Sońǵy segiz jyl tarıhtaǵy eń jyly kezeń boldy. Al Qytaı men Eýropada jaz óte ystyq bolǵan. Sondyqtan meteorologtar klımattyń ózgerýine baılanysty jańa kataklızmderge daıyndalýdy usyndy, dep habarlaıdy Almaty-akshamy.kz VVS-ge silteme jasap.
BUU-nyń dúnıejúzilik meteorologıalyq uıymy aldaǵy bes jylǵa arnalǵan boljamdy jańartty. Oǵan sáıkes 2023-2027 jyldary ortasha temperatýra ótken bes jyldyqtan da joǵary bolýy múmkin. Ǵalymdar yqtımaldyq deńgeıi 98% ekenin aıtady. Sáıkesinshe eń ystyq jyl retinde tirkelgen 2016 jyldyń rekordy da jańarady.
"Jerde temperatýra kóterile beredi. Al úırenshikti klımat týraly biz tek tarıhtan ǵana oqıtyn bolamyz", – dedi boljamdy jasaǵan ǵalymdardyń biri Leon Hermanson.
Ǵalamdyq jylynýdyń ornaýyna adamnyń is-áreketi sebep bolyp otyr. Dúnıejúzilik meteorologıa uıymynyń bas hatshysy Petterı Taalas munyń saldarymen kúresý úshin adamzattyń qaýqary jetkiliksiz ekenin málimdedi.
"Budan shyǵatyn qorytyndy kelesideı: biz áli ǵalamdyq jylynýdy toqtata almaı otyrmyz, demek, keri baǵytta kele jatyrmyz. Saldarynan densaýlyqqa, qorshaǵan ortaǵa orasan zor zıan kelip, tamaq pen sý qoljetimsiz bolady. Osyǵan daıyndalý kerek", – dedi Petterı Taalas.
Klımattyń ózgerýi planetanyń salqyndatý júıesine, sý men aýa aınalymyna zaqym keltiredi. Aıaz, qurǵaqshylyq, daýyl men orman órtteri, sý basý derekteri jıileıdi. Saldarynan kedeılik deńgeıi, májbúrli mıgrasıa men shyǵyn artady.
Sondaı-aq temperatýranyń kóterilýi saldarynan kóz jumatyn adamdar kóbeıedi. 2022 jyly Eýropada jazdyń ystyq bolýynan ólgen adamdar sany 15 myńnan asyp ketken. 2010 jyly qurbandar sany 50 myń bolsa, 2003 jyly 75 myń adamnyń ómirin qıǵan.
Álem úshin qos jaǵymsyz jańalyq
Ǵalymdar eki derekke súıenip, aldaǵy bes jyldyqtyń ystyq bolatynyn boljap otyr. Birinshiden, Tynyq muhıtynda úsh jyl qatarynan baıqalǵan temperatýranyń tómendeýi fenomeninen keıin (La-Nıná) buǵan qarama-qaıshy fenomen ornaıdy. Demek El-Nıno kezinde muhıttyń betki qabatynda temperatýra kóteriledi. Saldarynan atmosferaǵa bólinetin bý deńgeıi artyp, ǵalamdyq jylynýǵa áser etedi.
Ádette El-Nıno kúzge qaraı qalyptasyp, keler jyly aýa raıynyń jylynýyna septigin tıgizedi eken. Degenmen bul qubylys ýaqytsha jáne belgili aýmaqta ǵana bolady.
Ekinshi derek – Jer polústerindegi muzdyqtardyń erýi. Jańartylǵan boljamǵa sáıkes, aýa raıynyń kóterilýi aq aıýlar, eýropalyqtar men reseılikterge keri áser etedi.
"Boljam boıynsha, Arktıkada baıqalǵan jylyný odan ári artady. Qar men muzdyqtar tez erip, temperatýranyń kóterilýine ákep soǵady", – dedi Petterı Taalas.
Álem elderi Parıj kelisimine qol qoıyp, ǵalamdyq jylyný deńgeıin +1,5 gradýs deńgeıinde ustap turýǵa kelisken. Alaıda qazir jerdegi ortasha jyldyq temperatýra +1,2 gradýsqa artqan. Sáıkesinshe, aldaǵy jyldary kelisimde kórsetilgen +1,5 gradýsqa da jetedi.
Memleketter ǵalamdyq jylynýdy toqtatý úshin parnıktik gazdardyń bólinýin azaıtýǵa kelisken. Áıtkenmen, gaz bólinýdi birden toqtatsa da, ǵalamdyq jylynýdyń saldarynan saqtaný múmkin emes.