Adam memleket úshin emes, memleket adam úshin

Sońǵy eki jyldaǵy pandemıanyń «soq­qysynan» keıin, álem endi ǵana es jıyp, etek-jeńin jınaı bastady. Qazaqstan túgil azýyn aıǵa bilegen alyp memleketterdiń ózi óndiristik, tıisinshe, ekonomıkalyq daǵ­darys­­qa tap boldy. Bıyl jyldyń ekinshi jarty­­synda ǵana kóptegen elder turalap qalǵan óndiris oryndaryn qaıta iske qosyp, alys-beris pen barys-kelis qaıta jandana bastady.

Byltyrǵyǵa qaraǵanda, bıyl bizdiń elde de aıtarlyqtaı ilgerileý baıqaldy. Osy jyly Prezıdent Qasym-Jomart Kemelulynyń qatysýymen jalpy 500-ge jýyq hattamalyq is-shara ótti. Onyń ishinde sheteldik jáne óńirlerge jumys saparlary, ótkizgen túrli májilister men otyrystar, halyqaralyq jáne respýblıkalyq forýmdar, shet memleket­ter men úkimetterdiń basshylaryn qabyl­daýlary, kásiporyndar men áleýmettik nysandardy aralap kórý, eńbek ujymdary ókilderimen kezdesýler jáne basqa da sharalar bar. 

Memleket basshysynyń merzimdi basylymdarda 2 maqalasy jáne 2 suhbaty jarıalandy. Qasym-Jomart Kemeluly jyl ishinde ótken túrli jıyndarda 12 beıneúndeý jasady. Prezıdenttiń tvıtterinde 350-ge jýyq habarlama jarıalandy. Prezıdenttiń baspasóz qyzmeti Memleket basshysynyń qatysýymen ótken kez kelgen is-sharany meıilinshe keń taratyp, halyqqa aqparattyń tolyq jetýin qamtamasyz etip otyrady.

Sonymen qatar Qasym-Jomart Toqaev bıyldan bastap Qazaqstan halqy Assambleıa­sy men Nur Otan partıasynyń Tóraǵasy qyz­metin de qosa atqarady. Bul eki uıym­nyń da qoǵamdaǵy saıası salmaǵy joǵary ekeni málim. Endi atqarylǵan sharýalardyń eń mańyz­dysyn tarqatyp kóreıik...

Halyqtyń ál-aýqatyn arttyrýǵa basa mán berildi

Pandemıadan keıingi eldiń ekonomıkasyn qaıta qalpyna kel­ti­rý sharalary aıasynda Mem­le­ket basshysy Úkimet pen oblys­tar­dyń ákimderine azyq-túlik pen áleýmettik mańyzy bar taýar­lar­dyń, janar-jaǵarmaı men dári-dármek baǵasynyń qym­bat­taýyna jol bermeýdi tapsyrdy. Qazir osy baǵytta aýqymdy sharalar qolǵa alynyp, júzege asyrylyp jatyr.

Al bıyl qabyldanyp, aldaǵy ýaqytta elge paıdasy tıetin sheshim­der týraly aıtsaq, Prezıdent Jol­daýynda kelesi jyldyń 1 qań­ta­rynan bastap eń tómengi jalaqy mólsheri 42500 teńgeden 60 myń teńgege kóbeıetinin aıtty. Bul ózgeris 1 mıllıonnan astam adamǵa tike­leı qatysty desek, janama túr­de barlyq eńbekkerdi qamtıtyny sózsiz.

Bilim, ǵylym, mádenıet, óner jáne sport salalary boıyn­sha jańa basymdyqtar men ádis­ter bel­­gilendi. Halyqtyń ıgi­li­gi jolynda qolǵa alynǵan bas­ta­ma­lar­dyń tıimdiligine, paıda­ly­lyǵyna basa mán berildi. Karan­tın­dik shekteýlerdiń aýyrt­pa­lyq­taryna qaramastan, memleket aza­mattar aldyndaǵy áleýmettik mindettemelerin tolyq oryndady dep aıtýǵa negiz bar. Bızneske jan-jaqty qoldaý kórsetilip keledi.

Memlekettik emes sektordyń zań­namalyq jáne ınstıtýsıonaldyq ne­gizin jetildirýge, azamattardyń bel­sendiligin arttyrýǵa, azamattyq baqylaý júıesin qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan Azamattyq qoǵamdy da­mytýdyń 2025 jylǵa deıingi tu­jyrymdamasy bekitildi. Prezı­dent­tik jastar kadrlyq re­zervine 8,6 myń azamat qatysyp, kópsatyly irik­teý­den 50 úmitker ǵana ótti.

1 qyrkúıekte Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqyna arnalǵan «Halyq birligi jáne júıeli reformalar – el órkendeýiniń negizi» atty dástúrli Joldaýyn jarıalady. Osy asa mańyzdy qujat­tyń negizinde orta merzimdegi ek­o­no­mıkalyq saıasatymyz aı­qyn­dalyp, 2025 jylǵa deıingi damý­dyń Ulttyq jospary men Mem­lekettik josparlaýdyń jańa jú­ıe­si qabyldandy. 10 ulttyq joba bekitildi.

Prezıdent osy baǵyttaǵy tıimdi sharalardy júzege asyrý maq­sa­ty­men otandyq jáne sheteldik ınves­torlardy jobalarǵa tartýǵa sha­qyrdy. Elimizdegi ınvestısıalyq ahýaldy odan ári jaqsartý úshin áleýetti ınvestorlarǵa aıtar­lyq­taı jeńildikter jasaý jóninde bastama kóterildi.

Prezıdent el óńirleriniń áleý­mettik-ekonomıkalyq damýy­na erekshe mán berdi. Otandyq ká­siporyn­dardyń básekege qabi­le­tin arttyrý asa mańyzdy bolyp otyr. Osy rette Memleket basshysy birqatar óńirge arnaıy jumys saparymen baryp, aımaqtardyń óndiristik jáne sharýashylyq ále­ýe­timen tanysty, barymyzdy saralap, joǵymyzdy túgendeý úshin keleli keńester ótkizdi. Aqmola, Soltústik Qazaqstan jáne Al­ma­ty oblystaryna sapary barysyn­da óńirdegi jańadan saılanǵan ákimdermen áńgimelesip, birqatar kásiporynnyń jumysymen tanysty, astyqty alqaptaǵy sharýa­lardyń jaǵdaıy, aýyl sharýa­shy­lyǵyndaǵy eńbek ónimdiligin arttyrý, agrosektordy damytý má­seleleri aıtyldy, óńirdi da­my­t­­­ýdyń basym baǵyttary aı­qyn­daldy.

Prezıdent Mańǵystaý oblysy­na sapary barysynda týrısik klas­terdi damytýǵa arnalǵan jobalarmen tanysty. Shyǵys Qazaqstan ob­lysyna arnaıy baryp, Aqtoǵaı ken baıytý kesheniniń ekinshi fab­rıkasyn iske qosty. Aqtoǵaıdaǵy ón­diris kózi bolashaqta elimizdiń osy baǵyttaǵy iri ónerkásibiniń biri bolatyny sózsiz. Búdjetke
80 mln dollar kiris kirgizip otyrǵan kásiporynda 700 jańa jumys orny ashylǵan. Qazirdiń munda 3000-nan astam adam jumys isteıdi. Memleket basshysy osyndaı jańa jumys oryn­darynyń, naqty ju­mys isteıtin ká­siporyndardyń ashyl­ǵa­nyn kórgisi ke­ledi jáne Aqtoǵaı kenishinde: «Bul Táýelsizdigimizdiń 30 jyldyǵyna tamasha tartý boldy. Men buǵan deıin osyndaı naqty jobalardy júzege asyrýǵa mán berý qajet degen edim. Jańa kásiporyn sonyń aıqyn dáleli» dep rızashylyǵyn bildirdi.

Jambyl oblysynda ınvestı­sıa­lyq jobalarmen tanysyp, Bıo­logıalyq qaýipsizdik prob­le­ma­lary ǴZI qyzmetkerlerine ar­nal­ǵan jańa turǵyn úılerdi, Otarbiopharm ımmýnobıologıalyq preparattar shyǵaratyn bıofarmasevtıka zaýytyn aralap kórdi. Osy kásip­oryndardyń áleýetin baıqady. Qa­ra­ǵandy óńirindegi polımetal ken baıytý fabrıkasyn iske qosty. Uly­taý aýdanyndaǵy «Joshy han» ta­rıhı-mádenı keshenine zıarat jasady.

Qasym-Jomart Kemeluly qa­ra­sha aıynda Pavlodar oblysyna bardy. Ekibastuz qalasyndaǵy temirjol jabdyqtaryn shyǵaratyn iri eki kásiporynǵa arnaıy at basyn burdy. Bul eki kásiporyn da jer­­gilikti halyqty jumyspen qam­­­­typ, ónimderin elimizdiń ǵana emes, sheteldiń de naryǵyna shyǵa­ryp otyr. Memleket basshysy ár­­daıym aımaqtardy aralaǵanda óner­kásip oryndarynyń, zaýyttar men fabrıkalardyń jumys istep turǵanyna kóp kóńil bóledi.

Bizdiń elimizde iri qalalar men aýyldar ǵana emes, sonymen qatar, monoqalalar da bar. Eldiń damýyn­da shaǵyn qalalardyń alar orny erekshe.

Budan keıin Ekibastuzda monoqa­la­lardy damytý jóninde keńes ótkizdi. Qazir Qazaqstanda 89 qala bolsa, sonyń 27-si monoqala eken. Onda 1,4 mln adam ómir súrip jatyr. Olardyń kúndelikti turmys-tirshiliginen bastap, ózge eldi me­ken­dermen baılanysy, tipti sh­e­ka­ralyq aýdandarda kórshiles eldermen qarym-qatynasyna deıin asa mańyzdy.

Búginde monoqalalardyń ekonomıkasyn ártaraptandyrý jáne shıkizattyq emes sektorlarda ba­la­maly óndirister qurý úshin 79 mańyzdy joba iske asyrylyp ja­tyr. Árbir monoqalada «Bız­nestiń jol kartasy-2025» baǵ­dar­lamasy aıasynda aqparattyq qyzmet kórsetetin kásipkerlerdi qol­daý ortalyǵy jumys isteıdi. 2025 jylǵa deıin mono jáne shaǵyn qalalardyń ınfraqurylymyn da­my­týǵa jyl saıyn 15 mıllıard teńge mólsherinde qarajat bólinedi dep josparlanyp otyr.

Budan bólek Prezıdent eli­mizdegi eń iri megapolıs Almaty qala­syna jumys saparymen baryp, elimizdegi qarjy sektory ókilderimen jıyn ótkizdi. Bul alyp sha­hardyń da óz basyna jeterlik eko­nomıkalyq, komýnaldyq prob­lemalary bar, sonymen qa­­tar iri bıznes ortalyqtary men ká­sip­oryn­dar shoǵyrlanǵan qala. Sol se­bepti Almatynyń el da­mýyn­­daǵy mańyzy da erekshe.

Sonymen qatar respýblıkanyń ákimshilik-aýmaqtyq qurylymyn jetildirý isi jalǵasýda. Naýryz aıynda Prezıdent Túrkistan oblysynda jańadan Saýran aýdanyn qurý týraly Jarlyqqa qol qoıdy. Onyń ákimshilik ortalyǵy – Shornaq eldi mekeni.

Jalpy, bıyl Memleket basshysy jumysynyń tyǵyzdyǵyna, sheteldik saparlarǵa baılanysty elimizdiń keıbir óńirlerine bara almady. Biraq sol óńirdiń basshylaryn qabyldap nemese telefon arqyly baılanysyp óńirdiń jaǵdaıy men damý perspektıvalary týraly esep alyp otyrdy. Iaǵnı óńirler únemi Prezıdenttiń baqylaýynda.

Sondaı-aq elimiz boıynsha ekonomıkany ártaraptandyrýǵa, mańyzdy jobalardy júzege asy­rý­ǵa, jańa jumys oryndaryn ashýǵa, aımaqtyń áleýmettik-eko­no­­­mıkalyq máselelerin sheshýge, óńirler arasyn­daǵy kólik qaty­nas­taryn jan­dan­dy­rý­ǵa basymdyq berildi.

Tıimdi bastamalar el ıgiligine qyzmet etedi

Halqymyzda «Keńesip pishken ton kelte bolmas» degen keremet naqyl bar. Memleket basshysynyń bas­tamasymen osydan 2 jyl bu­ryn qurylǵan Ulttyq qoǵamdyq senim keńesi – dál osy máteldiń dálelindeı. Prezıdenttiń ózi bir sózinde, ony ótken tarıhymyzda bolǵan Ordabasydaǵy, Kúltóbedegi, Ulytaýdaǵy uly jıyndardyń zamanaýı úlgisine teńegen bola­tyn. Ulttyq keńes elimizdegi túıt­kildi máselelerdi ortaǵa salyp, talqy­lap, túıinderdi keńesip sheshetin óte tıimdi alańǵa aınaldy. Osy kúnge deıin Keńestiń bastamalaryn júzege asyrý úshin 90-nan astam normatıvtik-quqyqtyq akt qabyldandy. Onyń ishinde zańdar, Prezıdent Jarlyqtary men Úkimet qaýlylary, mınıstrlikterdiń buıryqtary bar. Budan Ulttyq ke­ńes­tiń tıimdi jumys istep jat­qanyn kórýge bolady. Atap aıt­qan­da, osy alańda kóterilgen us­taz­­dar men dárigerlerdiń jala­qy­sy ósti; stýdentterdiń, magıs­tranttar men doktoranttardyń stıpendıasy kóbeıdi; sanıtarlyq-epıdemıologıalyq baqylaý ko­mı­teti quryldy; erekshe kútimdi qajet etetin balalarǵa bilim berý­diń jańa erejeleri bekitildi; oń­tús­tikten soltústikke qonys aýdar­ǵan azamattarǵa beriletin sýbsıdıa eki ese ulǵaıdy; ıgerilmeı jatqan jer telimine salynatyn bazalyq salyq mólsherlemesi artty; aýyl sharýashylyǵy jerlerin sheteldik azamattar men zańdy tulǵalarǵa satýǵa jáne jalǵa berýge tyıym salyndy; osy jyldan bastap jurtqa zeınetaqy jınaǵynyń bir bóligin merziminen buryn alýǵa múmkindik berildi. Halyq jınaǵynyń bir bóligin osy kúnderi jyljymaıtyn múlik satyp alýǵa, ıpotekalyq nesıeni óteýge jáne emdelýge jumsap jatyr. Sonyń arqasynda 800 myńǵa jýyq azamat zeınetaqy jınaǵyn óz qajetine jaratty.

Bıyl mamyrda «Saılaý týraly» Konstıtýsıalyq zańǵa ózgerister engizildi. Osyǵan oraı 25 shildede Qazaqstanda tuńǵysh ret aýyl ákimderiniń saılaýy ótti. Jalpy, 864 aýyldyq okrýgtiń ákimderi alǵash ret tikeleı daýys berý arqyly saılandy. Nátıjesinde, aýyl ákimderiniń quramy 52 paıyzǵa jańardy.

Aýyl ákimderiniń saılaýy, eń aldymen, aýyl turǵyndarynyń múddesi úshin jasalǵan ıgi is dep ba­ǵalaýǵa bolady. Aqparat qu­ral­­­­darynda, áleýmettik jeli­lerde bul bastamanyń tıimdi­li­gi jó­ninde kóp jazyldy. Júr­gi­zil­­gen saýaldamalarǵa qara­saq, azamat­tar­dyń basym kópshiligi saı­laý­dyń oń sheshim ekenin qol­da­ǵan. Sondyqtan Memleket bas­shy­sy­nyń aýyl ákimderin tikeleı saılaý týra­ly bastamasyn bılik pen qoǵam qatynasynyń jańa ári tıimdi úlgisi boldy dep aıtýǵa tolyq negiz bar. Endi turǵyndar ózderiniń múddesin qorǵap, túıtkildi máselelerin naq­ty sheshe alatyn azamatqa úmit artady. Halyq tuńǵysh ret jergi­lik­­ti atqarýshy bıliktiń basshysyn tikeleı saılaý múmkindigine ıe boldy.

Halyqtyń kóńilinen shyqqan taǵy bir jańalyq – «Aıtyldy-oryndaldy» bastamasy. Memleket bas­shysynyń Joldaýlarynda, keleli jıyndarda bergen tapsyr­ma­larynyń oryndalǵany jónindegi málimetterdi Baspasóz qyzmeti ja­rıalap otyrady. Máselen, Shyǵys Qazaqstan oblysy Kúrshim aýda­nyn­daǵy Qaljyr ózenine qatysty máseleni erekshe atap ótken jón. Altyn qazýshylardyń ózendi beı-bereket lastap jatqany týraly jergilikti turǵyndardyń ja­naı­qa­ıyn «Aıqyn» gazetinen oqyǵan Qasym-Jomart Kemeluly eldi alańdatqan osy jaǵdaıǵa birden nazar aýdaryp, quzyrly organdar men oblys ákimdigine túıtkildi máseleni sheshýdi tapsyrdy. Nátı­je­sinde, zań buzyp, qorshaǵan orta­ǵa aıtarlyqtaı zıan keltirgen ká­­­sip­kerlerge aıyppul salyndy. Olar­­­dyń ken óndirýge berilgen lı­sen­­zıalary keri qaıtaryldy.

Sonymen qatar jerdi jeke men­shik­ke nemese jalǵa berý máse­le­sine qatysty kópshiliktiń kóńilin kúpti qylǵan túıtkildi másele de sheshimin tapty. Bul jaǵdaıdyń bárin kórip-bilip otyrǵan Memleket basshysy ózi bastamashy bolyp, «Qazaqstan Respýblıkasynyń keı­bir zańnamalyq aktilerine jer qatynastary máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar en­gi­zý týraly» Qazaqstan Res­pýb­­­lı­kasynyń Zańyna qol qoı­­­­dy. Atal­ǵan zań boıynsha aýyl sharýa­shylyǵy jerlerin sheteldikterge, azamattyǵy joq adam­darǵa, sheteldik zańdy tulǵa­lar­ǵa, halyqaralyq uıymdarǵa jáne zańda kórsetilgen basqa da tulǵalarǵa jeke menshikke jáne jal­ǵa berýge tyıym salyndy. Jal­py, osyndaı mysaldardy kóp­tep keltire berýge bolady.

Prezıdent qazirgideı qubylmaly ári jahandyq básekelestik jaǵ­daıyn­da memlekettiń múddesin qor­ǵaý­ǵa, alǵa qoıǵan maqsatqa um­tylýǵa basa mán beredi. Ony únemi aıtyp ta keledi. Bulaı bol­ma­­ǵan jaǵdaıda kóp nárseden utylyp qalatynymyzdy eske salyp otyrady. Osy rette, byltyr Prezıdent COVID-19 indetine qarsy otandyq vaksına jasap shy­ǵarý jóninde elimizdiń bilikti medı­sına mamandaryna tapsyrma berdi. Nátıjesinde, Qazaqstan ǵalymdary QazVac jáne QazCoVac – P sýbbirlik vaksınalaryn jasap shyǵardy. Bul halyqaralyq deńgeıde joǵary baǵalanyp jatyr. Atalǵan jetistikti elimizdiń keleshegi úshin, memlekettiń báse­ke­ge qabilettiligin artyryp, ósip-órkendeýi úshin jasalǵan mańyzdy qadam deýge bolady. Qazirgi ýa­qyt­ta qazaqstandyq vaksınalar DDU-ǵa tirkelý úshin úmitkerler tizimine engizildi.

Búginde respýblıka boıynsha 9 129 myńnan astam adam ekpeniń birinshi kom­po­nentin, 8 434 myńnan astam adam ekinshi komponentin aldy. Bul jalpy vak­sına alýǵa tıisti azamattardyń 70 pa­­ıyzdan astamy degen sóz. Sonymen qatar 12 qarashadan bastap 12-17 jas aralyǵyndaǵy jas­­óspirimderge ekpe salyna bas­ta­dy. Jaqynda qaıta vaksınalaý jó­ninde sheshim qabyldandy.

Sonymen qatar osy jyldan bas­tap Ashyq qosymshasynyń engizilýi azamattardyń tynys-tirshiligi men bıznes qoǵamdastyqtyń ekono­mı­ka­lyq belsendiligin qalypty jaǵdaıǵa keltirýde tıimdiligin dá­lel­dedi. Elimiz osyndaı sıfrly she­shimderdi alǵashqylardyń biri bo­lyp qoldana bastady.

Memlekettiń kásipkerlerge onlaın rejimde qoldaý kórsetýine qatysty «bir tereze» qaǵıdaty boıynsha jumys isteıtin «Bızneske arnalǵan úkimet» servısi iske qosyldy.

Ulttyq biregeılikti qalyp­tas­tyrý máselesi de ózekti mindet­ter­diń biri. Azamattardyń sanasyn jańǵyrtpaı elimizde ózgeris jasaý múmkin emes. Aǵa býynnyń baı mádenı muralary, kórnekti oıshyldar men tulǵalardyń zıat­ker­lik, gýmanısik jetistikteri – halqymyzdyń ózindik ereksheligi, rýhanı ózegi jáne basty dińgegi. Osy rette jyr alyby Jambyl Ja­baev­tyń 175 jyldyǵy respýb­lı­ka kóleminde atalyp ótti. Azat­tyq jolynda janyn aıamaǵan kórnekti Alash arystarynyń biri Álıhan Bókeıhanovtyń róli men qosqan úlesi zor. Bıyl biregeı tulǵanyń 155 jyldyǵy jáne basqa da Alash qaıratkerleriniń mereıli datalary atap ótildi. Elorda tórinde Álıhan Bókeıhan, Ahmet Baıtursynuly jáne Mirjaqyp Dýlatuly syndy ultymyzdyń uly tulǵalaryna, sondaı-aq belgili memleket jáne qoǵam qaıratkeri Jumabek Táshe­nov­ke arnalǵan eskertkishter boı kóterdi. Bul memorıaldar Táýel­siz­digimizdiń 30 jyldyǵyna oraı ashyldy.

Sonymen qatar ulttyq biregeı­lik­ti qalyptastyrý isinde ulystyń uly kúni – Naýryz meıramynyń orny erekshe. Osy rette Memleket basshysy Naýryz merekesiniń máni men mańyzyn qaıta qarap, maz­mu­nyn keńeıtýge, onyń tárbıe­lik ma­ńyzyn, ulttyq-patrıottyq sanany qalyptastyrý sıpaty men ekolo­gıalyq motıvin qaıta qaraýǵa sha­qyr­dy.

Qoryta aıtqanda, Memleket basshysy usynǵan barlyq bastama el ıgiligi úshin qyzmet etedi.

Halyqaralyq qatynastar jandana tústi

Bıyl elimizdiń syrtqy saıası belsendiligi byltyrǵyǵa qara­ǵan­da edáýir artty. Ekijaqty qa­rym-qaty­nastar aıasynda shetelderge jasalǵan 10 sapardy, sondaı-aq 20 mem­leketaralyq samıt pen forýmdy qosa alǵanda, Prezıdenttiń qa­tysýymen halyq­ara­­lyq sıpat­ta­ǵy 150-ge jýyq is-shara bolyp ótti.

Syrtqy saıasatta elimizdiń usta­na­tyn teńgerimdi jáne konstrýk­tıv­ti baǵyty saqtaldy. Sondaı-aq ulttyq múddeni qorǵaý, aımaqtyq jáne halyqaralyq qaýipsizdikti saqtaý máselesi basty nazarda boldy. Bıyl Qazaqstan Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqqa jáne 2020-2022 jyldar aralyǵynda Azıa­daǵy ózara is-qımyl jáne senim sharalary jónindegi keńes­ke tó­ra­­ǵalyq etýde. Bul elimiz­diń syrtqy saıası bas­tamalaryna tyń ser­pin beredi jáne jaýap­ker­shi­lik júkteıdi. Ortalyq Azıa aıma­ǵyndaǵy eldermen tatý kórshi­lik qatynastardy nyǵaıtý halyq­aralyq yntymaqtastyq baǵy­tyn­daǵy mańyzdy basymdyq bolyp qala beredi. Sonyń ishinde pan­demıa kezinde Qyrǵyzstan men­ Tájikstanǵa jáne asa aýyr kún­derdi bastan ótkerip jatqan Aýǵan­stanǵa gýmanıtarlyq kómek kórse­til­di.

Elimizdiń halyqaralyq baı­l­a­nys­­taryn nyǵaıtýǵa baǵyt­tal­ǵan is-sharalarǵa toqtalyp ótetin bolsaq, bıyl Qyrǵyzstan Prezıdenti elor­da­ǵa memlekettik saparmen keldi. Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Qyrǵyzstan bas­shy­sy Sadyr Japarovpen eki el ara­syn­daǵy yntymaqtastyqty odan ári nyǵaıtý maqsatymen kelissóz júrgizdi. Kelissóz qorytyndysy boıynsha Bishkekte Abaıǵa, Nur-Sultan qalasynda Manas pen Shyń­ǵys Aıtmatovqa eskertkish ornaty­la­tyn boldy. Bul baýyrlas eki ha­lyq­tyń yntymaqtastyǵyn odan ári nyǵaıtýǵa tyń serpin beredi.

Qazaqstan Prezıdenti bıyl Ońtústik Koreıa Respýblıkasy men Tú­rik­­menstanǵa memlekettik, Tá­jiks­tanǵa, Belgıaǵa jáne Shveı­sa­rıa­ǵa resmı saparmen bardy.

Ońtústik Koreıaǵa memlekettik sapar barysynda Prezıdent Mýn Chje Inmen kezdesip, Pýsan qala­synda Qazaqstannyń Bas konsýl­dy­ǵyn ashý jóninde kelisim jasaldy. Sondaı-aq 1,7 mıllıard dollar bolatyn 30-dan astam kelisimge qol qoıyldy. Sapardyń eń bir kóńil tolqytar tusy, Seýldegi Kıber ýnı­versıtetiniń aýmaǵynda Abaı bús­tiniń ashylýy deýge bolady.

Al Túrikmenstanda ekonomıka, kólik qatynasy, bilim, mádenıet, aýyl sharýashylyǵy jáne saýda salalary boıynsha yntymaqtastyqty damytýǵa baǵyttalǵan 20 qujatqa qol qoıyldy. Sapar barysynda 2022 jyly Túrikmenstannyń Qazaqstandaǵy Mádenı kúnderin ótki­zý josparlandy. Sondaı-aq Ash­ǵabadta Túrikmenstan Prezı­den­tiniń usynysy boıynsha qazaq­tyń uly aqyny Abaı Qunanbaı­uly­nyń músini ornatylatyn boldy.

Tájikstan Prezıdenti Emomalı Rahmonmen kelissóz júrgizilip, ózara saýda-sattyqty 1 mıllıard dollardan asyrýdy kóz­deı­tin jáne qazaq-tájik qaty­nas­taryn jańa deńgeıge shyǵaratyn ekijaqty alty kelisimge qol qoıyldy.

Sonymen qatar Memleket bas­shy­synyń Belgıaǵa sapary barysynda Koról Fılıp­pen jáne Premer-mınıstr Aleksandr De Kroomen kelissózder júrgizilip, saýda-eko­no­mıkalyq yntymaqtastyq jó­nin­degi úkimetaralyq komısıa qu­­rý­­ǵa ýaǵdalastyq jasaldy. Al Shveı­sa­rıa Konfederasıasynda osy eldiń Prezıdenti Gı Parme­lan­men kelissózder ótkizilip, jalpy quny 300 mıllıon dollardan asatyn 6 kom­mersıalyq kelisimge jáne 10 kom­mersıalyq emes qujat­qa qol qo­ıyldy.

Budan bólek Qasym-Jomart To­qaev Reseı Federasıasyna, Túrkıaǵa jáne Tájikstanǵa jumys saparymen bardy. Qasym-Jomart Toqaev pen Vladımır Pýtın Más­keý­de Aýǵanstandaǵy ahýalǵa baılanysty aýmaqtyq qaýipsizdik, sondaı-aq ıntegrasıalyq birlestik aıasyndaǵy yntymaqtastyq másele­le­ri boıynsha pikir almasty.

Qazaqstan Prezıdenti Ys­­tan­­bul­da ótken Túrkitildes mem­­le­ket­terdiń yntymaqtastyq keńe­­siniń VIII samıtine qatysty. Qasym-Jomart Kemeluly Túr­ki­til­­des mem­leketterdiń ynty­maq­tas­tyq keńe­sin odan ári damy­tý­dyń pers­­pek­tıvalary, uıym aıasyn­daǵy yn­­ty­maqtastyq týraly baıandama ja­sady. Osy jıynda kózimiz kórgen kó­ńil tolqytar sátti aıtpasqa bolmas. Prezıdent sóziniń sońynda baýyrlas túrik halqyna alǵys aıta otyryp, «Men búgin óte ma­ńyzdy tarıhı oqıǵa týraly atap ótkim keledi. Bul ótken ǵasyrdyń ortasynda taǵdyr tálkegimen taý asyp, tas basyp, aryp-ashyp Anadoly jerine kelgen myńdaǵan qazaq otbasyn óz baýyrym dep qushaq jaıyp qarsy alǵan Adnan Menderes jóninde bolyp otyr. Ol ótken ǵasyrdyń elýinshi-alpysynshy jyldary, on jyl boıy Túrkıa Respýblıkasynyń Premer-mınıstri bolǵan kór­nek­ti memleket jáne qoǵam qaıratkeri. Qazaqtardyń osynda ornyǵýyna, kásip istep, tamyr jaıýyna kóp jaǵdaı jasaǵan birden-bir tulǵa bolǵany aqıqat. Osy mańyzdy jıyn ótip jatqan Demokratıa jáne bostandyq aralynyń da Adnan Menderestiń taǵdyryna tikeleı qatysy bar. Men Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti retinde qazaq halqynyń atynan Adnan Menderestiń rýhyna taǵzym etip, qushaǵy keń barsha túrik halqyna shynaıy alǵysymdy aıtamyn», dep ótken ǵasyrdyń ortasynda Túrkıa memleketiniń úkimet basshysy bolǵan Adnan Menderesti eske aldy. İle-shala Qazaqstan Prezıdentiniń osy sózin Túrkıanyń ǵana emes, kúlli túrki áleminiń aqparat quraldary sıtata retinde qaıtalap berip jatty. Qazaqstan Prezıdentiniń jan tebirenterlik sózinen keıin birden Túrkıa Prezıdenti Rejep Taııp Erdoǵan sóz alyp, úlken alǵys bildirdi. Tipti A.Menderesti ózderi birinshi bolyp eske almaǵandaryna ókinish bildirip, asa qatty tolqyp turyp, ótken tarıhqa taǵzym jasalatynyn, teleekran arqyly kó­rip otyrǵan barsha túrik halqyn A.Menderestiń jáne onymen birge sheıit bolǵan serikteriniń rýhyna arnap duǵa jasaýǵa shaqyrdy.

Mine, asa úlken minberde óz ultyńa, týǵan halqyńa qatysty osyndaı iri áńgimeler aıtylyp, bir-birine shynaıy júrekjardy lebizderin bildirip jatqanda júregi bar adam tolqymaı turmaıdy eken. Bul – kóńil tolqytyp, kózge jas keltiretin óte názik dúnıe ári eki el arasyndaǵy baýyrlastyq baı­lanys­tardy joǵary deńgeıge kóte­re­tin asa mańyzdy qadam.

Sonymen jyldyń basynda biz­diń elimizge memlekettik sapardy qyr­ǵyz aǵaıyndar bastaǵan bolsa, ekinshi kórshimiz Ózbekstan Pre­zı­denti Shavkat Mırzıóevtiń sa­pary bıylǵy jyldyń joǵary deń­geıdegi kezdesýlerin aıaqtady deýge bolady. Iaǵnı jeltoqsannyń ba­synda Ózbekstan Prezıdenti mem­lekettik saparmen kelip, eki el Pre­zı­dent­te­ri Odaqtastyq qaty­nas­tar týraly deklarasıaǵa qol qoıdy.

Memleket basshysy BUU Bas Assambleıasynyń 76-sessıasy aıasynda ótken tórt birdeı is-sharaǵa – Jalpy saıası debattarǵa, BUU-nyń Azyq-túlik júıeleri jónindegi samıtine, COVID-19 pandemıasy jónindegi jahandyq samıtke jáne Iadrolyq qarýdy tolyq joıý jolyndaǵy Halyqaralyq kúres kúnine arnalǵan joǵary deńgeıdegi plenarlyq otyrystarǵa onlaın rejimde qatysty.

Aýǵanstanda bolǵan jaǵdaı búkil álemniń nazaryn aýdardy. Memleket basshysy ózi qatysqan barlyq halyqaralyq samıtterde, konferensıalar men túrli formattardaǵy jıyndarda aýǵan halqyn qazirgi aýyrtpalyqtarymen betpe-bet qaldyrýǵa bolmaıtynyna nazar aýdaryp, álemdik qoǵam­das­tyqty Aýǵanstanǵa meılinshe qol­daý kórsetýge jáne ondaǵy aýyr gýmanıtarlyq jaǵdaıdy tú­zeý­ge shaqyryp keledi. Bul tur­ǵy­da Qazaqstan Aýǵanstanǵa kó­mek kórsetý jónindegi BUU-nyń Mısıasyn jáne Uıymnyń Aýǵan­s­tan­daǵy basqa da bólim­shelerin der kezinde kóshirip aldy. Qasym-Jomart Kemeluly Aýǵanstanǵa gýmanıtarlyq kómek jetkizý úshin tasymaldaý alańyn usynýǵa jáne bizdiń eldiń de qomaqty úles qosý­ǵa daıyn ekenin aıtyp keledi. Al­matyda BUU-nyń Aımaqtyq ha­byn qurý jónindegi bastama kó­terildi. Jaqynda Prezıdenttiń tap­syrmasy boıynsha Memleket basshysynyń arnaýly ókili Erjan Qazyhan Kabýl qalasynda bolyp, Aýǵanstanǵa gýmanıtarlyq kómek kórsetý jónindegi Qazaqstannyń sheshimin jetkizdi.

Sonymen qatar Qazaqstan astanasy asa joǵary deńgeıdegi sheteldik delegasıalardy kóp qabyldaı bas­tady. Jalpy, bıyl Prezıdent 80-nen astam halyqaralyq kezdesý ótkizip, kelissóz júrgizdi.

Qazaqstan barlyq baǵyt bo­ıynsha syrtqy saıası arenadaǵy yqpaldastyǵyn nyǵaıtyp keledi. Halyqaralyq baılanystardyń da geografıasy keńeıe tústi. Ynty­maq­tastyqtyń barlyq baǵy­ty bo­ıyn­sha jandanýy pandemıa­dan ke­ıingi kezeńdegi álemniń qalyp­tasýyna yqpal etýge tıis. Sol kez­de she­karalar ashylyp, saıası, eko­no­mıkalyq, mádenı-gýma­nı­tar­lyq jáne halyqaralyq baılanystar jańa deńgeıge kóteriledi.

Túıin

Esterińizde bolsa, Memleket basshysy prezıdenttiktiń eki tizgin, bir shylbyryn qolǵa alǵan kezde ádiletti qoǵam qurý týraly aıtqan bolatyn. Osyǵan deıin Elbasy N.Á.Nazar­baevtyń bastamasymen atqa­ryl­ǵan qyrýar sharýany, Tá­ýelsiz eldiń tarıhı kóshin shashaý shyǵarmastan sabaqtastyra otyryp, órleýdi basty maqsat etip qoı­dy. Sabaqtastyq pen ádildikti qos qanat qylyp, órleý, ıaǵnı, damý jolyn jalǵastyrdyq deýge tolyq negiz bar.

Bul úsh maqsatqa jetkizetin kó­zi­­­mizdiń aǵy men qarasyndaı úsh qa­­zynamyz aman bolsyn. Ol Pre­zı­dent aıtqan jer, til jáne bere­ke-birligimiz.

HHİ ǵasyr bilim men biliktiń zamany. Osy eldiń bolashaǵy, ıaǵnı meniń zamandastarym birinshi kezekte bilimge nazar aýdaryp, shynaıy beıil qoıǵandary abzal. Jańa ǵasyrdyń jańa talaptaryna saı maman bolýǵa umtylý kerek. Memleket basshysy ár jıyn­da, jastarmen kezdesýlerinde, maqalalary men suhbattarynda únemi bilimdi urpaq tárbıeleý máselesin aıtyp keledi. Eki jyl qatarynan joldaýlarynda sapaly bilimge úlken taraý arnady. Bul jaıdan-jaı aıtyla salǵan áńgime emes. Bıyldan bastap tek qana muǵalimderdiń jalaqysyn kóterý úshin aldaǵy úsh jylda memlekettik búdjetten 1,2 trln teńge jumsalmaq. Óıtkeni ustaz túzelmeı ulttyń túzelýi neǵaıbyl.

Bizdiń ultymyz demografıalyq jaǵynan ósip keledi. Endi ulttyq sapany ózgertip, ulttyq sanany qalyptastyrǵan abzal.

Jýyrda elordamyzda el Táýel­siz­diginiń 30 jyldyǵyna arnalǵan saltanatty jıyn ótti. Bul ózi pandemıanyń shekteýlerinen keıin ótip otyrǵan eń alǵashqy alqaly jıyn boldy. Alty Alashtyń balasy jınalǵan osy basqosýda Memleket basshysy úlken minber­den tolqyp turyp sóıledi.

«Asqar taý alystaǵan saıyn asqaq kórinedi. Bizdiń babalarymyz qazaqtyń derbes memleket quryp, erkin ómir súrýge quqyly ekenin tarıh aldynda dáleldedi. Osylaısha, myńjyldyqtar toǵysatyn tus­ta azattyq týy kógimizde jel­bi­redi. Ulttyń eń uly muraty – Táýelsizdikke qol jetkizdik. Sol sát­ten bastap Qazaq eliniń uly kóshi bolashaqqa bet túzedi. Halqymyz óz memleketin qurýǵa kiristi. Bul – tarıhı ádildiktiń ornaýy. Múldem jańa geosaıası ahýalda memleket qurý ońaı sharýa emes, naǵyz kóshbasshynyń ǵana qolynan keletin is. Eń kúrdeli, bulyńǵyr kezeńde Nursultan Ábishuly Nazarbaevtaı dara tulǵa tarıh tórine shyqty. Anyǵyn aıtqanda, Táýelsizdik shejiresi Elbasynyń qolymen jazyldy», – dedi Qasym-Jomart Kemeluly.

Memleket basshysy arǵy-bergi tarıhty qozǵaı kelip, osy táýelsiz Qazaqstannyń júrip ótken 30 jylyn úsh kezeńge bólip saralaıdy. Sóıtip tórtinshi onjyldyq qandaı bolmaq, Jer bederinde, tarıh taqtasynda qazaqtyń aldaǵy taǵdyry ne bolmaq degen salmaqty saýaldarǵa ja­ýap beredi. Al ol jaýapta aldaǵy on­jyl­dyqta memleket, memlekettik apparat, qala berdi, ózin osy táýelsiz eldiń azamatymyn dep sanaıtyn árqaısymyz atqaratyn qyrýar sharýalar men mindetter bezbendelgen.

Táýelsizdikke táý etken alqaly jıynda: «Bizdiń is-áreketterimiz jemisti bolýy úshin ult damýynyń kók­­jıegin keńeıtip, memle­ke­ti­mizdiń bolashaǵyn aıqyndap alýy­­myz kerek. Bul rette óz múm­kin­dikterimizdi shynaıy baǵa­laý, eldiń irgeli múddelerin eskere otyryp, barynsha prag­ma­tıkalyq tur­ǵyda áreket etý mańyzdy. Aza­mattardyń turmys sapasyn artyrýǵa qa­tys­ty aldymyzda jańa mindetter tur. Biz «adam memleket úshin emes, memle­ket adam úshin» negiz qalaýshy qaǵıdatyn berik ustanatyn bolamyz», – dedi Prezıdent.

Bul mindetterdi oryndaý, joǵary nátıjege qol jetkizý myna siz ben bizge syn, qadirli oqyrman.

Qazaq eli táýekel etip Táýel­siz­dik­tiń tórtinshi on jyldy­ǵy­na aıaq basty. Tarıh kóshindegi elimizdiń azattyǵy baıandy bolsyn!

Berik ÝÁLI,

Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń baspasóz hatshysy