بيىل قازاقستان مەن تۇركى الەمى اراسىنداعى بايلانىستىڭ، ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلگەن جىلى بولدى. مۇنداي پىكىردى سەنات دەپۋتاتى دارحان ءقىدىرالى ءبىلدىردى، دەپ حابارلايدى اlmaty-akshamy.kz
«قازاقستان تۇركى الەمىندەگى كوپتەگەن ۇيىمنىڭ قۇرىلۋىنا باستاماشى بولعانى بەلگىلى. سوندىقتان دا قازاق ەلى تۇركى الەمىنىڭ قارا شاڭىراعى رەتىندە باعالانادى. وسى تۇرعىدان العاندا، 2023 جىل قازاقستان مەن تۇركى الەمى اراسىنداعى بايلانىستىڭ، ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلگەن جىلى بولدى دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس. بىرىنشىدەن، تۇركى مەملەكەتتەرىمەن ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىق ارتتى. قازاقستانعا باۋىرلاس ەلدەردىڭ، ونىڭ ىشىندە ازەربايجان، تۇركيا، قىرعىزستان، وزبەكستان، ماجارستان پرەزيدەنتتەرى كەلدى. ءبىرقاتار قۇندى قۇجاتتارعا قول قويىلدى، ۇلى تۇلعالاردىڭ مەرەيتويلارىن بىرلەسىپ اتاپ وتتىك»، — دەدى دارحان ءقىدىرالى.
سونىمەن قاتار سەناتور قازاقستاننىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ كونسۋلتاتيۆتىك كەڭەسى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلگەنىنە ايرىقشا نازار اۋدارتىپ ءوتتى.
«گەوساياسي احۋال تۇراقسىز كەزەڭدە ورتالىق ازيانىڭ ماڭىزى ارتا تۇسكەنى جاسىرىن ەمەس. بۇل رەتتە ەلىمىزدىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان 5+1 فورماتى الەمدە ىقپالدى قۇرىلىمعا اينالىپ كەلەدى. ماسەلەن، جاپونيانىڭ، قىتايدىڭ، رەسەيدىڭ، فرانسيانىڭ، گەرمانيانىڭ، اقش-تىڭ باسشىلارى 5+1 فورماتىندا ورتالىق ازيا ەلدەرى باسشىلارىمەن كەزدەستى. مۇنىڭ ءوزى وسى 5+1 فورماتىنىڭ وتە ءتيىمدى ەكەنىن كورسەتتى. قازىرگى ۋاقىتتا ورتالىق ازيانىڭ 5 مەملەكەتىنە ازەربايجان قوسىلدى. ويتكەنى، ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ ترانزيتتىك الەۋەتىن ارتتىرۋدا ازەربايجان ارقىلى ەۋروپاعا جول اشاتىن ترانسكاسپيي ءدالىزىنىڭ ماڭىزى زور. سوندىقتان جوعارىدا اتالعان مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارى ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ تۇراقتىلىعىنا، ترانزيتتىك الەۋەتىن ارتتىرۋعا ايرىقشا ىقىلاس تانىتىپ وتىر»، — دەدى ول.
دارحان قۋاندىق ۇلى ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ كونسۋلتاتيۆتىك كەڭەسى اياسىندا وڭىردەگى ىنتىماقتاستىق جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلىپ، ەڭ باستىسى — تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى اياسىنداعى ىقپالداستىق ارتتى دەپ سانايدى.
«بيىل استانادا تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ مەرەيتويلىق 10ء-سامميتى ۇيىمداستىرىلدى. قازاقستاننىڭ توراعالىعىمەن وتكەن حالىقارالىق ءىس-شارا بارىسىندا پرەزيدەنتىمىز ءسالت-داستۇر (Traditions)، بىرىزدەندىرۋ (Unification)، رەفورمالار (Reforms)، عىلىم (Knowledge)، سەنىم (Trust)، ينۆەستيسيا (Investments)، مەدياسيا (Mediation) جانە ەنەرگيا (Energy) اتتى سەگىز ماسەلەگە باسىمدىق بەرەتىن „تۇركى ءداۋىرى“، ياعني „TURKTIME“ باستالعانىن اتاپ ءوتتى. ءدال وسى ءجايت قازاقستاننىڭ تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمى سامميتىنە قانداي دايىندىقپەن كەلگەنىن كورسەتەدى. شىن مانىندە، وسى سامميت ارقىلى تۇركى ءداۋىرى باستالدى دەپ ايتۋعا بولادى. ال ونداعى باسىم باعىتتار قازاقستاننىڭ توراعالىعىمەن جۇزەگە اسىرىلا باستادى. ماسەلەن، كەلەسى جىلى استانادا تۇركى الەمىنىڭ كوشپەندىلەر ويىنى وتەدى. سول سياقتى تۇركى الەمى جاستارى اراسىنداعى ىقپالداستىق ارتتى. ماسەلەن، سەنات ءتوراعاسى ماۋلەن ساعاتحان ۇلىنىڭ باستاماسىمەن تاياۋدا قىرعىزستانعا بارعان ساپارىندا قىرعىز-قازاق جاستارىنىڭ فورۋمى ءوتتى. ءارتۇرلى پلاتفورمالاردا دا جاستارىمىز ارالاسا باستادى. تۇركى الەمىندە ۆولونتەرلەردىڭ ىقپالداستىعى ارتتى. ۋنيۆەرسيتەتتەرىمىزدىڭ اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلىپ كەلەدى»، — دەدى سەناتور.
وسى ورايدا ول قازاقستاننىڭ 2 ازاماتى، اتاپ ايتقاندا باعدات امىرەيەۆ تۇركى ينۆەستيسيالىق قورىنا، ال اقتوتى رايىمقۇلوۆا باكۋدە ورنالاسقان تۇركى مادەنيەتى جانە ميراسى قورىنا باسشىلىققا بارعانىن دا اتاپ ءوتتى.
«تۇركى ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنان بولەك، تۇركسوي حالىقارالىق ۇيىمى دا قازاقستاننىڭ باستاماسىمەن ءبىرقاتار ءىس-شارا وتكىزىپ جاتىر. ماسەلەن، كۇنى كەشە عانا تاشكەنت تورىندە تۇركسوي-دىڭ باستاماسىمەن تۇركى دۇنيەسى كينەماتوگرافيستەرىنىڭ وداعى قۇرىلدى. وداق تۇركى الەمىنىڭ كينو ونەرىن جاڭعىرتۋ، بىرلەسكەن كينوجوبالار جاساۋ، جاڭا فيلمدەردى بىرلەسىپ ءتۇسىرۋ، ۇزدىك فيلمدەردى حالىقارالىق ارەناعا شىعارۋ، تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەردىڭ فيلمدەرى ءۇشىن كينوپروكاتتىڭ ءبىرىڭعاي جۇيەسىن جاساۋ ءۇشىن قۇرىلىپ وتىر. وسىلاردىڭ ءبارى تۇپتەپ كەلگەندە، قازاقستاننىڭ تامىرلاس، تاعدىرلاس، تاريحي، تانىمى ءبىر تۇركى الەمىندەگى جەتەكشى ءرولىنىڭ جاڭا دەڭگەيگە شىققانىن كورسەتەدى جانە ول قازاقستاننىڭ ءتوراعالىعى كەزىندە جالعاسا تۇسەدى دەپ ۇمىتتەنەمىز»، — دەدى دارحان ءقىدىرالى.
سەناتور «تۇركى ءداۋىرى» برەندىن دارىپتەۋ باعىتىندا قانداي جۇمىستار اتقارىلۋى قاجەتتىگىنە نازار اۋدارتتى. ول ءۇشىن ينتەرنەت پلاتفورمالار مەن ترەندتەردى پايدالانۋ، ورتاق سەريالدار ءتۇسىرۋ، ورتاق مۋلتفيلمدەر جاساۋ، اقپاراتتىق كەڭىستىكتى ۇيلەستىرۋ، تۇركى الەمىنە ورتاق كەيىپكەرلەردى ناسيحاتتاۋ قاجەتتىلىگىنە توقتالدى.
«پرەزيدەنتىمىز قىرعىزستاندا وتكەن ورتالىق ازيا مەملەكەت باسشىلارىنىڭ كونسۋلتاتيۆتىك كەڭەسىندە اقپارات اگەنتتىكتەرى اراسىنداعى ۇيلەستىرۋ جۇمىستارىن كۇشەيتۋ قاجەتتىلىگىن ايتقان بولاتىن. Kazinform بۇل جۇمىستى ويداعىداي اتقاردى دەپ ويلايمىن ءارى ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ اراسىندا اقپارات الماسۋ جەڭىلدەدى. ورتاق سەريال ءتۇسىرۋ ماسەلەسى دە قولعا الىندى. العاشقىلاردىڭ ءبىرى رەتىندە „قورقىت اتا“ سەريالىن ايتۋعا بولادى. ول قىرعىزستان، وزبەكستان، قازاقستان اكتەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن ءتۇسىرىلدى. مۇنان بولەك، جاڭا سەريالدارعا ۇسىنىستار ءتۇسىپ جاتىر. جالپى، قازاقستاندا تۇسىرىلگەن سەريالدار ورتالىق ازيادا، ونىڭ ىشىندە قىرعىزستان، وزبەكستان سەكىلدى باۋىرلاس ەلدەردە وتە ۇلكەن سۇرانىسقا يە. سول سياقتى وتاندىق مۋلتفيلمدەرىمىزگە دە سۇرانىس جاقسى. „بالاپان“ تەلەارناسى قىرعىزستاندا، وزبەكستاندا، Jibek Joly تەلەارناسى بۇكىل ورتالىق ازيادا جانە تۇركى ەلدەرىندە سيفرلىق نەگىزدە كورسەتىلەدى. وسىلايشا ول ۇلكەن حالىقارالىق تەلەارناعا اينالىپ وتىر. ونىڭ تۇركى ەلدەرىنىڭ ورتاق تەلەارناسىنا اينالۋ مۇمكىندىگى دە بار»، — دەدى سەناتور.
وسى ورايدا، دارحان ءقىدىرالى Kazinform اگەنتتىگى جانە Jibek Joly تەلەارناسىنىڭ تۇركى الەمىنە، سونىڭ ىشىندە ورتالىق ازيا ەلدەرىنە ورتاق اقپاراتتىق پلاتفورما بولا الاتىندىعىن العا تارتتى.
«ويتكەنى، ەكەۋى دە بىرنەشە تىلدە اقپارات تاراتادى. سوندىقتان وسى پلاتفورمالاردى تۇركى ەلدەرىندەگى ورتاق برەندتەر قالىپتاستىرۋ، تۇركى الەمىنىڭ جەتىستىكتەرىن، ءداستۇرىن ناسيحاتتاۋ سياقتى ماسەلەردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن پايدالانۋ قاجەت سەكىلدى. Kazinform مەن Jibek Joly ارناسىنىڭ الەۋەتى زور. جالپى، بۇل باعىتتا اتقارىلاتىن جۇمىس ءالى دە كوپ. ينتەرنەتتىڭ مۇمكىندىكتەرىن، جاڭا ترەندتەردى، كرەاتيۆتى يندۋستريانى جان-جاقتى پايدالانۋ قاجەت»، — دەدى ول.
سەناتور تۇركى الەمىنە ورتاق تۇلعالاردى ناسيحاتتاۋ، ورتاق تاريحتى زەردەلەۋ، وقۋلىقتار شىعارۋ باعىتىندا دا جۇمىستار ءجۇرىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى.
«ماسەلەن، بيىل سۇلتان بەيبارىستىڭ مەرەيلى بەلەسىن ەلىمىز مىسىردا، ورتالىق ازيا ەلدەرىندە اتاپ ءوتتى. نيزامي، ناۋاي، ياساۋي، ءال-فارابي، بەيبارىس، اباي سىندى ۇلى تۇلعالار تۇركى الەمىن جاقىنداستىرا تۇسەدى. سوندىقتان قازاقستان باسىمدىق بەرگەن TURKTIME ۇرانى، ونىڭ ىشىندەگى 8 باعىت تۇركى ەلدەرىن جاڭا بەلەستەرگە كوتەرەدى دەپ ويلايمىن. مەملەكەت باسشىسىنىڭ كونسۋلتاتيۆتىك كەڭەستە، جالپى بارلىق پلاتفورمادا بۇۇ قاعيداتتارىن باسشىلىققا الۋى، وسىنداي كۇردەلى كەزەڭدە، اۋمالى-توكپەلى گەوساياسي جاعدايدا تەڭگەرىمدى، تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋى جانە ورتالىق ازيانى كۇن تارتىبىنە شىعارا ءبىلۋى پرەزيدەنتىمىزدىڭ ديپلومات قىرىن تاعى ءبىر مارتە انىق كورسەتتى»، — دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن دارحان ءقىدىرالى.