مەملەكەت باسشىسى قاسىم- جومارت توقايەۆ 2024 جانە 2025 جىلعى حالىققا جولداۋلارىندا بانك سەكتورىن رەفورمالاۋ جانە زامان تالابىنا ساي جاڭا زاڭ قابىلداۋ تۋرالى باستاما كوتەرگەن ەدى. ەلدىڭ قارجى-ەكونوميكالىق جۇيەسى ءۇشىن ماڭىزدى ءارى كۇردەلى سالا بولعاندىقتان جاڭا زاڭدى قابىلداۋ ۇزاققا سوزىلۋدا. بيىل قىركۇيەكتە ماجىلىستە ق ر قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى جاڭا زاڭنىڭ جوباسىن تانىستىردى. وسىعان وراي ماقالادا اگەنتتىك ۇسىنعان وزگەرىستەرگە تالداۋ جاسالماق.
وزەكتى ماسەلەلەر شەشىمىن تابۋى كەرەك
بانك سەكتورىن رەفورمالاۋ تۋرالى ەكونوميستەر مەن قارجى سالاسىنىڭ ماماندارى ۇزاق ۋاقىتتان بەرى ايتىپ كەلەدى. بۇل ماسەلەنى پرەزيدەنت تە حالىققا جولداۋلارىندا كوتەردى. سوڭعى ەكى جولداۋدى تالداي كەلە، مەملەكەت بانكتەردىڭ قوعامداعى ميسسياسىن ءوزگەرتۋگە بەل بۋعانىن بايقايمىز.
پرەزيدەنت 2024 جىلعى جولداۋدا بانكتەر تۋرالى جاڭا زاڭ قاجەت ەكەنىن ايتقان. قۇجاتتا ەكونوميكالىق بەلسەندىلىكتى قولداۋ جانە فينتەح سالاسىن قارقىندى دامىتۋ سياقتى وزەكتى ماسەلەلەر شەشىمىن تابۋى كەرەك ەكەنىن ءمالىمدەگەن. بۇل ۇسىنىس ارقىلى مەملەكەت بانكتەردىڭ قوعامداعى ميسسياسى مەن ءرولىن وزگەرتۋگە تىرىسۋدا.
وسى ۋاقىتقا دەيىن ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر قارجى توپتارىنىڭ حالىق ەسەبىنەن تابىس تابۋ كوزى رەتىندە ارەكەت ەتتى. ينۆەستيسيانى ناقتى سەكتورعا ەمەس، تاۋەكەلى تومەن باعىتتارعا قۇيعاندى ادەتكە اينالدىرعان. بۇعان مەملەكەتتىك قولداۋ تەتىكتەرىنىڭ السىزدىگى دە سەبەپ بولعانىن ايتا كەتكەن ءجون. سوندىقتان تاۋەكەلسىز تابىس تابۋ بانكتەرگە ءتيىمدى بولدى.
پرەزيدەنت تاپسىرماسىن ورىنداۋ ماقساتىندا ۇكىمەت مۇشەلەرى 2025 جىلى ناۋرىزدا ەكىنشى دەڭگەيلى بانك باسشىلارىمەن كەڭەس وتكىزگەن. وندا كەلتىرىلگەن دەرەككە سۇيەنسەك، ەلىمىزدەگى بانك اكتيۆىنىڭ 21،2% عانا بيزنەستى نەسيەلەۋگە جۇمسالعان. كەرىسىنشە، تۇتىنۋشىلىق نەسيەلەر كولەمى سوڭعى جىلدا ەداۋىر وسكەن. مۇنىڭ ءبارى ەكونوميكالىق بەلسەندىلىككە كەرى اسەر ەتەدى. سوندىقتان پرەزيدەنت سالانى رەفورمالاۋدى ۇسىندى. ەندى جاڭا زاڭ قابىلدانسا، بانكتەر ەلدىڭ ەكونوميكالىق بەلسەندىلىگىن قولداۋ جانە سيفرلاندىرۋ مەن جي سالالارىن دامىتۋعا ۇلەس قوسۋعا بەت بۇرماق.
سيفرلاندىرۋ باعىتىندا وتاندىق ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ جەتىستىگى از ەمەس. ءسوزسىز كاسپيي بانك بۇل باعىتتا كوشباسشى بولىپ سانالادى. سوڭعى جىلدارى وزگە دە بانكتەر ءوز قىزمەتتەرىن جاپپاي سيفرلاندىرۋعا كوشتى. ەندى ەكونوميكانى نەسيەلەۋ مەن جي سالاسىنا باسىمدىق بەرۋ قاجەت.
جاڭا زاڭ جوباسى: ساندىق جانە ساپالىق باعدار
ق ر قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى ۇسىنعان زاڭ جوباسى قازىرگى زاڭمەن ساندىق جانە ساپالىق تۇرعىدا وزگەشە.
2025 جىلى 5 قىركۇيەكتە ءماجىلىس قاراۋىنا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى بانكتەر جانە بانك قىزمەتى تۋرالى» زاڭ جوباسى كەلىپ ءتۇستى. زاڭ جوباسى 9 ءبولىم، 23 تاراۋ جانە 135 باپتى قامتيدى. ال قولدانىستاعى زاڭ 1995 جىلى قابىلدانعان. ول 2 ءبولىم، 10 تاراۋ جانە 78 باپتان تۇرادى. كورىپ تۇرعانىمىزداي، ۇسىنىلعان زاڭ جوباسى ءبولىمى، تاراۋى جانە باپ سانى بويىنشا قولدانىستاعى زاڭعا قاراعاندا كولەمدى.
15 قىركۇيەكتە ءماجىلىستىڭ قارجى جانە بيۋدجەت كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى تاتيانا ساۆەليەۆانىڭ جەتەكشىلىگىمەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى بانكتەر جانە بانك قىزمەتى تۋرالى» زاڭ جوباسى مەن وعان قارجى نارىعىن رەتتەۋ مەن دامىتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا ىلەسپە تۇزەتۋلەردىڭ تانىستىرىلىمى ءوتتى.
جيىندا قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ ءتورايىمى ءمادينا ءابىلقاسىموۆا بايانداما جاساپ، قولدانىستاعى زاڭنىڭ ەسكىرگەنىن جانە 140 رەتتەن استام وزگەرىسكە ۇشىراعانىن، سونىڭ سالدارىنان بانك سەكتورىنىڭ زاماناۋي تالاپتارعا ساي ەمەس ەكەنىن جانە قارجى تەحنولوگيالارىنىڭ قارقىندى دامىماي جاتقانىن اتاپ ءوتتى.
باستى ەرەكشەلىك – بانك ميسسياسىن وزگەرتۋ
زاڭ جوباسىنىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگى، جوعارىدا اتاپ وتكەنىمىزدەي، بانكتەردىڭ ميسسياسىن وزگەرتۋ. اگەنتتىك ءتورايىمى بۇل زاڭ جوباسى بانك رەسۋرستارىن ەكونوميكانى قارجىلاندىرۋعا بەلسەندى تۇردە تارتۋعا، باسەكەلەستىكتى ارتتىرۋعا، قارجىلىق تەحنولوگيالاردى دامىتۋعا جانە سيفرلىق تەڭگەنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسىن بەكىتۋگە، سيفرلىق اكتيۆتەردى رەتتەۋگە باعىتتالعانىن ايتتى. ال قولدانىستاعى زاڭنىڭ ماقساتى باسقا بولعان ەدى، ول – 1995 جىلى تاۋەلسىز ەلدىڭ تۇراقتى بانك جۇيەسىن قۇرۋ ءۇشىن قابىلدانعان. بۇدان بولەك، جوبادا مىناداي ۇسىنىستار ەنگىزىلگەن:
• ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردى ليسەنزيالاۋلىڭ جاڭا تاسىلدەرى ەنگىزىلمەك. ولار بازالىق جانە امبەباپ بانك ليسەنزيالارى. بازالىق بانك ليسەنزياسى بانك سەكتورىنا جاڭا قارجى ينستيتۋتتارىن قۇرۋدى ىنتالاندىرۋ ءۇشىن ۇسىنىلعان. بۇل شاعىن بانكتەردى مەملەكەتتىك رەتتەۋ تەتىگى بولىپ سانالادى. مۇنداي بانكتەرگە مەملەكەتتىك قاداعالاۋ جەڭىلدەتىلىپ، ەسەپتىلىك از بولماق. وسىلايشا باسەكەلەستىكتى ارتتىرۋ كوزدەلۋدە.
• سيفرلاندىرۋعا اسا ءمان بەرىلۋدە. زاڭدا سيفرلىق تەڭگەنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى بەكىتىلمەك. سونداي-اق، قۇجات سيفرلىق قارجى اكتيۆتەرىنىڭ اينالىمىن رەتتەيدى، قارجى تەحنولوگيالارى مەن ەكوجۇيەنى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
• تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىعى ارتادى. زاڭ جوباسىندا بانك ونىمدەرىن تۇتىنۋشىنىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ تەتىكت ە ر ءى ە ن گ ءى ز ءى ل گ ە ن . تۇتىنۋشىنىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ ماقساتىندا قارجى ومبۋدسمەننىڭ ءبىرىڭعاي كەڭسەسىن قۇرۋ كوزدەلگەن.
وسىلايشا زاڭ جوباسى بانك سەكتورىن زامان تالابىنا وراي رەفورمالاۋ ءۇشىن دايىندالعان دەپ قورىتىندى جاساي الامىز. قۇجاتتا ماڭىزدى ۇسىنىستار ەنگىزىلگەن. سوعان قاراماستان، جىل سوڭىنا دەيىن وزگەرىستەر مەن تۇزەتۋلەر ەنۋى مۇمكىن. سەبەبى، ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ دە پىكىرلەرى ەسكەرىلگەنى ءجون. اسىرەسە، «جۇيەلىك ماڭىزى بار بانك» ينستيتۋتى مەن مەملەكەت تاراپىنان بانكتەردى داعدارىس كەزىندە قۇتقارۋعا بايلانىستى وزگەرىستەرگە بانكتەردىڭ كوزقاراسى وزگەشە سەكىلدى.