Almaty Óńirlik komýnıkasıalar qyzmetiniń alańynda Arheologtar kúnine arnalǵan baspasóz konferensıasy ótti.
Á.H. Marǵulan atyndaǵy Arheologıa ınstıtýty dırektorynyń ǵylym jónindegi orynbasary Talǵat Mamyrov 2022 jylǵy qazba jumystarynyń aldyn ala qorytyndylary, sondaı-aq ǵalymdardyń kúndelikti jumysy týraly aıtyp berdi.
Talǵat Mamyrovtyń aıtýynsha, kásibı merekeniń jazda atap ótilýi kezdeısoq emes, óıtkeni arheologtar úshin bul - dala maýsymy jumysynyń naǵyz qyzǵan shaǵy.
«Qazirgi ýaqytta arheologtardyń kópshiligi jazyqta, ekspedısıalarda, arheologıalyq oryndardy qazyp, zerttep, kóne zamannyń jańa nysandaryn izdeýde», - dedi T. Mamyrov.
Sonymen qatar, ol arheologıalyq ǵylym dalalyq zertteýler júrgizýmen shektelmeıtinin atap ótti. Ǵalymdar zerthanalyq jaǵdaıda zertteý jumystaryn júrgizedi. Olar antropologıa, paleogenetıka, geoarheologıa, arheologıalyq mıneralogıa, osteologıa, arheometallýrgıa, paleobotanıka, geofızıka jáne basqa da naqty jáne gýmanıtarlyq ǵylymdarmen aınalysady, ejelgi adamnyń kúrdeli, alýan túrli jáne sonymen birge qyzyqty álemin ashady.
«Búginde elimizde 15 arheologıalyq jasaq jumys isteıdi. Ekspedısıalar barlyq baǵyttar boıynsha júrgiziledi. Bul - tas, qola ǵasyry, erte temir ǵasyry jáne orta ǵasyr dáýiri. Mysaly, osy maýsymda Aqtóbe oblysynyń aýmaǵynda qoladan quıylǵan metalýrgıalyq peshter anyqtaldy. Eger buryn mundaı metalýrgıalyq oljalar negizinen Ortalyq Qazaqstan aýmaǵynda bolsa, búginde arheologıalyq otrádtar jumysynyń nátıjesinde taý-ken isiniń basqa óńirlerde de damyǵany belgili boldy», - dep habarlady spıker.
Budan basqa, Shyǵys Qazaqstan oblysynda zertteýler iske asyrylýda, sondaı-aq Aqtóbe oblysynyń Temir aýdanyndaǵy Tasqopa qorymynan sarmat jaýyngerin qaıta rekonstrýksıalaý júrgizilýde.
T. Mamyrovtyń aıtýynsha, Almaty arheologıalyq eskertkishterge óte baı, máselen, qazba barysynda tabylǵan kóne tıyndar - sonyń aıǵaǵy.
«Bizdiń qalamyzda orta ǵasyr eskertkishteri óte kóp, temir ǵasyrynyń qorǵandary, eldi mekenderi jıi kezdesedi. Alma-Arasan aýdanynda shekara mańy aımaǵynda buryndary tabylǵan qalashyqtar bar. Almatynyń joǵarǵy bóliginde arheologıalyq oljalar bolýy ábden múmkin», - dedi spıker.
Spıker taıaýdaǵy eki jylda ınstıtýt bazasynda eki joba iske asyrylyp jatqanyn aıtty: «Etnomádenı zertteýler kontekstindegi «Uly dala» jáne «Qazaq dalasyndaǵy Mádenı genezıs: arheologıalyq derekkózder derekteri boıynsha materıaldyq jáne rýhanı muralardyń sabaqtastyǵyn zertteý problemalarynyń jańa paradıgmalary».
«Bizdiń mamandar kóp jyldyq dalalyq zertteýler kezinde alynǵan arheologıalyq koleksıalardy taldaý boıynsha aýqymdy jumystar júrgizýde. Kóptegen koleksıalar belgili bir sebepterge baılanysty óńdelmedi, endi Instıtýt qyzmetkerleriniń aldynda tabylǵan zattardy tolyq túgendeý, olardy sıpattaý jáne ǵylymı aınalymǵa engizý mindeti tur», - dep habarlady T.Mamyrov.
Osy baǵdarlamalar aıasynda ınstıtýt Qazaqstan arheologtary úshin dástúrli jyl saıynǵy Marǵulan jáne Ahınjanov oqýlaryn jandandyrdy.
Máselen, Marǵulan oqýlary – bul Qazaqstannyń jáne shetelderdiń jetekshi arheologtary úshin esep berý konferensıasy. Onda áriptester dalalyq jáne teorıalyq zertteýlerdiń nátıjelerimen tanysady, ádistemelik usynymdar ázirleıdi, arheologıa salasyndaǵy negizgi problemalar boıynsha dóńgelek ústelder ótkizedi, al Ahınjanov oqýlary – bul jas ǵalymdar men stýdentter úshin bastapqy alań.
Aıta ketsek, ál-Farabı jáne «Esik» memlekettik murajaı-qoryǵy qazaqstandyq ǵylym aptalyǵy aıasynda bıyl Arheologıa ınstıtýty QazUÝ-dyń tarıh fakúltetimen birlesip Ahınjanov oqýlaryn ótkizgen bolatyn.
Alǵashqy «Ahınjanov oqýlaryna» (1993 j.) qatysqan kóptegen stýdentter men jas ǵalymdar óz ómirlerin arheologıa ǵylymymen baılanystyrdy. Ótkizilgen konferensıalardyń aýqymdylyǵyna qaramastan, olardyń arqasynda otandyq arheologıalyq mekteptiń qatary talantty ǵalymdarmen tolyqtyryldy. Bıyldan bastap qatysýshylardyń geografıasyn keńeıtip, Qazaqstannyń jáne jaqyn shet elderdiń oqý oryndary, ǵylymı ortalyqtarynyń zertteýshileri arasynda baılanys ornatýǵa yqpal ete otyryp, jyl saıyn «Ahınjanov oqýlaryn» ótkizý josparlanýda.
Talǵat Mamyrov elimizdegi jalǵyz mamandandyrylǵan halyqaralyq «Qazaqstan arheologıasy» ǵylymı jýrnaly týraly aıtyp berdi. Onyń betterinde Qazaqstan men dalalyq Eýrazıa arheologıasynyń problemalary kóteriledi.
ÓKQ spıkeri 2022 jyly alty ǵylymı-zertteý taqyryby júzege asyrylyp jatqanyn aıtty: Batys Qazaqstanda 2020-2022 jj.., Ortalyq Qazaqstannyń taý-ken isi jáne metalýrgıasy 2020-2022 jj., Syrdarıanyń tómengi aǵysyndaǵy erte temir dáýiriniń aýyldyq qonystary: sharýashylyq jáne turmys 2021-2023 jj., ortaǵasyrlyq tórtkúlder jáne Talas alqabynyń mádenı landshafty 2021-2023 jj., Altyn Ordanyń kesh ortaǵasyrlyq qalalyq mádenıeti. Sharýa (Kınchat) jáne Aspara (XIII–XVI ǵǵ.) qalashyqtarynyń mysalyndaǵy izdenister men arheologıalyq zertteýler 2021-2023 jj. jáne «Býrabaıdaǵy qola dáýiriniń megalıtıkalyq sáýlet eskertkishteri» 2022-2024 jj.
Instıtýt sondaı-aq RǴA arheologıa Instıtýtymen, Koreıanyń mádenı murasy ınstıtýtymen, Nú-Iork ınstıtýtymen jáne t.b. birlesip halyqaralyq jobalardy iske asyrýǵa qatysady, ótken jyly Instıtýt eń kóp maqalalardy jýrnaldarda jarıalaǵan QR ǴZI men ortalyqtarynyń 20-na endi.
Sóziniń sońynda Talǵat Mamyrov qalaı arheolog bolýǵa bolatynyn aıtyp berdi.
«Arheolog bolý úshin zertteýshiniń arheologıa boıynsha bazalyq bilimi bolýy kerek. Bul tarıhshy bolýy múmkin, arheologtardy «kúrekpen qarýlanǵan tarıhshylar» dep beker atamaǵan. Qazaqstanda arheologtardy 5 joǵary oqý orny daıyndaıdy. QazUÝ qatarynda Eýrazıa ulttyq ýnıversıteti. Beketov atyndaǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıversıteti, H.Iassaýı atyndaǵy Qazaq-túrik ýnıversıteti jáne Qorqyt ata atyndaǵy Qyzylorda memlekettik ýnıversıteti sıaqty óńirlik joǵary oqý oryndary bar», - dep túıindedi sózin spıker.