Ál-Farabı BOLATJAN, dintanýshy: «Zaıyrlylyq – qaýipsizdik kepili»

Sońǵy jyldary qoǵamda din taqyryby qyzý talqyǵa túsýde. Kóp dıskýssıa qazaq halqynyń dástúrli dini bolyp tabylatyn ıslam tóńireginde órbýde. Mundaı dıskýssıa Almaty qalasynda da júrýde. Mysaly, jaqynda ǵana áleýmettik jelide kósheni jaýyp, namaz oqyǵan bir top azamattardyń vıdeosy tarap, qyzý talqyǵa tústi. Ata Zańymyzda biz zaıyrly memleket ornatamyz dep jazylǵan. Osyǵan oraı dintanýshy Ál-Farabı Nurbekuly BOLATJANMEN suhbattastyq.

– Ál-Farabı myrza, zaıyrly memle­ket degenimiz ne?

– Qazaqstan Respýblıkasynyń dinı sa­ladaǵy saıasatynyń eń áýeli qaǵıdaty, ol – zaıyrlylyq, ıaǵnı dinniń memleketten bólek bolýy. Demek, din memlekettiń isine kiris­peıdi, al memleket din isine kirispeıdi. Elimiz ózin zaıyrly memleket retinde or­nyqtyratyny QR Konstıtýsıasynyń 1-ba­bynyń 1-tarmaǵynda jazylǵan. Zaıyrly­lyq qaǵıdaty QR «Dinı qyzmet jáne dinı birlestikter týraly» Zańynda tolyǵyraq túsindiriledi.

Árıne, zaıyrlylyq degen ol ateızm de­gen uǵym emes. Zaıyrlylyq – din bostandy­ǵyn, dinı birlestikter arasynda ózara tó­zýshilik pen qurmetteý qatynastaryn ornatýǵa járdemdesýdi bildiredi. Jalpy, za­ıyrlylyq ulttyq qaýipsizdik kepili bolyp tabylady.

– Áleýmettik jelilerde bir top azamat­tardyń joldy bógep namaz oqyǵan vıdeo­sy tarady. Osyǵan qatysty ne aıtasyz? Bul zaıyrlylyqqa qaıshy emes pe?

– Áýeli máseleniń zańnamalyq aspektin aıtyp keteıin. Bundaı áreketter QR Konstı­týsıasy men qoldanystaǵy zańnamasyna qaıshy keledi. Qazaqstan Respýblıkasynyń 2011 jyly qabyldanǵan «Dinı qyzmet jáne dinı birlestikter týraly» Zańynan úzindiler keltire keteıin:

«3-bap. Memleket jáne din:

7. Eshkimniń de óz dinı nanymdary sebep­teri boıynsha Qazaqstan Respýblıkasynyń Konstıtýsıasy men zańdarynda kózdelgen mindetterin atqarýdan bas tartýǵa quqyǵy joq».

9. Din men dinı birlestikterdiń memle­ketten bóliný qaǵıdatyna sáıkes dinı bir­lestikter:

3) Qazaqstan Respýblıkasy zańnamasy­nyń talaptaryn saqtaýǵa mindetti.

15. Dindi jáne dinı kózqarastardy paı­dalana otyryp, memlekettik organdardyń qyzmetine qasaqana iritki salýǵa, olardyń úzdiksiz jumys isteýiniń buzylýyna, eldegi basqarýshylyq deńgeıin tómendetýge ákep soǵatyn sheshimderdi qabyldaýǵa jáne is- áreketter jasaýǵa jol berilmeıdi».

Demek, meshit, shirkeý, basqa da ǵıbadat­hana bolsyn, onyń qyzmeti memlekettik or­gandardyń jumysyna bóget jasamaýy jáne azamattardyń quqyǵyn buzbaýy kerek.

Dinı aspektke kelsek, jalpy, Quranda ózge adamǵa haqsyz zıan keltirý, shekten shyǵý, ozbyrlyqqa tyıym salynǵan (haram): «Rasynda, meniń Iem ashyq jáne jasyryn shekten shyǵýshylyqtarǵa, kúnáǵa, quqyqsyz qysymshylyqqa, Alla ol jaıynda eshbir buıryq túsirmegen nárseni Oǵan serik retin­de qosýlaryńa jáne bilmeıtin nárselerińdi Allaǵa telip aıtýlaryńa tyıym saldy!», – delingen. (7 súre 33 aıat).

«... ol jaqsy nárselerge ruqsat berip, jaman nárselerge tyıym salady...» (7 súre 157 aıat).

Demek, musylman dini eshkimge zıan keltirmeýge úgitteıdi. Musylman dástúrinde «naǵyz musylman ózgege tilimen de, qolymen de zıan keltirmeıdi» degen túsinik bar ekenin de qosa keteıin.

– Almatyda dinı saıasat qalaı júzege asýda?

– Menińshe, Almaty qalasy elimizdiń dinı saladaǵy saıasatyn eń tıimdi oryndaıtyn óńirlerdiń biri. Qala aýmaǵynda zańnama sheńberinde dinı saıasat salasyndaǵy basshy­lyqty júzege asyratyn organ «Almaty qala­sy Din isteri jónindegi basqarmasy» KMM bolyp tabylady. Basqarma qaramaǵynda Almaty qalalyq dinı ekstremızm men terro­rızmniń aldyn alý boıynsha aqparattyq- túsindirý toby qurylǵan. Bul top ártúrli nysandarda dáris oqıdy. Odan bólek, basqar­manyń janynda «Keńes berý jáne ońaltý ortalyǵy» jáne «Din máselelerin zertteý jónindegi ortalyq» jumystaryn atqarady.

Sonymen qatar, Almaty qalasynda 2017 jylǵy aqpan aıynda «Dinı birlestikter kóshbasshylarynyń klýby» qurylǵan. Ol klýb konfesıaaralyq yntymaqtastyq pen kelisimdi nyǵaıtýda eleýli ról atqaryp ke­ledi. Klýb jumysy aıasynda Almaty qalasy­nyń dinı kóshbasshylary beıresmı kezdesý­ler ótkizip, birlesip ártúrli sharalarǵa qatysady. Klýbtyń alǵashqy jetekshisi bo­lyp zań ǵylymynyń kandıdaty, profesor m.a., polısıa polkovnıgi, terrolog Kákimjan Muratjanuly Bıshmanov qyzmet atqardy. Qazirgi tańda «Dinı birlestik kóshbasshylary klýby» jobasyn tıimdi iske asyryp jatqan elimizdiń óńirleri kóshbasshylarynyń biri – Almaty qalasy.

Almatyda iske asyrylǵan endigi bir mazmundy jobalardyń biri – religionmap.kz saıty. Bul saıtta Almaty qalasynda neshe dinı ǵımarat, dinı ádebıetter taratý orny jáne namazhana bar ekeni jáne qaıda orna­lasqany belgilengen. Sonymen qatar, Alma­ty qalasynyń dinı ómirine qatysty basqa da aqparattar keltirilgen.

– Shahardyń dinı kelbetin saralap kórsek...

– Almaty qalasy kópkonfessıaly óńir bolyp tabylady. Qazaqstan aýmaǵynda 18 konfesıa tirkelse, Almatyda onyń 17-si bar. Tek mennonıtterdiń ǵana tirkelgen dinı birlestigi joq.

Qazaqstan aýmaǵynda kelesi konfesıa­lar tirkelgen:

1. Hanafı quqyqtyq mektebi (mázhaby), matýrıdı senimindegi (aqıdasyndaǵy) sýn­nıttik ıslam («Qazaqstan Musylmandary dinı basqarmasy» respýblıkalyq dinı bir­lestigi túrinde kórsetilgen);

2. Pravoslavıe (Máskeý Patrıarhaty Orys Pravoslav Shirkeýiniń Qazaqstan Res­pýblıkasyndaǵy mıtropolıttik okrýgi, Orys Pravoslav Eskiǵuryptyq Shirkeýi jáne Ar­mán Kıeli Apostoldyq Pravoslav Shirkeýi túrinde kórsetilgen);

3. Katolısızm;

4. İnjildik-lúterandyq shirkeý;

5. İnjildik másihshi-baptıster shirkeý­leriniń odaǵy;

6. Mennonızm;

7. Metodıstik shirkeýler;

8. Elýinshiler shirkeýleri;

9. Presvıterıandyq shirkeýler;

10. Jetinshi kún adventısteriniń shirkeýi;

11. Jańa apostoldyq shirkeý;

12. Ehoba kýágerleri;

13. Býddızm (von-býddızm jáne tıbettik lamaızm aǵymdary túrinde kórsetilgen);

14. Iahýdılik («Habad-Lúbavıch» hasıd qaýymy túrinde kórsetilgen);

15. Krıshnaızm (ındýızmniń baǵyty, «Ha­lyqaralyq Krıshna sanasy qoǵamy» túrinde kórsetilgen);

16. Bahaızm;

17. Isa Másihtiń Sońǵy kún áýlıeleri shirkeýi (mormondar);

18. Mýnnyń Birigý shirkeýi (mýnıtter).

Suhbattasqan

Perdehan SHÁMSHIEV.