نەمەسە وتباسىنداعى اكە ءرولىن كوتەرۋىمىز كەرەك
جۋىردا الەۋمەتتىك مەديادا توبە شاشىڭىزدى تىك تۇرعىزار ۆيدەولار تارادى. ونى باستان-اياق كورىپ شىعۋ ءۇشىن جۇرەك كەرەك. كوپ ادامنىڭ بولىسكەنى سونشالىق، الەۋجەلىنى اشقان سايىن سول ۆيدەولاردان كوز ءسۇرىندى.
بىرەۋىندەگى ءبىر قىزدىڭ ەكىنشىسىن اياۋسىز جۇدىرىقتاپ، تەۋىپ، ودان قالدى شەشىندىرىپ جاتقان وقيعا شىعىس قازاقستان وبلىسىندا بولعان. ال ەكىنشىسىندەگى بىرنەشە ءجاسوسپىرىمنىڭ جەردە ەس-تۇسسىز جاتقان بوزبالانى «ۇيىقتا» دەپ قويىپ ەكىلەنە بەت-اۋزىنان تەپكىلەپ جاتقان قاتىگەز كورىنىس قىزىلوردا وبلىسىندا بولعان. ءيا، بۇل جەرگە، وبلىسقا بولىنەتىن ماسەلە ەمەس، ۇلتقا كەلگەن قاسىرەت! بارىمىزگە قاعىلعان دابىل!
و زامان دا، بۇ زامان، قىزداردىڭ توبەلەسكەنىن كىم كورگەن؟! ال ءقازىر بويجەتكەندەر جۇلىسىپ، شاشتاساتىن بولعان. جانە ونىسىن ماقتان ەتىپ ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ تۇرۋدى دا ار كورمەيدى. ۇلدارىمىزدىڭ تىرلىگى كەشەگى، ءولىمشى ەتىپ تەپكىلەپ، جالعىز تاستاپ كەتە بارعان تانىستارى رەانيماسيادا جاتىر بۇگىندە.
نەدەن قاتەلىك جىبەردىك؟ نەگە بۇلاي بولدى؟ وسىنىڭ الدىندا دا وسىعان ۇقساس وقيعالار الەۋمەتتىك جەلىدە ءجيى كورىنىس بەرىپ ءجۇردى. الدە تالاپ، زاڭ وسال ما؟ الگى جۋان جۇدىرىقتى بالالاردىڭ ىشىندەگى بىرەۋىنىڭ اكەسى ورگاندا ىستەگەن دەگەن اڭگىمە شىقتى. الدە بالا سونىسىن ارقالانا ما؟
ءبىر قىزىعى، رەانيماسيادا جاتقان بالانى العاشىندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى «ساياباقتا تايىپ جىعىلعان» دەگەن اقپارات تاراتقان-دى. كەيىن ۆيدەو الەۋجەلىگە تاراپ كەتكەن سوڭ، ءىس قوزعالىپ وتىر. «قۇلاپ جاراقات العان بالا» مەن «توبەلەستە وڭباي سوققى العان وقۋشىنىڭ» جاعدايىن «اجىراتا» الماۋ دا ۇلكەن قاتەلىك ءارى سىن. قوعامدا ۇلكەن رەزونانس تۋعاندىقتان، بۇل وقيعاعا جەرگىلىكتى جەردىڭ ءتيىستى ورگاندارى ەل الدىنا شىعىپ، باسپا ءسوز ءماسليحاتىن وتكىزدى. سول وقيعاعا وراي ءبىرقاتار لاۋازىمدى تۇلعانىڭ قىزمەتىنەن بوساتىلعانى دا بەلگىلى بولدى. ءبىراق ونىمەن ماسەلە تۇبەگەيلى شەشىلە مە؟ پسيحولوگيالىق، مورالدىق ءھام فيزيكالىق سوققى العان قىز دا، ۇل دا ەندى قانداي كۇيدە بولماق؟ اتا-اناسى قانداي جاعدايدا؟
ءبىزدىڭ ارامىزدا، وكىنىشكە قاراي، «ءمۇعالىم نە قاراپ وتىر، بالامىزدى مەكتەپتە ءجۇر دەپ وتىرمىز عوي» دەگەن كوزقاراستاعى اتا-انالار دا از ەمەس. ءسويتىپ، بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتى ۇستازدارعا ارتىپ قويعىمىز كەلەدى. ال ءوزىمىز جۇمىسباستىلىعىمىزدى، سول بالانى اسىراۋدىڭ قامىمەن جۇرگەنىمىزدى سىلتاۋراتامىز. جۇمىسقا ەرتە كەتىپ، كەش كەلەمىز. بالامنىڭ كويلەگى كوك، تاماعى توق قوي باستىسى دەيمىز. ال تاربيەسى شە؟ ونىڭ جۇرگەن ورتاسى قانداي، كىمدەرمەن دوس، قايدا ءجۇر، كايدان كەلدى؟ بۇل ساۋالدارعا باس اۋىرتقىسى كەلمەيتىن اتا-انالار دا جوق ەمەس. باس اۋىرتقانمەن دە، يە بەرمەيتىن بالالار ءوسىپ كەلەدى. سەبەبى، تاربيەنىڭ شەگەسى و باستا بوساپ كەتكەن. ءتىپتى، مەكتەپتەگى اتا-انالارى جينالىسىنا دا ساناۋلى عانا ادامدار باراتىنىمىز وتىرىك ەمەس. كوبىمىز تاعى دا سول جۇمىستامىز.
تاقىرىپقا وراي
سارسەن مۇسا ۇلى، قالا تۇرعىنى:
– وسى وقيعالاردان كەيىن ءبارى تۇنگى رەيد جۇرگىزىپ كەتتى. مەنىڭشە، قوعامدى شوشىتقان بۇل جايتتار جاستاردى الەۋمەتتەندىرۋ باعىتىنداعى ءىس-شارالاردىڭ جەتكىلىكسىزدىگىن، تاربيە جۇمىستارى تەك ەسەپ بەرۋ ءۇشىن وتكىزىلەتىندىگىن تاعى ءبىر كورسەتىپ بەرگەندەي. ۇنەمى بولارى بولىپ، بوياۋى سىڭگەن كەزدە، وقيعانىڭ سالدارىمەن كۇرەسەمىز دە جۇرەمىز. ۇيات.
سالتانات ايدارالى، تىگىنشى:
– جالپى، ءومىر بولعاسىن، قىزۋقاندى جاستار اراسىندا ءتۇرلى كيكىلجىڭنىڭ ورىن الاتىنى ءسوسزىز. ءبىراق سونى نەگە جۇدىرىقپەن، اسقان قاتىگەزدىكپەن شەشۋدى ادەتكە اينالدىرىپ بارامىز؟ مۇنداي جاعدايدا ەڭ ءبىرىنشى اتا-انا جاۋاپتى بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. وتباسى ينستيتۋتى مىقتى بولۋعا ءتيىس. بولدى، باسقا اڭگىمەلەر ارتىق. ءار شاڭىراقتان شىققان بالا قانداي بولسا، جۇرگەن ورتاسى دا سونداي بولادى. جاقسى ادام ەتىپ شىعارۋ ءوز قولىمىزدا.
سەنىڭ بالاڭ وزگەگە ەمەس، وزىڭە كەرەك ءبىرىنشى كەزەكتە. سوندىقتان كىممەن، قايدا، نە ىستەپ جۇرگەنىن ۇنەمى قاداعالاپ وتىرۋعا ءتيىسپىز. ايتپەسە، قازىرگى كۇنى ءبارىن مەكتەپتە ارتىپ قوياتىندار كوبەيگەن.
داۋىلپاز قاراجان، زەينەتكەر:
– كەشە الەۋمەتتىك جەلىدەن ءبىر پىكىرلەردى وقىپ قالدىم. وقۋشىلار اراسىندا اۋىزاشارعا بارۋ ۇردىسكە اينالىپ بارادى دەپتى. ولار ۇيدى-ۇيىنە تارايمىز دەگەنشە ءتۇن جارىمى بولادى. ءسويتىپ جۇرگەندە، بۇزىقتارى بىر-بىرىمەن ىلىنىسەدى. توبەلەس، ەرەگىس سوندايدان باستالادى. جينالىپ مەشىتكە تاراۋىققا بارۋدى سانگە اينالدىردى دەگەندى دە كوزىم شالدى. سول وقۋشىلاردىڭ كوبى ناماز وقىمايدى، ءمانىن دە بىلمەيدى، دۇرمەكپەن بارادى، ودان شىققاسىن تاراماي تاعى جۇرەدى دەپتى. مەنىڭشە، بالا مەشىتكە اتا-اناسىمەن بارعانى دۇرىس. ولار ءقازىر ءدال ەلىكتەگىش جاستا ءجۇر. ونسىز دا قىز-قىز قايناپ تۇرعان زاماندا دىنمەن ۋلانباسا ەكەن دەگەن تىلەگىم بار. ءىلىم-بىلىم قۋسا دەيمىن.
قايدار جانايدار، قۇرىلىسشى:
– ۇيدەگى اتا-انا تاربيەسىنەن بولەك، ۇستازداردىڭ باقىلاۋىن دا كۇشەيتكەن دۇرىس. بۇرىن ءبىزدىڭ كەزىمىزدە تاربيە «زاۆۋچتارى» تەك ەر ادامدار بولاتىن. ولار كەرەك جەرىندە ۇلداردىڭ قۇلاعىن «بۇراپ-بۇراپ»، وڭدىرماي «سويىپ»، ماڭدايىنان «شەرتىپ-شەرتىپ» الاتىن. ونىسى ءۇشىن «سەن ءسويتتىڭ» دەپ ءبىر اتا-انا كەلىپ شاعىم ايتپايتىن، ودان ەشكىم جامان دا بولعان جوق. ءقازىر «ەتى سەنىكى، سۇيەگى مەنىكى» دەيتىن اتا-انا جوق. سوسىن، بۇگىندە مەكتەپتە ەر مۇعالىمدەر از. ال بۇگىنگى تەنتەك، سوتقارلار، ءبىر-بىر ءۇيدىڭ ەركەسى ايەل بالاسىنان ىعا قويار دەيسىز بە؟!
جانسايا ارسەن قىزى، كوپ بالالى انا:
– ساباعى ءبىتىپ، ۇيىنە قايتقان بالاعا اتا-اناسى جاۋاپتى. مەكتەپتەن تىس ۋاقىتتا بالاسىنا يە بولا الماعان اكە-شەشەنى جاۋاپقا تارتۋ كەرەك. بالاسى ءتۇن جارىمىنا دەيىن دالا كەزەتىن وقۋشىلاردىڭ اتا-اناسىنا كولەمدى ايىپپۇل سالعان دۇرىس دەپ ويلايمىن. ايتپەسە، بىرەۋدىڭ بالاسى ءۇشىن مۇعالىمدەر مەن پوليسەيلەردىڭ رەيد دەپ تۇنىمەن كوشە اڭدىپ جۇرگەنى جۇرگەن. مەنىڭ ۇستانىمىم – وتباسىنداعى اكەنىڭ، اتا-اجەنىڭ ءرولىن كۇشەيتۋ كەرەك. شەشەمىزدىڭ «اكەڭە ايتام!» دەگەن ءبىر اۋىز سوزىندە سونشاما سەس، سالماق جاتاتىن باياعىدا. سول قازاقى تاربيەنى قايتا قولعا الۋىمىز كەرەك.