وتاندىق ءسۇت وندىرىسىنە مەملەكەتتىك قولداۋ كەرەك.
ازىق-تۇلىك دۇكەنىنە بارعاندا، ءسۇت ونىمدەرى تۇراتىن بولىمگە سوقپاي كەتپەيمىز. قاز-قاتار تىزىلگەن اعارعانداردىڭ ىشىنەن تاڭداۋ جاساۋ دا وڭاي ەمەس. ءبىرىنىڭ قورابى ادەمى، ەكىنشىسىنىڭ جارناماسى جاقسى، ءۇشىنشىسى شىعارىلعان مەرزىمىمەن مەنمۇندالايدى. «ستەريلدەنگەن، پاستەرلەنگەن، ۋلتراپاستەرلەنگەن» دەگەن تۇرلەرى جانە بار.
قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ءسۇت جانە ءسۇت ونىمدەرىنە دەگەن تاپشىلىق جوق. تابەتىڭىز تارتسا، ايران مەن قايماقتىڭ، سۇزبە مەن ىرىمشىكتىڭ ءتۇر-تۇرىن ساتىپ الۋعا مۇمكىندىك مول. ءبىراق ولاردىڭ بارلىعى تابيعي سۇتتەن نەمەسە تابيعي ءسۇت نەگىزىندە دايىندالعان ءسۇت ونىمدەرىنەن جاسالعان دەي الاسىز با؟ جوق، ارينە. ويتكەنى، ساتىلىمداعى سۇتتەردىڭ باسىم كوپشىلىگى شەتەلدەردەن كەلەدى. مىنە، سول دۇكەن سورەلەرىندە ايلاپ، جىلداپ تۇرا بەرەتىن قوراپتاعى سۇتتەردى ءبىز ساتىپ الىپ ءجۇرمىز. تاڭداۋ ءوز ەركىڭىزدە عوي. دەسەك تە، زاۋىتتان شىققان سول اعارعانداردىڭ ادام اعزاسىنا زياندىلىعى تۋرالى دا از ايتىلىپ جۇرگەن جوق. ماسەلەن، تابيعي ءسۇت اسىپ كەتسە 3-4 كۇن عانا ساقتالادى. ودان كەيىن ول اشىپ كەتەدى. ال دۇكەندەردەگى قوراپتا تۇرعان ءسۇت بەلگىلى ءبىر تەمپەراتۋرادا 6 ايعا دەيىن ساقتالادى. سوندا ولاردىڭ مۇنشا ۋاقىت ساقتالۋىنىڭ سىرى نەدە؟ مامانداردىڭ ايتۋىنشا، بىرنەشە ايلار بويى بۇلىنبەيتىن تەتراپاكەتتەردەگى ءسۇتتى ساقتاۋ ءۇشىن وندىرۋشىلەر ءسۇتتىڭ ءبىر تونناسىنا حيميالىق كۇشتى كاليي سورباتىنىڭ ءۇش گرامىن قوسادى-مىس. ودان كەيىن ءسۇتتى تابيعي قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن اروماتيزاتورلار، قويۋلاتقىشتار، بوياۋلار دا قوسىلادى. وسىنداي ءتۇرلى قوسپالاردان سوڭ قوراپتاعى سۇتتەردى مۇزداتقىش كامەرالاردى قولدانباي-اق ءبىر جىل بويى ساقتاۋعا بولادى. دەمەك، تەتراپاكەتتە كوپ ساقتالعان ءسۇتتىڭ ادام اعزاسىنا ءقاۋىپتى ازىققا اينالىپ كەتۋ ءقاۋپى زور. ولاردىڭ باعاسى دا ارزان ەمەس. ماسەلەن، مايلىلىعى 3،2% قۇرايتىن 1 ليتر ءسۇتتىڭ باعاسى ءبىزدىڭ كەڭسەنىڭ جانىنداعى دۇكەندە 765 تەڭگە تۇرادى. قالتاسى قالىڭدارعا بۇل باعا اسا ماڭىزدى ەمەس بولار، ءبىراق، ايلىعىن شايلىعىنا ارەڭ جەتكىزەتىن جاندار ءۇشىن قىمبات. سول سەبەپتى ولار قۇرعاق ءسۇتتى الۋعا ءماجبۇر.
ءقازىر ادامنىڭ قولى قيمىلداسا قۇنىن سۇرايتىن زامان بولدى. ايتپەسە، بۇرىن اۋىلدا اعارعان دەگەن ساتىلمايتىن. ۇيدە ءسۇت بولماي قالسا، قولىمىزعا كەسەنى ۇستاي سالىپ، كورشىمىزدەن اكەلىپ شاي ىشە بەرەتىنبىز. سەبەبى، ول كەزدە بارلىق ءۇي سيىر ۇستايتىن. تاڭەرتەڭ انالارىمىز سيىرىن ساۋىپ، ءسۇتىن ءپىسىرىپ بارىپ جۇمىسىنا كەتەتىن. بالا-شاعاسى ايران، ءسۇتتى قانىپ ءىشىپ، قۇرت-مايىمەن داستارقانىن جايناتىپ وتىراتىن زامان وتكەلى سول اعارعاندى اۋىلداعىلار دا ساتىپ ىشەتىن بولعان.
قۇرعاق سۇتكە قۇمارتپاڭىز
دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ەلىمىزدىڭ قۇرعاق ءسۇت بويىنشا يمپورتقا تاۋەلدىلىگى 97%-دى قۇرايدى ەكەن. ءبىزدىڭ ەل ءقازىر رەسەي مەن بەلورۋسسيادان شيكى ءسۇتتى سيستەرنالارمەن، قۇرعاق ءسۇتتى كونتەينەرلەرمەن تاسىپ جاتىر. تەتراپاكەتتەگى سۇتتەردىڭ بارلىعىندا وسى قۇرعاق سۇتتەر پايدالانىلادى. ال ءبىز قۇرعاق ءسۇتتى شايعا، ءتۇرلى پىسىرىلىمدەرگە، ءتىپتى كەيبىرىمىز بالالارىمىزدىڭ بوتقاسىنا قوسىپ بەرەمىز. ءبىر اتتەگەن-ايى، ءبىزدىڭ ءسۇت وندىرۋشىلەر ونى قوراپتىڭ سىرتىنا جازۋدى قۇپتامايدى. ويتكەنى، قوراپتىڭ سىرتىنان قۇرعاق ءسۇتى بار ەكەنىن وقىسا، تۇتىنۋشى الماۋى مۇمكىن. تابىس كوزىن وسىنداي زاڭعا قايشى ارەكەتتەر ارقىلى تاپقىسى كەلەتىن كەيبىر ءسۇت زاۋىتتارى جەرگىلىكتى سيىرلاردىڭ ءسۇتىن پايدالانۋدان باس تارتادى. كەسىرى ءوز فەرمەرلەرىمىزگە ءتيىپ جاتىر. وسىلايشا وتاندىق ءونىم سۇرانىستان قاعىلىپ، قاجەتسىز بولىپ قالۋدا.
جالپى، عالىمداردىڭ پىكىرىنشە، قۇرعاق ءسۇتتى پايدالانۋ ينسۋلت، ينفاركت، ونكولوگيالىق سىرقاتتارعا شالدىقتىرادى. سەبەبى، ونىڭ قۇرامىندا ادام اعزاسىنا زياندى قوسپالار بار. ماسەلەن، رەسەيلىكتەر ءدۇكەندە ساتىلاتىن ءسۇت ونىمدەرىنىڭ اراسىنان اعزاعا قاتەرلى ۋلى زاتتار، اتاپ ايتقاندا، مەلامين دەپ اتالاتىن ۇنتاق بار ەكەنىن ساراپتاما ارقىلى تاپقان. كوزگە اق ۇنتاق تۇرىندە شالىناتىن وسى مەلامين دەگەنىڭىز، ول كادىمگى پلاستماسسا جاسايتىن ۇنتاقتىڭ ءوزى ەكەن. بۇل سۇتكە قوسىلعاندا ونىڭ كولەمى ۇلعايادى، ءدامى ازداپ وزگەرگەنى بولماسا، تازا ءسۇت سياقتى اسەر بەرەتىن كورىنەدى. ەندەشە، دەنىم ساۋ بولسىن دەسەڭىز، قۇرعاق سۇتكە قۇمارتپاڭىز.
يمپورتقا تاۋەلدىلىك
ەڭسەمىزدى باسادى
اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ ىشكى نارىقتاعى ءسۇت ءوندىرىسىن وتاندىق كاسىپورىن ونىمدەرىنە تولتىرامىز دەگەن ۋادەسى ءالى دە ءسوز جۇزىندە عانا قالىپ وتىر. نەگە دەسەڭىز، ءقازىر دۇكەندەرىمىزدە رەسەي، بەلارۋس، قىرعىزستان ەلدەرىنىڭ ونىمدەرى ورىن بەرمەي تۇر. توسكەيىندە ءتورت تۇلىك مالىن تولدەتكەن، كەڭەس داۋىرىندە ەت پەن ءسۇتتىڭ وتانى بولعان قازاق ەلى ءۇشىن بۇل جاقسى كورسەتكىش ەمەس. ايتپەسە، قازاقستاندا وسى سالادا جىلدىق قۋاتى 2،7 ملن توننا ءسۇتتى وڭدەۋگە قاۋقارى بار 180 كاسىپورىن جۇمىس ىستەيدى. بىلتىر ەلىمىزدە 2،1 ملن توننا ءسۇت وڭدەلگەن، بۇل 2022 جىلمەن سالىستىرعاندا، 13،6%-عا ارتىق. جالپى سوماسى 584،8 ميلليارد تەڭگە بولاتىن وتاندىق ءسۇت ونىمدەرى ءوندىرىلىپ، وتكىزىلگەن.
ماسەلەن، بيىلعى 3 ايدا 152،4 مىڭ توننا وڭدەلگەن ءسۇت ءونىمى شىعارىلىپتى. سونىڭ ىشىندە 19،4 مىڭ توننا ىرىمشىك پەن سارى ماي ءوندىرىلدى. دەمەك، بىزدە ءسۇت فەرماسى دا بار، ءسۇت تە جەتەدى. ءبىراق سوندا دا اتالمىش سالا وتاندىق نارىقتىڭ كوركىن قىزدىرا الماي كەلەدى. ساراپشى ماماندار مۇنىڭ سەبەبىن ەلىمىزدەگى ءسۇت ءوندىرىسى مەملەكەتتىك قولداۋ مەن سۋبسيديا ەسەبىنەن عانا كۇن كورىپ وتىر دەگەندى ايتادى. ءسۇت شارۋاشىلىعى بىردەن قارقىن الىپ، تابىس بەرەتىن كاسىپ كوزى ەمەس. ولار تابىس تابۋ ءۇشىن ۋاقىت كەرەك ءارى ءوندىرىس كولەمى دە اۋقىمدى بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيتىندەر دە بار. ال جاۋاپتى مينيسترلىك پەن ساراپشىلارى وتاندىق اگرو سەكتورداعى ءسۇت، ەت، ازىق وندىرىسىندە سىرتقا جالتاقتاماۋى ءۇشىن ۇلكەن قارجى كەرەك دەگەندى العا تارتادى.
ەگەر سىرتتان كەلەتىن ارزان ءونىم تۇرلەرىنە باقىلاۋ قويىلماسا، بولاشاقتا وتاندىق ءسۇت ءوندىرىسىنىڭ جۇمىسىن اقساتىپ الۋىمىز مۇمكىن دەپ سالا ماماندارى دا دابىل قاعۋدا. ءماجىلىس دەپۋتاتى ايداربەك حودجانازاروۆتىڭ پىكىرى دە وسىعان سايادى. ونىڭ ايتۋىنشا، كورشىلەردىڭ ءونىمىن ساتىپ الۋ وتاندىق كاسىپورىنداردىڭ دامۋىن تۇرالاتادى.
– تەك ءبىر عانا سەرىكتەستىكتىڭ ءسۇت زاۋىتى ايىنا 190 توننا قۇرعاق ءسۇت تاسىپ جاتىر. ودان 1،5 مىڭ توننا قالپىنا كەلتىرىلگەن ءسۇت الۋعا بولادى. ولاردى قولداۋ ارقىلى ءبىز ءبىرقاتار وتاندىق كاسىپورىندى بانكروت قىلدىق جانە كورشى مەملەكەتتى قارجىلاندىرىپ وتىرمىز، – دەيدى ول.
ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ دەرەگىنشە، 2024 جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا ەلدە 2 ملن 36،5 مىڭ توننا سيىر ءسۇتى ساۋىلعان. بىلتىرعى ۇقساس كەزەڭدە بۇل كورسەتكىش 1 ملن 973،6 مىڭ توننانى قۇراعان. ياعني ءوسىم مۇلدەم ماردىمسىز. جالپى العاندا، قازاقستاندىق اۋىل شارۋاشىلىعى كەرى كەتىپ بارادى. رەسمي ستاتيستيكا بويىنشا مال شارۋاشىلىعىنىڭ جالپى ءونىمىنىڭ ناقتى كولەم يندەكسى 2023 جىلعى قىركۇيەكتەگى 103،4% وسىمنەن 2024 جىلعى ماۋسىمدا 101،7 پايىزعا دەيىن تومەندەپ كەتكەن.
اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى ايداربەك ساپاروۆتىڭ ايتۋىنشا، سىرتتان كەلەتىن شيكى جانە قۇرعاق ءسۇت يمپورتىنىڭ الاپات اۋقىم العانى سونشا، ولار ەندى قازاقستاننىڭ ءتول ءسۇت ونەركاسىبىنىڭ دامۋىنا كەدەرگى بولۋدا. سوندىقتان بيۋدجەت قاراجاتىنا رەسەيلىك، قىتايلىق بيزنەستىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسۋدى توقتاتىپ، تەك وتاندىق وندىرۋشىلەردى عانا قولداۋ ءۇشىن اشم يمپورتتىق شيكىزاتتان ءسۇت جاسايتىن زاۋىتتاردى سۋبسيديالاۋدان باس تارتپاق.
ءسۇت ءوندىرۋ كولەمى ۇلعايادى
اقىندا 4-5 شىلدە كۇندەرى استانا ماڭىندا ءسۇت شارۋاشىلىعى جانە قايتا وڭدەۋ جونىندەگى ءۇشىنشى حالىقارالىق «PRO ءسۇت» فورۋمى ءوتتى. 500-دەن استام ءسۇت وندىرۋشىلەر مەن وڭدەۋشىلەردى، 12 ەلدىڭ ساراپشىلارىن جيناعان ەكى كۇندىك ءىس-شارادا قاتىسۋشىلار تەك قازاقستاندا عانا ەمەس، ودان تىس جەرلەردە دە ءسۇت سالاسىن دامىتۋ كەلەشەكتەرىن تالقىلادى.
فورۋم بارىسىندا ءسوز العان اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى ايداربەك ساپاروۆ الداعى ءۇش جىلدا قازاقستاندا ءسۇت ءوندىرۋ كولەمى ەكى ەسەگە ۇلعاياتىنىن ايتتى. مينيسترلىكتىڭ مالىمەتىنشە، سوڭعى ءۇش جىلدا ءسۇت-تاۋار فەرمالارىندا ءسۇت ءوندىرىسى 20%-عا ارتىپ، 600 مىڭ توننادان اسقان.
جالپى، وتكەن جىلى ءسۇت زاۋىتتارى 2،1 ملن توننا ءسۇت وڭدەگەن. بۇگىندە كاسىپورىنداردى ساپالى شيكىزاتپەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن 2023 جىلى 65 زاماناۋي ءسۇت-تاۋار فەرماسىن سالۋعا جىلدىق 2،5%-بەن جەڭىلدىكتى نەسيەلەۋ باعدارلاماسى باستالدى. بۇل ماقساتتارعا 100 ملرد تەڭگە باعىتتالىپ وتىر. مينيستر سونداي-اق، ءسۇتتىڭ وزىندىك قۇنىن تومەندەتۋ بويىنشا قابىلدانىپ جاتقان شارالار تۋرالى دا بايانداپ، جەمشوپتىڭ قۇنى وڭدەۋگە ارنالعان شيكىزات قۇنىنىڭ 70%-ىنا دەيىن ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ولاردىڭ قۇنىن ارزانداتۋ ماقساتىندا اشم ونىمدىلىكتى ارتتىرۋ، داقىلداردى ءارتاراپتاندىرۋ جانە سۋارۋدى دامىتۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزۋدە.
الماتىدا ءسۇت باعاسى قانشا؟
قانشا ايتساق تا قازاقستاندىقتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى وتاندىق وندىرۋشىلەردىڭ ءسۇت ءونىمىن ساتىپ الۋدى ءجون سانايدى. قاراپايىم قازاقى اۋىلداردا يمپورتتالعان سۇتكە قۇمارلارى از، كەرىسىنشە قولدىڭ ءسۇتىن ىشەتىندەر كوپ. ال قالالىقتار وسى قوراپتاعى اعارعاندارعا ۇيرەنگەن. ءقازىر الماتى دۇكەندەرىندەگى پاستەرلەنگەن ءسۇتتىڭ باعاسى 300–800 تەڭگە ارالىعىندا. ماسەلەن، «پەتروپاۆل» ماركالى 3،2 %، سىيىمدىلىعى 0،9 ليتر ءسۇتتى سۋپەرماركەتتەن 479 تەڭگەگە الۋعا بولادى. «اينالايىن» ماركالى 3،2%، سىيىمدىلىعى 1 ليتر ءسۇت 765 تەڭگە، «موە» ءسۇتى – 669 تەڭگە بولسا، ءدال وسىنداي كورسەتكىشتەرگە يە «ادال» ماركاسىنىڭ ءسۇتى 789 تەڭگە تۇرادى.
ءيا، ەلىمىزدە ءسۇت ءوندىرىسىنىڭ دامۋىن تەجەپ تۇرعان فاكتورلار از ەمەس ەكەن. شيكىزاتتىڭ جەتكىلىكسىزدىگى مەن ونىڭ باعاسى، سىرتتان كەلەتىن شيكى ءسۇت پەن قۇرعاق ءسۇتتىڭ كولەمى، ساپالى ءسۇت ءوندىرۋ ءۇشىن مالدىڭ جەم-شوبىنە كەتەتىن شىعىن... وسىنىڭ بارلىعى وتاندىق ءونىمنىڭ قانات جايۋىنا كەدەرگى بولىپ تۇر. ەندەشە، ماسەلە مالدا عانا ەمەس، ونى كۇتىپ-باپتاۋعا كەتەتىن قاراجاتقا دا بايلانىستى... قىسقاشا ايتقاندا، وتاندىق ءسۇت وندىرىسىنە مەملەكەتتىڭ قولداۋى قاجەت.
الماسبەك سادىربايەۆ، ساراپشى:
بار فەرمالاردى ساقتاپ قالۋ كەرەك
ءسۇت يندۋسترياسى ءبىزدىڭ ەلدە ءوز دەڭگەيىندە دامىپ وتىرعان جوق. يندۋستريا بولۋ ءۇشىن ونىڭ بىرنەشە فاكتورلارى بولۋى كەرەك. ءبىرىنشىسى – گەنەتيكا، ول اسىلداندىرۋ، ۇرىقتاندىرۋ. بىزدە بۇل باعىتتا جۇمىستار جۇرگىزىلمەيدى. ودان كەيىنگى كەمشىلىك – ۆەتەريناريا. شەتەلدەن قىمبات باعامەن اكەلىنگەن مالداردىڭ بىزگە جەرسىنىپ، بەيىمدەلىپ، ءومىر ءسۇرىپ كەتۋى قيىن. ەسىڭىزدە بولسا، وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن مينيستر اسىلبەك مامىتبەكوۆتىڭ تۇسىندا قاتەلەسپەسەم، مىڭعا جۋىق اسىل تۇقىمدى ءىرى قارانىڭ بويىنان شمالەنبەرگ دەرتى تابىلىپ، قىرىلىپ قالدى ەمەس پە؟! ال سول اۋرۋدى انىقتايتىن بىزدە لابوراتوريالار جوق. بۇل دا ۆەتەريناريا ماسەلەسى. كەلەسى فاكتور – جەم-شوپ. بۇل ءتۇيىندى شەشۋ ءۇشىن الدىمەن ۋتيلالىم ماسەلەسىن شەشۋىمىز كەرەك. شارۋالاردا تەحنيكا قولجەتىمدى بولۋى قاجەت.
بۇل – ءبىر. ەكىنشى، سۋارمالى جەرلەر بولۋى كەرەك. ول ءۇشىن سۋدى ۇنەمدەيتىن تەحنولوگيالار، تامشىلاتىپ سۋارۋ ءادىسى ەنگىزىلۋى ءتيىس. بۇل دا بىزدە جولعا قويىلماعان. مەنىڭ ويىمشا، وسىنداي كوپ جوقتاردىڭ ىشىندە وتىرىپ، قازاقستاندا ءسۇت بيزنەسىن دامىتۋ مۇمكىن ەمەس. ال رەسەي مەن بەلورۋسسيادا كەرىسىنشە، ولاردا ناقتى جەرىنىڭ قۇنارلىلىعىمەن، سۋىنىڭ مولدىعىمەن ءسۇت ءوندىرىسىن دامىتۋ مادەنيەتى قالىپتاسقان. ودان كەيىن ولاردا مەملەكەتتىك قولداۋ بار. جاڭاعى بىزدە جوق دەگەننىڭ بارلىعى تۇگەل.
ماسەلەن، رەسەيدە 1 ليتر ءسۇت 70–80 تەڭگە تۇرادى. ال بىزدە 1 ليتر ءسۇت 200 تەڭگەدەن 250 تەڭگەگە ساۋدالانادى. ەندى ءوزىڭىز ايتىڭىزشى، وسىنداي ايىرماشىلىقپەن اشىق نارىقتا قازاقتىڭ ءسۇت فەرمالارى ورىستىڭ ءسۇت فەرمالارىنا قارسى تۇرا الا ما؟ مەنىڭ ويىمشا، تۇرا المايدى. بۇل نارىقتىڭ زاڭىنا قايشى. ءقازىر ۇكىمەت تاراپىنان ءبىرتالاي قاراجاتتى ءسۇت وندىرىسىنە ءبولىپ جاتىر. ءبىراق ول ءتيىمسىز. مەنىڭ ويىمشا، ول قاراجاتتى ءوزىمىزدىڭ ءداستۇرلى مال شارۋاشىلىعىنىڭ باسقا سالالارىنا بۇرعان دۇرىس.
ءبىز ءقازىر رەسەيدىڭ سوعىس جاعدايىنداعى احۋالىنان زارداپ شەگىپ وتىرمىز. سەبەبى، ءبىر ەكونوميكالىق اۋماقتا ورنالاسقانبىز. ولار ونىمدەرىن سىرتقا شىعارا الماعان سوڭ بارلىعىن بىزگە ساتىپ جاتىر. ءقازىر رەسەيدىڭ ءسۇت ءوندىرىسى قازاقستاننىڭ بۇكىل ءسۇت يندۋسترياسىن جاۋلاپ العان. دۇكەنگە كىرسەڭىز سورەلەردە تۇرعان سۇتتەردىڭ 70–80%-ى رەسەيدىڭ سۇتتەرى ارزان باعادا ساۋدالانىپ جاتىر. ءوز ونىمدەرىمىز وتپەي تۇر. ايتپەسە، ءبىز ءسۇت ونىمدەرىنىڭ 40%-ىن قامتىپ وتىرمىز.
قايتالاپ ايتايىن، ءبىز رەسەي مەن بەلورۋسسيامەن ءسۇت بيزنەسى بويىنشا باسەكەلەس بولا المايمىز. ءقازىر بىزدەگى كىشىگىرىم ءسۇت فەرمالارىنىڭ كوبىسىنىڭ ەكونوميكالىق جاعدايى قيىن. نەسيەلەرىن تولەي الماي جابىلىپ جاتقاندارى قانشاما؟ كەشە عانا ورالدان كەلدىم. سونداعى ءبىزدىڭ «شوپان اتا» قاۋىمداستىعىنىڭ مۇشەسى دە ءسۇت بيزنەسى ءتيىمسىز بولعان سوڭ كاسىبىن توقتاتتى. سوندىقتان ەلىمىزدەگى ءسۇت فەرمالارىن بىر-بىرىنە قوسۋدىڭ قاجەتى جوق. كەرىسىنشە، سول بار فەرمالاردى ساقتاپ قالۋ كەرەك.