1990-شى جىلداردىڭ باسىندا رەسپۋب­ليكانىڭ ەكونوميكالىق جاع­دايى ناشار­لاپ، ءوندىرىس قۇلدىرادى، اقشا­نىڭ قۇنسىزدانۋى توقتاماي قويدى. رەس­پۋبليكادا ۇلتتىق تابىس پەن ەڭبەك ءونىم­دىلىگى تومەندەدى. حالىق تۇتى­ناتىن تاۋار­لاردىڭ باعاسى ءۇش ەسەگە دەيىن ءوستى. بۇل الەۋمەتتىك احۋال­دى شيە­لەنىستىرىپ جىبەردى. قوعام جىك­تە­ءلىپ، ونىڭ ىرگەسى سوگىلە باستادى. ول قوعام­دى ەسكى مەن جاڭا، وتكەن مەن بولا­شاق قاعيداتى بويىنشا ەكىگە قاق ايىردى. دۇنيەگە ەندى كەلگەن پرە­زي­دەنت ينستيتۋتى مەن كەڭەستەر، نارىق پەن اكىمشىلدىك-امىرشىلدىك ەكو­نومي­كا­نىڭ، وتكەن مەن بولاشاقتىڭ ارا­سىن­داعى قايشىلىق كۇشەيە ءتۇستى. سون­دىقتان ەلدەگى الەۋمەتتىك-ەكونومي­كالىق جانە قوعامدىق-ساياسي احۋالدى تۇراقتاندىرىپ، نارىق ەكونومي­كاسى مەن دەموكراتياعا بەت بۇرۋ ۇدە­ءرىس­تەرىن دامىتۋ ءۇشىن پرەزيدەنتتىك باس­قارۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ قاجەت بولدى. جاڭا بيلىك ينستيتۋتىن ەنگىزۋدى قازاق­ستاننىڭ كوپ ەتنوستى مەملەكەت بول­عاندىعى دا تالاپ ەتتى.

وسىنداي تاعدىرشەشتى تاريحي كەزەڭدە كەڭەستىك جۇيەنىڭ كەلمەسكە كەتكەنىن ايقىن تۇسىنگەن تۇڭعىش پرەزي­دەنتىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ جاع­داي­دىڭ ودان ءارى شيەلەنىسۋى مەن قۇل­دى­راۋىنا جول بەرمەي، ەلىن اپاتتى باعىتتان امان الىپ قالدى. 1991 جىلعى 10 جەل­توقسانداعى قازاقستان رەسپۋب­ليكاسى پرە­زي­دەنتىنىڭ قىزمە­تىنە رەسمي كىرىسۋىنە باي­لانىستى قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى كەڭەسىنىڭ سالتاناتتى وتىرىسىندا سويلەگەن سوزىندە ەلباسى ءبىرىن­ءشى كەزەكتەگى اتقارىلاتىن ساياساتتا ەتنوس­ارالىق قاتىناستار مەن ەكسترەميزم ماسە­لەلەرىنە، قۇقىقتىق ءتارتىپ پەن زاڭدى­لىقتى ساقتاۋدى نىعايتۋعا باسا نازار اۋدارۋ قاجەتىنە توقتالدى. ول وسىنداي ساياسي نەگىزدىڭ ارقاسىندا عانا بارلىق ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋگە بولاتىنىن ەسكەرتتى.

ەلباسى جاس مەملەكەتتىڭ الدىندا تۇرعان العاشقى كەزەكتەگى مىندەتتەردىڭ اۋقىمىن ايقىنداپ بەرە وتىرىپ، ءوت­پەلى كەزەڭنىڭ قيىندىقتارىن تەز ارادا تۇزەتەمىن دەپ حالىققا جالاڭ ۋادە بەرگەن ەمەس. ول ونىڭ ورنىنا جوسپارلى ەكونوميكادان – نارىقتىق ەكونومي­كاعا، ءبىر پارتيالىق كوماندالىق-اكىمشى­لىك جۇيەدەن – دەموكراتيالىق جۇيەگە جانە ءداستۇرلى سانادان – ليبەرالدىق قۇن­دىلىقتارعا كوشۋ سياقتى ءۇش ءبىر­دەي مىندەت قويدى. بۇل قازاقستان تاري­حىنداعى بارلىق جەتىس­تىكتەن تولىعىمەن ايىرىلىپ قالۋ ءقاۋپى بار، تۇبىرىنەن وزگەرىس جاساۋدى قاجەت ەتەتىن وتە قيىن كەز بولاتىن. 1993 جىلعى كونستيتۋسيا كوم­ءپروميستى زاڭ بولىپ شىقتى. ءبىراق ول قوعامدىق ءۇمىت پەن قاجەتتىلىكتى اقتامادى. سوعان قاراماستان، ەلباسى ادامداردىڭ ساناسىن كۇرت وزگەرتپەيىنشە، ولاردىڭ بولاشاعى جوق ەكەنىن جاقسى ءتۇسىندى. سوندىقتان مەملەكەت قاجەتتى شارالاردى ىسكە اسىرىپ، ادامداردىڭ سانا-سەزىمىن وزگەرتىپ، ولاردىڭ بەتتەرىن بەرى قاراتۋعا جاعداي جاساۋعا كىرىستى. ەڭ الدىمەن تىزەرلەپ جاتقان ەكونوميكانى كوتەرىپ، حالىقتىڭ الدىنداعى الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەرىن ورىنداۋدى قولعا الۋدىڭ ماڭىزى زور ەدى. حالىققا تاۋەلسىزدىك العان قازاق­ستاننىڭ الداعى ۋاقىتتاعى دامۋىنىڭ باعىت-باعدارىن، ماقسات-مۇددەلەرى مەن پەرسپەكتيۆالارىن تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرىپ، ناقتى ءناتي­جەلەرگە قول جەتكىزىپ، ءسوز بەن ءىستىڭ اراسىن الشاق­تاتپاي، ولاردىڭ جۇرەگىنە سەنىم ۇيالاتۋ قاجەت بولدى.

1995 جىلعى جاڭا كونستيتۋسيا قابىلدانىپ، پرەزيدەنت بيلىگىنىڭ 2000 جىلعا دەيىن ۇزارتىلۋى پرەزي­دەنت ينستيتۋتىنىڭ الەۋەتىن اشىپ، ونىڭ قازاقستان قوعامىن ترانسفور­ما­سيا­لاۋداعى ءرولىن ارتتىرا ءتۇستى. ءنا­تيجەسىندە، قوعامدى قايتا قۇرۋ سايا­ساتى ىسكە اسىرىلىپ، ول بارلىق قازاق­ستان­دىقتىڭ بىرلىگىنە، كەلىسىم مەن بەي­ءبىت­شىلىككە قول جەتكىزۋدى كوزدەدى.

قازاقستان تاڭداعان ەتنوسارالىق جانە ءدىنارالىق كەلىسىم جولىنىڭ باسى-قاسىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تۇردى. ول تاتۋلىق پەن ۇلتارالىق تۇراقتىلىقتى ساقتاۋ ماقساتىندا ءاۋ باستان-اق ءتۇيىسۋ نۇكتەلەرىن ىزدەپ، حالىقتار اراسىنداعى كەلىسىم مەن سەنىم ايماقتارىن كەڭەيتۋگە بار كۇشىن سالدى. ويتكەنى تاۋەلسىزدىككە قول جەت­كىزە سالىسىمەن مەملەكەتىمىزگە پاراساتتى ۇلتتىق ساياساتتىڭ قاجەتىنە ونىڭ كوزى جەتتى. اسسامبلەيا ەندى قۇ­رى­لىپ جاتقان كەزدە قازاقستاندىق ءساي­كەستىكتىڭ باستى وزەگى قازاقستاندىق ازاماتتىق دەگەن فورمۋلا قابىلداندى. قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكا­لىق، قوعامدىق-ساياسي جانە دەموگرا­فيا­لىق جاعدايىن ەسكەرە وتىرىپ، ەلباسى تاۋەلسىزدىكتىڭ ەڭ العاش­قى كۇندەرىنەن باستاپ-اق ەتنوسارالىق تاتۋلىقتى ساقتاۋ مەن نىعايتۋ جانە قازاق­ستان­دىق سايكەستىكتى نەمەسە تاقى­لەتتەستىكتى قالىپتاستىرۋدىڭ جەكە مودەلى­ءنىڭ نەگىزىنە ەتنوستىق ەمەس، ازا­مات­تىلىق قاعيداتىن الىپ، جۇزەگە اسىر­دى. سەبەبى جاس تاۋەلسىز مەملەكەت ءۇشىن ازاماتتىق بىرەگەيلىك ەل دامۋى­نىڭ باستى فاكتورى جانە ونىڭ تۇراق­تىلىعىنىڭ العىشارتى بولدى.

ويتكەنى ەلباسىنىڭ «الدىمەن – ەكونوميكا، سودان كەيىن – ساياسات» دەگەن  «قازاقستاندىق جول» ۇستانىمىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن قوعامدىق كەلىسىم مەن ازاماتتىق تاتۋلىق قاجەت بولدى. قازاق­ستاندى مەكەندەگەن بارلىق ەتنوس وكىلدەرىنىڭ ومىرلىك قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىراتىن الەۋمەتتىك-ەكو­نو­ميكالىق، مادەني ماسەلەلەرگە كوپ كوڭىل ءبولىندى. ناتيجەسىندە، قازاقستاندا ەتنوسارالىق كەلىسىمنىڭ وزىندىك قازاق­ستاندىق مودەلى قۇرىلدى. 

ۇلتتىق ماسەلەنى ادىلەتتى شەشۋدىڭ ءبىر ءتيىمدى جولى مەن ينستيتۋتى رەتىندە 1995 جىلى ەلباسى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن قۇردى. ءدال سول كەزدەردە ۇلتتىق ساياساتتىڭ باستى قاعيداتتارى دا نەگىزىنەن ايقىندالدى. ول مامىلەگە نەگىزدەلگەن قوعامدىق تۇراقتى­لىق، زاڭنىڭ ۇستەمدىگى مەن تاۋەلسىزدىكتى نىعايتۋ جولى ەدى. نۇرسۇلتان نازار­بايەۆ ەتنوسارالىق قاتىناستارعا مۇقيات بولۋ، وندا بولىپ جاتقان ۇدەرىستەرگە دەر كەزىن­دە قۇلاق اسۋ قاجەتتىگىنە سول كەزدىڭ وزىندە-اق كوڭىل اۋدارا ءبىلدى.

ەلباسى قوعامدىق-ساياسي ءومىردى قازاق­ستاننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونومي­كالىق دامۋىنان ەشقاشان ءبولىپ قاراعان ەمەس. كەرىسىنشە، ەلىمىزدەگى ەكو­نوميكالىق وزگەرىستەردى تەرەڭ ءبىلۋ­ءدىڭ ارقاسىندا مەملەكەت دامۋى مەن مەملەكەتتىلىكتى ورنىقتىرىپ، ونى ودان ءارى دامىتۋدىڭ العىشارتتارى سانالاتىن وسى ەكى قاناتتى تەڭ ۇستاپ وتىردى. تاۋەلسىزدىكتى نىعايتۋدىڭ ەڭ باستى كەپىلى رەتىندە ىشكى ىنتىماقتى تەرەڭدەتۋ ارقىلى ەكو­نو­ميكالىق قاتىناستاردى دا، ساياسي قاتى­ناستاردى دا مەيلىنشە دەموكراتيالان­دىرا تۇسۋگە بولاتىنىنا ۇلكەن ءمان بەردى. ءبىر قاراعاندا، «الدىمەن – ەكو­نومي­كا، سودان كەيىن – ساياسات» دەگەن فور­مۋلا قازاقستاندا ساياساتقا ونشا كوڭىل بولىنبەگەندەي اسەر قالدىرۋى ءمۇم­كىن. الايدا ءوز باسىم مۇنداي پىكىر­مەن كەلىسە المايمىن. مەنىڭ ءتۇسىنى­گىمدە، پرەزيدەنت بيلىگىنىڭ 2000 جىلعا دەيىن ۇزارتىلۋى ەكونوميكامەن قاتار، سايا­سي رەفورمالاردىڭ دا ناق­تى قولعا الىنۋىنا دەگەن كارت-بلانش بولاتىن. سوندىقتان وقيعانىڭ بۇ­دان بىلايعى ءوربۋى ساياسي رەفورمالار ماسە­لە­ءسىنىڭ الدىن الا قاراستىرىلىپ، 1995 جىلعى كونستيتۋسيادان كەيىن پىسىق­تالىپ، نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ وعان ىشتەي دە، مازمۇندىق جاعىنان دا دا­يىن بولعاندىعىن كورسەتىپ بەردى، ال 1998 جىلدىڭ قىركۇيەگىندەگى حالىققا جولداۋىندا ول ەلىمىزدەگى ساياسي جانە ەكونوميكالىق ليبەرالداندىرۋعا جول اشامىن دەپ ۋادە ەتتى. 1999 جىلدىڭ 29 قاڭتارىندا داۆوستا وتكەن دۇنيە­جۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋ­م شەڭبەرىندە ەلىمىزدىڭ تۇڭ­عىش پرە­زيدەنتى ءبىزدىڭ ەكونوميكادا – نا­رىقتى، ساياساتتا دەموكراتيا­نى تاڭ­داعا­نىمىز تۋرالى اي­تىپ، قازاق­ستان­نىڭ ءبىر مەزگىلدە ەكو­نو­ميكالىق ليبە­رال­د­اندىرۋ مەن سايا­سي سالاداعى رە­فور­مالار جولىنا ءتۇس­كەن­دىگىن جانە دەموكراتيا جولىنان تاي­ماي­تىن­دىعى تۋرالى مالىمدەدى. بۇل ەكونو­مي­كالىق ماسەلەلەر شەشىلدى، ەندى ساياسي رەفورماعا كىرىسەمىز دەگەن ءسوز ەمەس ەدى. راس، ءبىز تەك ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك دامۋ­دىڭ بەتى از دا بولسا بەرى قاراپ، اس­تانامىزدى اۋىستىرۋعا تاۋەكەل جاساۋ سياقتى باتىل قادامدارعا بارۋعا شامامىز كەلىپ قالعان كەزدى باسىمىزدان وتكەرىپ جاتتىق. ال ەگەر ءبىز ساياسي قايتا قۇرۋلارعا بۇعان دەيىن مۇلدەم كوڭىل بولمەگەن بولساق، وندا ەلباسى الەمدىك قوعامداستىق الدىندا وسىنداي اڭگىمەلەردى باستاپ، ساياسي رەفورمانىڭ ماڭىزدى باعىتتارىن كورسەتە الار ما ەدى؟ كورىپ وتىرعانىمىزداي، سول كەزدىڭ وزىندە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار، ساياسي پارتيالار قۇرۋ، سايلاۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋ جانە ءباسپاسوزدىڭ قىزمەتىن ىرىقتاندىرۋ، جەمقورلىقپەن كۇرەس، سوت جۇيەسىنىڭ تاۋەلسىزدىك اۋقىمىن كەڭەيتۋ، ايەلدەردىڭ قۇقىقتارىن قور­عاۋ سياقتى كەڭەستىك قوعام تۇسىندا كەڭەس ادامىنىڭ ميىنا قونبايتىن ءتۇسى­نىكتەردى ەركىن قولدانىپ، ونىڭ ءمانىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، بۇل جاڭالىقتاردىڭ قازاق­ستاندىق الەۋمەتتىك ورتادا ىسكە اسىرىلۋ مۇمكىن­دىگىنە سەنىمدى بولار ما ەدى؟

ەلباسى سونداي-اق 1999 جىلى قازاقستاندا قۇقىق نەگىزدەرى رەفور­مالا­نىپ، ساياسي پارتيالارعا كومەك كور­سەتىلەتىنىن، ولاردىڭ پارلامەنت­تەگى تەڭگەرمەلى پروپورسيونالدىق وكىلدىگى ەنگىزىلەتىنىن، سايلاۋدا حا­لىق­ارا­لىق باقىلاۋشىلاردىڭ قاتى­سۋى قام­تاماسىز ەتىلەتىنىن ناقتى ءتۇر­دە بەلسەنە ءسوز ەتە باستادى. وسى كەزدەرى بۇۇ-دان باستاپ، باسقا دا حالىقارالىق ۇيىمدار شۇق­شيا كوز تىگىپ وتىرعان سايلاۋ جۇيە­ءسىن رەفور­ما­لاۋ ماسەلەسى قولعا الىندى. ول پار­لامەنت دەپۋتاتتىعىنا كاندي­دات­تاردان الىناتىن تولەمنىڭ مولشەرىن ازايتىپ، ورتالىق سايلاۋ كوميس­سيا­سىنىڭ جاڭا قۇرىلىمىن جاساۋ، ونىڭ قۇرامىنا ەلىمىزدىڭ جەتەكشى پار­تيا­لارىنىڭ وكىلدەرىن ەنگىزۋگە باعىت­تالدى. سونىمەن بىرگە پىكىرلەردىڭ پليۋ­راليزمىنە، كەلىسپەۋشىلىككە توزىمدىلىك پەن دەموكراتيالىق ۇدەرىستىڭ اجىراماس بولىگى رەتىندەگى سىننىڭ اشىقتىعىنا جاعداي جاساۋ كوزدەلدى.

1999 جىلعا ارنالعان دەموكراتيا­لىق رەفورمالار اۋقىمدى بولدى. باس­پا­ءسوزدى، سونىڭ ىشىندە اسىرەسە تاۋەل­ءسىز ءباسپاسوزدى ليبەرالداندىرۋ ۇدەرىسىن وتكىزۋ جوسپارلاندى. باس­ءپاسوز بەن باسپا ورگاندارىن جەكە­شە­لەندىرۋگە قوسىمشا شارا قولدانى­لاتىن بولدى. حابار تاراتۋ جيىلىگى ءۇشىن الىناتىن تولەمنىڭ مولشەرىن تومەندەتۋ ارقىلى راديوستانسا يەلەرى­ءنىڭ شەڭبەرىن كەڭەيتۋ، ب ا ق تۋرالى جاڭا، بۇرىنعىدان دا ليبەرالدى زاڭ قابىلداپ، قوعامنىڭ باسىم بولىگىنىڭ پىكىرىن بىلدىرەتىن پارتيالار مەن قوزعالىستاردىڭ كانديداتتارى جونىندە مەملەكەتتىك باسپا ءسوز قۇرالدارىندا كوبىرەك ايتاتىنداي جاع­داي قالىپتاستىرۋ دا ەسكەرىلدى. ەلباسى تاۋەلسىز قازاقستان تاڭداعان ءوز با­عىتىن «دەموكراتيالاندىرۋدىڭ كەزەڭ­ءدى باعدارلاماسى» دەپ اتاۋعا دا­يىن ەكەندىگىن بۇكىل الەمگە پاش ەتتى. ءويت­كەنى قازاق ەلىنە ساياسي ريەۆوليۋسيا قاجەت ەمەس ەدى. قازاقستان كۇرت جانە باقىلانبايتىن وزگەرىستەردەن اۋلاق تۇردى جانە شىنايى، جان-جاقتى وي­لاس­تىرىلعان رەفورمالارعا تالپى­نا ءبىلدى. سەبەبى ول XXI عاسىردىڭ تەح­نيكاسىنا سۇيەنە وتىرىپ، XXI عاسىر­دىڭ ەكونوميكالىق جانە ساياسي جۇيە­ءسىن قۇرۋدى ماقسات تۇتتى. ءسويتىپ6 قازاق­ستان جاس تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە ءۇشىنشى مىڭجىلدىققا نىق سەنىممەن، قۋاتتىلىقپەن جانە دەموكراتيالىق سيپاتپەن اياق باسقىسى كەلدى.

1999 جىلدىڭ 30 قاڭتارىنداعى الەم­ءنىڭ جەتەكشى ساياسي تۇلعالارىمەن كەزدەسۋ كەزىندە نۇرسۇلتان نازاربايەۆ دەمو­كراتيالىق رەفورمالاردىڭ ءۇش باستى باعىتى – ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار، ساياسي پارتيالار قۇرۋ جانە سايلاۋ جۇيەسىن قايتا قۇرۋعا تاعى توقتالدى. وسى كەزدەسۋدە ەلباسى باتىستا قازاقستانداعى دەمو­كراتيالاندىرۋ ۇدەرىسىنىڭ قار­قى­نىن جىلدامداتۋ ماسەلەسىندە شى­دام­سىزدىق تانىتاتىندىعىنا توقتالا كەلە، بۇعان دۇرىستاپ قارار بولساق، باتىس­تىق ۇلگىدەگى دەموكراتيا قۇرۋ ءۇشىن قازاقستانعا ءبىر جىل، ەكى جىل ەمەس، ونداعان جىلدار قاجەت ەكەندىگىنە كوڭىل اۋداردى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ: «ءبىز اسىقپاي، قاتەگە جول بەرمەي، اياعى­مىزدى نىق باسقىمىز كەلەدى. ءبىز دەمو­كراتيالىق جۇيەنى تاريحىمىز بەن ءما­دە­نيەتىمىزدى ەسكەرە وتىرىپ دامىت­پاق­پىز. قازاقستاندا بارلىق سالاداعى قيىن­دىقتارمەن ءبىر مەزگىلدە كۇن سا­يىن ۇشىراسىپ وتىرمىز. ەڭ الدىمەن، ول – ەكونوميكا. ەكىنشىدەن، الەۋمەتتىك سالا. ال ۇشىنشىدەن، ساياسي فاكتورلار. ءبىز ءقازىردىڭ وزىندە دەموكراتيالىق رەفورما مەن اشىق نارىق ەكونوميكاسىن دامىتۋدا اجەپتاۋىر جەتىستىككە جەتتىك. سەگىز جىلدا ينفلياسيانى 3000%-دان 10%-عا تۇسىردىك، تەڭگەنىڭ تۇراقتىلىعىن ارتتىردىق، ينۆەستي­سيا تارتۋ جاعىنان شىعىس ەۋروپا­داعى ۆەنگريادان كەيىنگى ەكىنشى ورىن­عا شىقتىق»، دەپ كەسىپ ايتتى. ازا­مات­تاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ با­عىتىندا زاڭنامالاردى ليبەرالداندىرىپ، باق-تارعا ەركىندىك بەرىلگەندىگى، ۇەۇ-نىڭ قۇرىلۋىنا جاعداي جاسالىپ، بارلىق كونفەسسيا مۇشەلەرىنىڭ ءدىني سەنىم-نانىمدارىن ەركىن دامىتۋعا كەپىلدىك بەرىلگەنى، قازاقستان الەمدە يادرولىق قارۋدان ءوز ەركىمەن باس تارت­قان ءبىرىنشى ەل بولعانى دا اڭگى­مەنىڭ ارقاۋىنا اينالدى.

كوپ ۇزاماي، اراعا تۋرا ەكى اي سالىپ، 1999 جىلدىڭ 31 ناۋرىزىندا ەلباسى پارلامەنتتىڭ قوس پالاتاسىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا «دەموكراتيا – ءبىزدىڭ تاڭداۋ» تاقىرىبىن كوتەردى. اينالامىزداعى الەمدەگى قيىن­دىق­تارعا قاراماستان، قازاقستان ءوز تاڭ­داۋىنان باس تارتپايتىنى ەندى ىشكى، قازاقستاندىق اۋديتوريا ءۇشىن مالىمدەلدى. وسىلايشا، ەلدىڭ دەمو­كراتيالىق دامۋىنىڭ كەزەكتى قادام­دارى ايقىندالدى. ەلباسى دەموكراتيانى تەك قانا جالىندى ۇراندار­دىڭ جيىنتىعى قىلماۋعا كوڭىل اۋدار­دى. وسى جولداۋدا ساياسي جۇيەنى ليبە­رال­داندىرۋدىڭ باعدارلاماسى تۋرالى مالىمدەلدى. ونىڭ نەگىزىنە سايلاۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋ، پرەزي­دەنت­تىك­كە جانە دەپۋتاتتىققا كانديدات­تار­دىڭ سايلاۋ جارناسىن ازايتۋ، پارلا­مەنتتىڭ مارتەبەسى مەن ءرولىن كوتەرۋ، ۇكى­مەتتىڭ دەربەستىگى مەن جاۋاپ­كەر­ءشى­لىگىن ارتتىرۋ، ازاماتتىق قوعام قا­لىپتاستىرۋ، سوت جۇيەسى تاۋەلسىز­دىگىن دامىتۋدىڭ كەپىلدىگىن ارتتىرۋ، باق-تىڭ تاۋەلسىزدىگىن دامىتۋ باعى­تىنداعى زاڭداردى مۇلتىكسىز ساقتاۋ الىن­دى. سونىمەن قاتار قازاقستان ايەل­دەرىنىڭ ەلدىڭ ساياسي، ەكونوميكا­لىق جانە قوعامدىق ومىرىنە بەلسەنە ارالاسۋىن قامتاماسىز ەتۋ، سىبايلاس جەم­قور­لىقپەن كۇرەستى قاتايتۋ ماسەلەسى دە ۇمىت قالمادى. بۇل قازاقستان­دىق قوعام­دى دەموكراتيالاندىرۋدىڭ كەزەڭ-كەزەڭمەن ىسكە اسىرىلاتىن باع­دار­لاماسى جوباسىنىڭ العاشقى نۇس­قالارىنىڭ بار بولعانىن اڭعارتسا كەرەك. ونىڭ تۇپكى ماقساتى – قادام سايىن، ءبىر زاڭ­نان ەكىنشىسى­نە، سايلاۋ­دان سايلاۋعا قازاق­ستان توپى­راعىن دەموكراتيا ونەتىندەي ەتىپ بارىن­شا قۇنارلاندىرۋ ەدى. بۇل باعىت دەموكراتيا دامىعان سايىن نا­رىق ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزى­ءنىڭ دە نىعايا بەرەتىنىن كورسەتتى. وسى­نىڭ دالە­ءلى رەتىندە اقش-تىڭ وكىلدەر پالا­تاسىنىڭ مۇشەسى دجەك مەت­كالف­تىڭ 1999 جىلدىڭ 22 جەلتوق­سانىن­دا «ۆاشينگتون تايمس» گازەتىندە جاريا­لانعان «قازاقستاننىڭ مىق­تىراق دەموكراتياعا قاراي قوزعالى­سى» اتتى ماقالاسىن كەلتىرۋگە بولادى. وندا قازاقستاننىڭ دەموكراتيا مەن نارىق ەكونوميكاسىن دامىتۋداعى جەتىستىكتەرى اتاپ كورسەتىلدى.  قازاقستان ءۇشىن بۇل مەملەكەتىمىزدىڭ دۇرىس جولدا كەلە جاتقاندىعىنىڭ دالەلى بولسا، ال باتىس ءۇشىن – قازاقستاننىڭ وسى ساياساتىنا قولداۋ كورسەتكەندىگىنىڭ بەلگىسى بولدى.

وسى كەزەڭگە پرەزيدەنتتىڭ قازاق­ستان حالقىنا جولداۋلارىنىڭ ءرولىنىڭ ارتۋى ءتان. ماسەلەن، 2003 جىل­دىڭ 4 ساۋىرىندەگى جولداۋدا 2004 جىل­عا ارنالعان ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتىڭ نەگىزگى باعىتتارى انىقتالدى. وندا اشىق قوعام قۇرۋ بويىنشا ءتيىستى قادامدار جاسالىپ، قازاقستاندا دەموكرا­تيا مەن ازاماتتىق قوعامنىڭ باستى ينس­تيتۋتتارىنىڭ قالىپتاسقاندىعى اتاپ كورسەتىلدى. مىسالى، ومبۋدسمەن ينس­تيتۋتى، ۇلتتىق كەڭەس، ب ا ق بويىنشا قوعامدىق كەڭەس قۇرىلدى. پارتيالار تۋرالى جاڭا زاڭنىڭ قابىلدانۋىمەن ەلدەگى پارتيالىق جۇيە نىعايدى، ۇەۇ بەلسەندىلىك كورسەتە باستادى. ەڭ باستىسى، قوعامدا دەموكراتيالىق ۇلگىدەگى ساياسي مادەنيەت تە قالىپتاسۋ ءۇستىن­دە بولدى. ۇكىمەت جانىنان تۇراق­تى جۇمىس ىستەيتىن دەموكراتيالاندىرۋ مەن ازاماتتىق قوعامدى ءارى قاراي دامىتۋ بويىنشا ۇسىنىستار جاسايتىن كەڭەس دۇنيەگە كەلدى.

ەلباسى مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيە­ءسىن جاڭعىرتۋ بارىسىندا ەندىگى جەردە جەرگىلىكتى بيلىكتى حالىققا جاقىندا­تاتىنداي احۋال تۋعىزۋعا كوڭىل ءبولىپ، اۋدان اكىمدەرىن سايلاۋ بويىنشا ەكسپەريمەنت وتكىزۋدى تاپسىردى. ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىن ودان ءارى نىعايتۋ باعىتىندا ساياسي پارتيالارعا ءماجىلىس دەپۋتاتتىعىنا كانديداتتاردى ۇسىنۋعا جانە داۋىس بەرۋدىڭ قورىتىندىلارىن باقىلاۋدا ولارعا ەرەكشە قۇقىق بەرۋ كوزدەلدى. ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارمەن قارىم-قاتىناس تا باسقاشا قارالىپ، ازاماتتىق فورۋمدار وتكىزىلە باستادى. تۇڭعىش پرەزيدەنت ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتىن دامىتۋدىڭ تۇجىرىم­دا­ماسىن كەشىكتىرمەي قابىلداۋ كەرەك­تىگىن نازاردان تىس قالدىرماي، ءۇشىنشى سەكتوردىڭ دامۋىنا جاعداي جاساپ وتىردى. ول ازاماتتىق قوعام قىزمەتىنىڭ قۇقىقتىق نەگىزىنىڭ ناقتى ايقىندالۋىن كوزدەدى. مەملەكەت ازا­ماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىن جاساندى تۇردە «وسىرمەي»، سوعان تەك جاع­داي جاساۋ كەرەگىن ەسكەرتتى. سون­دا عانا مەم­لەكەت پەن ءۇشىنشى سەكتور ارا­سىن­دا شىنايى سەرىكتەستىك ور­ناتۋ­عا ءمۇم­كىن­دىكتىڭ تۋاتىنىن جاقسى ءتۇ­ءسىندى. ول ءۇشىن ازاماتتىق باستاما­لاردى قول­داۋ مەن مەملەكەتتىڭ ىس-ارە­كەت­تەرى­ءنىڭ جۇيەلىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى ەدى. سوندىقتان ازاماتتىق قوعام­دى دامىتۋدىڭ 2006-2011 جىل­دار­عا ارنالعان تۇجىرىمداماسىن ىسكە اس­ى­رۋدىڭ جوسپارى ۇكىمەتتىڭ 2006 جىلدىڭ 30 قىركۇيەگىندەگى قاۋلى­سى­مەن بەكىتىلدى. ونى ورىنداۋعا رەس­پۋبلي­كالىق بيۋدجەتتەن 146 ملن 991 مىڭ تەڭ­گە، ال جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن – 1 ملرد 112 ملن 716 مىڭ تەڭگە ءبولىندى.

ب ا ق ماسەلەسىنە ەرەكشە ءمان بەرىلدى. ولاردىڭ قوعامدى دەموكراتيالاندىرۋ ۇدەرىسىندەگى ءرولى مەن ورنىن ءدال انىق­تاۋ باستى ماقساتقا اينالدى. مەملەكەت­تىك ەمەس ب ا ق سانىنىڭ وسۋىنە باي­لانىستى باسپا ءسوز بەن تەليەۆيدەنيەنىڭ سەنزۋرا جوق جاعدايىندا قىزمەت ەتۋ مەحانيزمىن قالىپتاستىرۋ  مىندەتى الدىڭعى ورىنعا شىقتى. ماسەلەن، تەك 2002 جىلى 50 جاڭا ب ا ق تىركەلگەن كورىنەدى. قوعامنىڭ ب ا ق الدىنداعى جانە بيلىك پەن جۋرناليستەر اراسىن­داعى ءوزارا جاۋاپكەرشىلىگىنە زور ءمان بەرىلدى. سوندىقتان ب ا ق تۋرالى جاڭا زاڭ قابىلداپ، باق-تىڭ زاڭ بۇز­عانى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىگىن كۇ­شەي­تە وتىرىپ، قوعام تالاپ ەتەتىن ءسوز بوستاندىعىن قامتاماسىز ەتۋ پروب­لە­ما­سىن شەشۋ قاجەت بولدى. ب ا ق تۋرالى جاڭا زاڭ جوباسى قارالعان كەز­دەگى قۇ­جاتتاردىڭ بىرىندە ەلباسى: «ءسوز بوس­تاندىعى ول جالا جابۋ مەن جال­عان اقپارات بوستاندىعى ەمەس» دەپ جازىپ، باسقا ەلدەردىڭ تاجىريبەسى مەن سو­لار­دىڭ ۇسىنىستارىن بەلسەنە پايدالانۋ كەرەكتىگىن ەسكە سالدى. ارحيۆ قور­لارىندا ساقتالعان تاعى ءبىر قۇجاتتا ۇلتتىق كوميسسيا جۇمىسىن سارالاي وتىرىپ، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءوز قولى­مەن: «وتە تەڭدەستىرىلگەن ءتاسىل قاجەت. تۇراقتى دامۋ – باستىسى. (نالچيك). 2 كەزەڭ: 2006-2008؛ 2008-2011» دەپ، ساياسي رەفورمالاردىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىنە تاعى دا باسا نازار اۋدارىپ، ونى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ەكى كەزەڭىن كورسەتەدى.

ەلباسى تىكەلەي باسشىلىق جاسا­عان دەموكراتيالىق رەفورمالار باع­دارلاماسىن ازىرلەۋ مەن ناقتىلاۋ ءجونىن­دەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ العاشقى وتىرىسىندا ساياسي جۇيەنى جاڭعىرتۋدىڭ باسىم باعىتتارى تال­قىلانىپ، ۇكىمەت پەن مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ جۇمىس توپتارى تارا­پى­نان قىرۋار جۇمىس جۇرگىزىلدى. نۇر­سۇلتان نازاربايەۆ ۇكىمەت جوس­پارىندا قاراستىرىلعان ءاربىر زاڭ جوباسىنىڭ زور جاۋاپكەرشىلىكپەن قارالۋىن، بار­لىق زاڭ اكتىلەرىنىڭ لوگيكالىق قورى­تىن­دى­سىنا دەيىن جەتكىزىلۋىن تالاپ ەتتى.

2005 جىلدىڭ تامىزىندا قازاق­ستاننىڭ ءتورت اۋدانىندا اكىمدەردىڭ ەكسپەريمەنتتىك سايلاۋى وتكىزىلدى. ولاردى ءماسليحات دەپۋتاتتارى سايلادى. بۇل سايلاۋ اكىمدەردىڭ قىزمەتىنە وڭ ىقپالىن تيگىزدى، ولار بەلسەندى جۇ­مىس ىستەي باستادى. ەلباسى اكىم­دەردى ءماسليحاتتاردىڭ سايلاۋ ۇلگىسىنە توقتالا كەلە، ونى جەرگىلىكتى جەرلەردە تەپە-تەڭدىك جۇيەسىن ورنىقتىرۋ قا­جەت­تىلىگىمەن بايلانىستىردى. ءماس­ليحاتتاردىڭ قۇزىرەتىن ۇلعايتۋ، ولار­دىڭ اكىمدەردى باقىلاۋىن قام­تاماسىز ەتۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزۋىنە كوڭىل اۋداردى. ول اكىمدەردى بىردەن تىكەلەي حالىقتىڭ سايلاۋىنا جىبەرۋ بارلىق ماسەلەنى شەشە المايتىنىن اتاپ كورسەتتى. ونىڭ تەرىس مىسالدارىن دا كەلتىردى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ وعان ءتيىستى احۋالدىڭ پىسىپ-جەتىلۋى قاجەتى­نە كوڭىل اۋدارا كەلە، جەر-جەردەگى باس­قارۋدىڭ تىزگىنىن بوساتىپ الۋعا جول بەرمەۋ كەرەكتىگىن ەسكە سالدى. ەل­با­سىنىڭ پىكىرىنشە، جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋ – ناقتى دەموكراتيا، ىس-ارە­كەتتەگى دەموكراتيا. قازاقستان ءۇشىن بۇل ماسەلەدە شەتەلدىك ۇلگىنى سول قال­پىندا كوشىرىپ الۋدىڭ ەشبىر پايداسى جوق ەكەندىگى تۇسىنىكتى ەدى.

تۇڭعىش پرەزيدەنت 2006 جىلدان باستاپ كونستيتۋسياعا ەنگىزۋگە بايلانىستى بەرىلگەن ۇسىنىستاردى تالقىلاۋعا كىرىسىپ، ەگەر رەفورمانىڭ قيسىنى كونستيتۋسياعا وزگەرىس ەنگىزۋدى قاجەت ەتسە، وندا بۇعان بارۋ كەرەگىنە باسىمدىق بەردى. سوندىقتان ەلباسى بۇل ستراتەگيالىق باعىتقا ەشبىر كۇمان كەلتىرمەستەن جۇيەلى، تەڭدەستىرىل­گەن تۇردە، ەشبىر جاساندى ايقاي-شۋسىز، العا قاراي جىلجي بەرۋدى، اسىقپاي، كەزەڭ-كەزەڭمەن، قوعامدىق تىنىش­تىق­قا زيان تيگىزبەستەن، ىسكە اسىرۋدى ماقسات تۇتتى. ويتكەنى ەلبا­سى قازاق­ستانداعى دەموكراتيالان­دىرۋ ۇدەرىسىنىڭ قايتارىمسىز سيپات­قا يە بولۋىن قالادى. سەبەبى دەمو­كراتيالىق رەفورمالار ەكونوميكا­نى ودان ءارى جاڭعىرتۋدى جانە ساياسي جۇيەنى نەعۇرلىم جەتىلدىرىپ، ونىڭ ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن جاعداي قالىپتاستىرىپ، ەكونوميكانى، قوعام مەن مەملەكەتتى دامىتۋدىڭ مۇمكىن­دىك­تەرىن كەڭەيتۋگە باعىتتالدى. سوندىق­تان بولىپ جاتقان وزگەرىستەر مەن دامۋ ۇدەرىستەرىن ەسكەرە وتىرىپ، قازاق­ستاننىڭ ساياسي جۇيەسىن جەتىلدىرۋ، سايا­سي جاڭعىرتۋ ۇدەرىسىنىڭ كەزەڭدىلىگىن جانە رەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋدە كونس­تيتۋسياعا ءتيىستى تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ جو­لى­مەن جەتىلدىرۋدىڭ ماڭىزى زور بولدى. ول ءۇشىن كونستيتۋسيا شەڭبەرىندە ساياسي رەفورمالاردىڭ جەرگىلىكتى ءوزىن ءوزى باسقارۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ، جەرگىلىكتى وكىلدى ورگانداردىڭ ءرولىن، فۋنكسيالارىن جانە وكىلەتتىكتەرىن نىعايتۋ، اكىمدەردىڭ سايلانبالىلىعىن جانە جىل سايىن ەسەپ بەرىپ وتىرۋىن ەنگىزۋ؛ ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىن نىعايتۋ جانە دامىتۋ، جۋرناليستەردىڭ قۇقىعىن قورعاۋ، باق-تىڭ رەداكسيا­لىق ساياساتىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنە كە­ءپىل­دىك­ءتى كۇشەيتۋ، ب ا ق جانىنان قوعامدىق كەڭەستەر قۇرۋ، اكىمشىلىك رەفور­ما ءجۇر­گىزۋ، سوت تورەلىگى جۇيەلەرى مەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ تاۋەل­سىزدىگىن، اشىقتىعىن جانە ءتيىمدىلى­گىن قامتاماسىز ەتۋ، سايلاۋ زاڭنا­ما­سىن جەتىلدىرۋدى بەكىتىپ، ونىڭ اشىق­تىعىن قامتاماسىز ەتۋ، وكرۋگتىك جانە ۋچاسكەلىك سايلاۋ كوميسسياسىن جاساقتاۋدا پارتيالار مەن قوعام­دىق بىرلەستىكتەردىڭ كەڭىنەن قاتىسۋى، بيلىك ورگاندارىنىڭ سايلاۋ پرو­سەسىنە قاتىسۋىن شەكتەۋدى زاڭدا كور­سەتۋ سياقتى شارالار بەلگىلەن­ءدى. كونس­تيتۋسيانى جەتىلدىرۋ پارلا­مەنت پەن ءماسليحاتتاردىڭ وكىلەت­تىكتەرىن كەڭەيتۋ، ازاماتتىق قوعام ينستي­تۋتتارىنىڭ ءرولىن كوتەرۋ جانە نىعايتۋ، پارلامەنتكە ءوتۋ بارەرىن پروپورسيونالدى جۇيە بويىنشا 7%-دان 5%-عا دەيىن تومەندەتۋ، كونستيتۋسيالىق باقىلاۋ، سوت جۇيەسى جانە سوت تورەلىگى باعىتتارىمەن ناقتىلاندى.

2007 جىلدىڭ 19 اقپانىندا ەلباسى دەموكراتيالىق رەفورمالاردىڭ باعدار­لاماسىن ازىرلەۋ جانە ناقتى­لاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيا­نىڭ كەزەكتى وتىرىسىن وتكىزدى. كوميس­سيانىڭ ءتوراعاسى رەتىندە ول دەموكراتيانى ودان ءارى دامىتۋ، ساياسي جۇيەنى جەتىلدىرۋ ماسەلەسىن سول جىلدىڭ الدىندا تۇرعان ۇلكەن مىندەتتەردىڭ قاتارىنا جاتقىزدى.

مەمكوميسسيا جۋرناليستەر قۇ­قىق­تارىن، باق-تىڭ رەداكسيالىق ساياساتىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنە كەپىلدىكتى كۇشەيتۋ ماقساتىندا «بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تۋرالى» زاڭعا تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ، سونداي-اق مەملەكەتتىك ەلەكتروندىق ب ا ق جانىنان ولاردىڭ ادىلدىگى مەن تاۋەلسىزدىگىن قامتاماسىز ەتىپ وتىراتىن قوعامدىق كەڭەستەر قۇرۋ قاجەت دەگەن قورىتىندىعا كەلدى.

مەملەكەتتىك كوميسسيا كوپ پارتيا­لى جۇيەنى دامىتۋدى، قازاقستاننىڭ ساياسي جۇيەسىندە ساياسي پارتيالار ءرولىن كوتەرۋ ءۇشىن ساياسي پارتيالاردى تىركەۋ پروسەدۋراسىن وڭايلاتۋ، ونىڭ ىشىندە پارتيانى تىركەۋ ءۇشىن قاجەت قولدار سانىن 50 مىڭنان 25 مىڭعا دەيىن قىسقارتۋدى ۇسىندى. 

پرەمەر-مينيستردى پرەزيدەنت پارلامەنتتەگى ساياسي پارتيالاردىڭ فراكسيالارىمەن كەڭەس جۇرگىزگەن سوڭ جانە پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ كوپ­شىلىگى قولداعان جاعدايدا تاعايىن­دايتىن بولدى. ياعني ەندى ۇكىمەت پار­لامەنتتىك كوپشىلىكتىڭ قولداۋىنا يە بولۋى قاجەت دەپ شەشىلدى.   

سەناتورلاردىڭ سانىن 48-گە دەيىن كوبەي­ءتىپ، وبلىستاردان، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار مەن استانادان 2 ادامنان ولاردى بارلىق دەڭگەيدەگى دەپۋتاتتاردىڭ تيىسىنشە وبلىس، قالا ءماسليحاتتارىنىڭ سايلاۋى، 16 دەپۋتاتتى پرەزيدەنتتىڭ  ۇسىنۋى، سونىڭ ىشىندە 9 دەپۋتات قوعامدىق، عىلىمي، شىعارماشىلىق بىرلەستىكتەر مەن ساياسي پارتيالاردىڭ وكىلدەرىنەن سايلانۋى قولداۋ تاپتى.

ەتنوسارالىق جانە ءدىنارالىق قاتى­ناس­تاردىڭ ماڭىزدىلىعى ەسكەرىلە وتىرىپ، كونستيتۋسياعا قحا قۇرۋ­دىڭ كونستيتۋسيالىق نورمالارى ەنگى­ءزى­ءلىپ، ونىڭ ەلدىڭ ءارتۇرلى ەتنوستىق توپ­تىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىردەگى وكىلەت­تىلىگىن كەڭەيتەتىن ۇيىم رەتىندەگى كونس­تيتۋسيالىق مارتەبەگە يە بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ باعىتىندا قىرۋار جۇمىستار اتقارىلىپ، ول ءوز وكىلدەرىن پارلامەنتكە سايلاۋ قۇقىعىنا قول جەتكىزدى.

سوت جانە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك باسقارۋ مەن ءوزىن ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتىن رەتتەيتىن كەيبىر نورمالار وزگەرتىلدى. سوندىقتان تۇتقىنداۋ مەن قاماۋعا الۋدى تەك سوت سانكسياسىمەن جۇرگىزۋ زاڭداستىرىلدى. ومبۋدسمەن­ءنىڭ ءرولى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلدى. ءولىم جازاسىن قولدانۋعا شەك قويىلدى. وب­لىس جانە قالا اكىمدەرى ءتيىستى دەڭگەي­ءلى ءماسليحاتتاردىڭ كەلىسىمىمەن سايلانۋى، ولاردىڭ اكىمگە سەنىمسىزدىك ءبىلدىرۋ ءراسى­ءمىنىڭ جەڭىلدەتىلۋى جەرگىلىكتى وكى­لەت­ءتى ورگانداردىڭ جۇمىسىن بەل­سەن­ءدىرىپ، ونىڭ بەدەلىن نىعايتۋعا جاعداي جاسادى.

ساياسي پارتيالاردىڭ وكىلەتتى ور­گان­دار­دىڭ قىزمەتىندەگى ءرولى كوتەرىلىپ، ەلدەگى ءارتۇرلى ساياسي كۇشتىڭ قىز­مەتىنە اشىقتىق سيپات بەرۋ، پار­تيا­لار­دى رەس­پۋبليكالىق بيۋدجەت­تەن قار­جى­لاندىرۋ، پارتيالىق فراكسيالاردىڭ ءرولىن كوتەرۋدىڭ قۇقىقتىق نەگىزىن قالاۋ سياقتى كۇردەلى ساياسي قادامدار جاسالا باستادى. سونىمەن بىرگە ۇەۇ-نىڭ بەدەلىن ارتتىرۋ ارقىلى مەملەكەت پەن قوعامدىق ۇيىمدار اراسىنداعى سەرىكتەستىكتى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋ مۇمكىندىگى تۋدى.  الەۋمەتتىك سالاداعى قاتىناستاردىڭ جاڭا مودەلى دۇنيەگە كەلىپ، مەملەكەت پەن قوعامدىق سەكتور اراسىنداعى تۇراقتى جانە ءتيىمدى جۇيە قالىپتاسا باستادى.

باق-قا قاتىستى قازاقستان كەڭىس­تىگىندەگى جەكەمەنشىك ءباسپاسوزدىڭ باسىمدىق جاعدايىن ەسكەرە وتىرىپ، ونىڭ الەمدىك ستاندارتتارعا ساي كەلە­ءتىن «ويىن ءتارتىبىن» بەكىتۋ قاجەتتىگى تۋىندادى. ب ا ق بوستاندىعىنىڭ كە­ءپىلدى­گىن نىعايتۋ نەگىزىندە ولاردىڭ حالىق الدىنداعى جانە جۋرناليستەر قاۋىم­داستىعىنىڭ كاسىبي ەتيكاسى­نا مورالدىق جاۋاپكەرشىلىگىن كوتەرۋ جولىندا ماڭىزدى قادامدار جاسال­دى. باق-تىڭ دەموكراتيالاندىرۋ ۇدەرىسىندەگى ءوز ءرولىن سەزىنىپ، قوعام الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن تۇسىنۋىنە، قۇقىقتىق نەگىزدە  ارەكەت ەتۋىنە نازار اۋدارىلدى. ويتكەنى ەلباسى ساياسي جاڭعىرتۋدىڭ ب ا ق ءرولىن كوتەرمەيىنشە، مۇمكىن ەمەستىگىن، باق-تىڭ تاۋەلسىز رەداكسيالىق ساياسات جۇرگىزۋىن قامتا­ماسىز ەتۋ جانە جۋرناليستەردىڭ قۇقى­عىن قورعاۋدىڭ وزەكتىلىگىن جاقسى ءتۇسىن­ءدى. ناتيجەسىندە، ب ا ق تۋرالى زاڭ­دى جەتىلدىرۋ قاجەتتىلىگى تۋىندادى.

قورىتا كەلگەندە، 2000 جىلداردىڭ قاۋىپتەرى مەن قاتەرلەرى ەلدىڭ بۇكىل الەۋ­مەتتىك-ەكونوميكالىق جانە قوعام­دىق-ساياسي جۇيەسىن جەدەلدەتىپ جاڭعىر­تۋ مىندەتىن شەشۋدى تالاپ ەتتى. سوندىق­تان ەلباسى قولعا العان قازاقستاننىڭ دە­مو­كراتيالىق دامۋىنىڭ جاڭا كەزە­ءڭى ءدال سول كەزەڭنەن ءوز باستاۋىن الىپ، سايا­سي رەفورمالار جۇرگىزۋگە جول اشىلدى.

مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ جۇمى­سى بارىسىندا بارلىق ۇسىنىس، سونىڭ ىشىندە ەڭ راديكالدىلارى دا زەردە­لەنىپ، جان-جاقتى پىسىقتالدى. بۇل ساياسي پارتيالار، عالىمدار، ساراپشىلار جانە قازاقستاندىقتارمەن اقىلداسۋدىڭ وزىندىك الاڭشاسىنا اي­نال­دى. ناتيجەسىندە، بارلىق ۇسىنىس باسپاسوزدە ەگجەي-تەگجەي­ءلى تالقىلانىپ، رەسپۋبليكا كونس­تي­تۋ­سيا­سىنا وزگەرىستەر مەن قو­سىم­شا­لار ەن­گىزۋ تۋرالى زاڭنىڭ جوباسى پى­سىق­تالىپ، ول كونستيتۋسياعا ەنگى­ءزى­لەتىن تۇزەتۋلەر انىقتالعاننان كەيىن كونستيتۋسيالىق جاڭالىقتاردى ىسكە اسى­رۋعا باعىتتالعان كونستيتۋ­سيالىق زاڭداردىڭ توپتاماسى رەتىندە قورى­تىندىلانىپ، پارلامەنتكە ەن­گىزىلدى. ەلباسى 2007 جىلعى 16 ما­مىر­داعى پار­لامەنتىڭ وتىرىسىندا قازاق­ستاندى دەموكراتيالاندىرۋدىڭ جاڭا كەزەڭى – ەركىن دەموكراتيالىق قوعام­دى تەز قارقىنمەن دامىتۋ جانە پرەزي­دەنتتىك رەسپۋبليكادان پرە­زيدەنتتىك-پارلامەنتتىك رەسپۋبليكاعا كوشۋ تا­قىرىبىنا ارنايى توقتالدى. وندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەلدى جان-جاقتى جاڭعىرتۋدىڭ بارىسى مەن وعان قاجەتتى شارتتارعا توقتالا كەلە، ساياسي رەفور­مانى جۇرگىزۋدىڭ «قازاقستاندىق جولىنا» ساي كەلەتىن جانە قوعامدىق مۇددەلەردى ەسكەرەتىن جالپىۇلتتىق ساياسي رەفورمالار باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ جۇمىسىنىڭ زاڭدى جالعاسى رەتىندە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونس­تيتۋسياسىنا وزگەرىستەر مەن تولىق­تىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭنىڭ جوبا­سىن دەپۋتاتتاردىڭ قاراۋىنا ۇسى­نىپ، ول سول جىلدىڭ 21 مامىرىندا قابىلداندى. ەلباسى قازاقستاندى دەمو­كراتيالاندىرۋداعى باستى ۇس­تانىم­داردىڭ قاتارىنا تۇراقتىلىق، بول­جامدىلىق، قايتىمسىزدىق، اشىق جانە وركەندەگەن قوعامدى جاتقىزدى. وسىلايشا، تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ نەگىزىن قالاۋشى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ 2000-شى جىلدارى ەلىمىزدىڭ ساياسي دامۋ رەفورمالارىن جۇرگىزۋ ارقىلى الداعى ساياسي جاڭعىرتۋلاردىڭ باستى باعىت-باعدارىن ايقىنداپ بەردى.