan saqtandyrý, maskúnemdik pen nashaqorlyqqa qarsy úgit-nasıhat, naýqas adamdarǵa, syrqat sábılerge janashyrlyq, donorlyq kómek sıaqty, qorshaǵan orta problemalaryna sergektikpen qaraýǵa shaqyratyn basqa da kóptegen jobalardy qamtıdy. Birde janaryna muń tunǵan kishkentaı qyz beınelengen bılbordty kórgenim bar. Joǵarǵy jaǵyna «Stante donorom segodná, podarıte detám nadejdý na zavtra» dep jazylǵan sol jarnama áli esimde. Bálkim, bul sýrettegi búldirshinniń sharasyz kúıi sonshalyqty áserli keıiptelgennen de bolar.
Ókinishke qaraı, qoǵamymyzdyń dertti ekenine qaramastan, bizde osyndaı ózekti máseleler tóńireginde oı salatyn, kóńilge qonymdy jarnamalar joqtyń qasy. Qaısybir jyly radıoarnalardyń birinen ókpe aýrýy týraly jarnama aıtarlyqtaı jıi berildi. Naýqastyń jan syry ispetti shaǵyn monolog deneni túrshiktiredi. Anasymen hat arqyly baquldasqan jigit: «Meniń sanaýly ǵana kúnim qaldy. Biraq oǵan ózim kinálimin...» deı kele, shylym shekkenine ókinish bildiredi. Bylaı qarasań, munda turǵan eshteńe joq sıaqty. Biraq keıipkerdiń taýsyla aıtqan sońǵy sózi, daýys máneri tyńdaýshynyń jan-júregine, júıkesine aıtarlyqtaı salmaq salyp, aza boıyn qaza etedi. Buǵan endi shashylyp jatqan shprıstardyń sýretin, qara boıaýmen battastyryla jazylǵan: «SPID-ke jol joq!» degen tárizdes plakattardy qosyńyz...
Nege ekeni belgisiz, bizde «áleýmettik jarnama qorqynysh týǵyzyp, úreı shaqyrýǵa tıis» degendeı túsinik qalyptasqan. Biraq báribir eshkimniń sony kórgen boıda temekini birjola tastap nemese ishimdikten, esirtkiden jerip ketip jatqanyn kórmeısiz. Ras, úreılenedi, seskenip qalady, biraq birdeńe isteı qoıýy neǵaıbyl. Adamzat balasy jaratylysynan samarqaý emes, ol qorshaǵan ortasynyń, kúndelikti tirshiliktiń áserinen sondaı boldy.
Mamandardyń aıtýynsha, áleýmettik jarnamanyń mindeti – eldi shekten tys úreılendirý emes, adam boıyndaǵy enjarlyqty «emdeý», samarqaýlyqty seıiltip, mádenı turǵyda sonyń aldyn alý. Áleýmettik jarnamany jasaý barysyndaǵy qateliktiń biri – plakat, bılbord, baspasóz jarnamasy túrindegi ónimniń ınteraktıvtiligin túsinbeýden týyndaıdy. Mysaly, áleýmettik taqyrypqa ádemi plakat shyǵaryp qoıý jetkiliksiz. Shyn mánisinde, minsiz áleýmettik jarnama belgili bir jaǵdaıda, belgili bir keńistikke keshendi túrde jumys isteýi jáne sol ortadaǵylardyń qajetine jaraıtyndaı bolýǵa tıis. Eger komersıalyq jarnama nemese kórme plakattary jarnama qaǵazynyń kólemine, ornalastyrylǵan jerine baılanysty vızýaldyq áserge kóńil bólse, áleýmettik jarnama qalanyń kez kelgen tusynda belsendi áreket ete alady. Iaǵnı ol qoqys jáshikterinen bastap, qoǵamdyq kólik esikteri, qurylys nysandary, demalys oryndary tárizdi kez kelgen keńistikke úılesip kete alady.
Qorshaǵan ortanyń tazalyǵyn saqtaý men tabıǵatqa janashyrlyq tanytýǵa shaqyrý óz aldyna, bizde áleýmettik mańyzǵa ıe ózge de máseleler tolyp jatyr. Bul rette, jetim jáne syrqat balalar taǵdyry, qart kisiler men múgedek jandarǵa qamqorlyq, jastardy esirtki, ishimdik, buzaqylyq sıaqty jaman ádetterden aýlaq bolýǵa úndep, salaýatty ómir saltyn nasıhattaý – áleýmettik jarnamaǵa birden-bir ózek bolarlyq jaıttar. Degenmen, qoǵamnyń materıaldyq qana emes, moraldyq turǵydaǵy túıindi máselelerin de kóterip, el nazaryn ekologıa, densaýlyq, sport, oqý-aǵartý sıaqty basqa da aıryqsha faktorlarǵa aýdartýǵa tıisti áleýmettik jarnamaǵa jetkilikti túrde kóńil bólinbeı júrgeni ókinishti.