وسى اپتادا يران شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا رەسمي مۇشە بولعالى وتىر. بۇل قازاقستاندى قامتىعان اتالمىش ۇيىمنىڭ اۋقىمى بارعان سايىن كەڭي تۇسكەنىن كورسەتەدى. ەندى ءبىر جاعىنان يران يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ بەلسەندى ديپلوماتيالىق جۇرىستەرىنىڭ جاڭا ناتيجەسى رەتىندە دە باعالانادى. مۇنىڭ ءوزى تيىسىنشە كەيبىر ءداستۇرلى سۇراقتاردى قايتا وزەكتەندىرە تۇسسە، وعان قوسا جاڭا ماسەلەلەردى دە ورتاعا سالادى. ايتالىق، تەجەۋگە ۇشىراعان يراننىڭ ايماققا جاسايتىن ىقپالى قايتا كۇشەيە مە؟ نە بولماسا، شىۇ-نىڭ سىر-سيپاتى قاي باعىتقا كەتىپ بارادى؟ مىنە، بۇلار يراننىڭ ورتا ازياعا تاريحي ىقپالداستىعىن ەسكەرە وتىرىپ، قاپەرگە الاتىن سۇراقتار.
يراننىڭ بەلسەندىلىگى
سوڭعى ۋاقىتتا يران بەلسەندى ديپلوماتيالىق جۇرىستەردى ءجۇردى. مىسالى، ساۋد ارابياسىمەن ديپلوماتيانى قالپىنا كەلتىرە باستادى. لاتىن امەريكاسىنداعى ەلدەرمەن ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستارىن كۇشەيتتى. يادرولىق باعدارلاما بويىنشا جانامالاي بولسا دا كەلىسىم الاڭىندا ىلگەرىلەۋگە قول جەتكىزدى. ەندى مىنە، بارعان سايىن كەڭەيىپ كەلە جاتقان شىۇ-نا دا رەسمي مۇشە بولعالى تۇر. بۇنىڭ ءبارىن تەھران (تەگەران) نە ءۇشىن جاساپ جاتقانى بەلگىلى، سانكسيادان قالجىراعان ەكونوميكاسىن وڭداپ، ەلدى ديپلوماتيالىق وقشاۋلانۋدان الىپ شىققىسى كەلەدى.
جالپى جاعىنان قاراعاندا، تەھراننىڭ بۇل قۇلشىنىسى ناتيجەسىز ەمەس. ايماقتاعى ءوزىنىڭ باستى قارسىلاسى سانالاتىن ساۋد ارابياسىمەن ورتادا ديپلوماتيالىق سۇرلەۋگە قايتا ءىز ءتۇستى. بۇنى ورتا شىعىستىڭ گەوساياسي اتموسفەراسىن وزگەرتەتىن وقيعا دەۋگە دە بولادى. ەكى مۇسىلمان ەلىنىڭ ورتاسىنا قىتايدىڭ ارااعايىندىق ەتۋى دە كوڭىل بولەتىن ءتۇيىن. ال تاياۋدا يير پرەزيدەنتى مەن سىرتقى ىستەر ءمينيسترى لاتىن امەريكاسىنداعى ءبىرقاتار ەلگە ساپارلاي باردى. وندا دا قۇر قايتپادى، مۇناي-گازدان تارتىپ، وزگە دە ونىمدەرىنە جاڭا نارىق، كەڭ ءورىس اشىپ قايتتى.
«شىعىسقا بەت بۇرۋ»
يراننىڭ قازىرگى جوعارى كوشباسشىسى الي حامەنەي «شىعىسقا بەتبۇرۋ» ساياساتىن ورتاعا قويعان. بۇل باتىستىق قىسىم استىندا يراننىڭ بالامالى سىرتقى ساياساتىنىڭ نەگىزگى باعىتى قاتارىندا تانىلعان. شىۇ-عا مۇشە بولۋ دا وسى ساياساتقا وراي جۇزەگە استى. بۇل قازىرگى تەھران بيلىگى ءۇشىن مەيلىنشە پايدالى بولارى انىق. سەبەبى، بۇل ەلدىڭ حالىقارالىق بەدەلىن ارتتىرۋعا ءوز سەپتىگىن تيگىزەدى، تيىسىنشە ديپلوماتيالىق وقشاۋلانۋدان ساقتاپ قالماق. شەتەلدىك، اسىرەسە، امەريكالىق ساراپشىلار وسى جاعىنا كوبىرەك نازار اۋدارىپ جاتقانى بەكەر ەمەس. اقش، ۇلىبريتانيا قاتارلى ەلدەر ۇزاق ۋاقىتتان بەرى يراننىڭ ايماقتاعى امبيسياسىن بار مۇمكىندىگىن سالا وتىرىپ تەجەگەنى بەلگىلى. ساۋد ارابياسىن جاقىن سەرىكتەس رەتىندە تارتا وتىرىپ، پارسى شىعاناعىندا، تاياۋ شىعىستا، تۇتاس ورتا شىعىس ايماعىنداعى يراننىڭ ىقپال كۇشىنىڭ كەڭەيۋىن تەجەپ ۇستادى. بۇل «شىعاناق سوعىسىنان» كەيىنگى ايماقتىڭ گەوساياسي بەت-بەينەسىن قالىپتاستىرعان ستراتەگيالىق ءجۇرىس بولدى.
جاسىرارى جوق، جاھاننىڭ قازىرگى جاعدايى يرانعا وزىندىك مۇمكىندىكتەرىن بەرىپ، قىسىمدارمەن بىرگە شىعار جولداردى دا كورسەتكەندەي بولدى. ايتالىق، ۋكرايناداعى سوعىس يراننىڭ ماڭىزى مەن ورنىن قايتا ەسكە سالدى. ماسكەۋ مەن تەھران قارىم-قاتىناسىنىڭ تۇراقتى جالعاسىمى باتىس ەلدەرى ءۇشىن ۇلكەن كەدەرگى بولاتىنىن ەسكەرتكەندەي ەدى. بۇعان قوسا، جۇڭگو مەن باتىس ەلدەرى اراسىنداعى قايشىلىقتىڭ بارعان سايىن كۇشەيۋى دە يران ءۇشىن ءوز ورايىن ۇسىنىپ جاتقانداي. نەگە دەسەڭىز، يران ءۇشىن باتىس باعىتتاعى جول تۇبەگەيلى جابىق بولىپ كەلدى. اقش جانە ونىڭ وداقتاستارى يراننىڭ ايماقتاعى امبيسياسىنا ءۇنسىز قاراپ وتىرا المايتىن بولسا، يران دا باتىستىق قۇندىلىقتى، ەرەجەلەردى قابىلداعىسى كەلمەدى. اسقىنعان قايشىلىق پەن قارسىلىق قاتاڭ سانكسيالارعا، ديپلوماتيالىق وقشاۋلاۋعا الىپ كەلگەن بولاتىن. دەرجاۆالار اراسىنداعى باسەكە، ەندىگى جەردە، يرانعا بەلگىلى دەڭگەيدە مۇددەلەس ەلدەردى، قولايلى ساياسي ۇيەكتەردى قالىپتاستىردى. قازىرگى تاڭدا يير بيلىگى بۇل توپتاردىڭ مۇمكىندىكتەرىن ءوز مۇددەسىنە وڭدى پايدالانۋعا بارىنشا تىرىسىپ جاتىر.
ايتا كەتەيىك:
شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى باستاۋىن 1996 جىلى باس قوسقان «شانحاي بەستىگىنەن» (قازاقستان، جۇڭگو، رەسەي، قىرعىزستان جانە تاجىكستان) الادى. 2001 جىلى وزبەكستاندى قاتارىنا قوسىپ، ىنتىماقتاستىق ۇيىم بولىپ قۇرىلدى. اۋەلدە ۇيىم ورتالىق ازياداعى لاڭكەستىك ارەكەتتەردىڭ، سەپاراتيزم مەن ەكسترەميزمنىڭ ماسەلەلەرىن شەشۋگە باعىتتالدى. كەيىن وزبەكستان مۇشەلىكتەن شىقتى، الايدا ۇيىم كەڭەيە بەردى. 2017 جىلى قۇرامىنا ءۇندىستان مەن پاكىستان قوسىلىپ، يادرولىق دەرجاۆالار جينالعان ۇيىمعا اينالعان ەدى.
شىۇ بەتالىسى
شىۇ-عا مۇشە بولۋ يرانعا تىكەلەي قانداي مۇمكىندىكتەر بەرۋى مۇمكىن؟ ەڭ الدىمەن، ەل ەكونوميكاسىنا دەگەن سانكسيا زاردابىن جەڭىلدەتۋگە كومەك بولۋى مۇمكىن. سەبەبى، سانكسيادان ابدەن تۇرالاعان ەلگە ەكونوميكاسىنداعى باتىستىڭ ىقپالىن الماستىراتىن جاڭا ەلدەر كەرەك. ونداي ەلدەر شىۇ-دا جەتكىلىكتى. بۇل ۇيىمنىڭ كومەگىمەن يران ايماقتىق دەرجاۆالارمەن ەكونوميكالىق قاتىناسىن دۇرىس جولعا قويعىسى كەلەدى. ايتالىق، تۇركيا مەن ساۋد ارابياسى سەكىلدى ايماقتىق دەرجاۆالار اتالعان ۇيىمعا كىرۋگە كۇش سالىپ كەلەدى. بۇعان قاراعاندا، يران الداعى ۋاقىتتا بريكس ەلدەرىنىڭ قاتارىنا قوسىلۋعا دا ارەكەت ەتۋى مۇمكىن.
دەگەنمەن، وسىعان دەيىن ءبىز شانحاي ىتنىماقتاستىق ۇيىمى ىشىندە دە كۇردەلى پروبلەمالاردىڭ بار ەكەنىن ايتىپ كەلگەن ەدىك. ۇيىمنىڭ شامادان تىس كەڭەيۋىنىڭ ءوزى – ەڭ نەگىزگى پروبلەما. الەم حالقىنىڭ جارتىسىنا جۋىعىن قامتيتىن ەلدەر ءبىر ۇيىمدا ءوزارا ءتيىمدى ارەكەت ەتە الا ما؟ بۇعان ءالى جاۋاپ جوق. ونىڭ ۇستىنە، ۇيىم مۇشەلەرى ورتاسىندا شەشىم تاپپاعان سالماقتى قايشىلىقتار بار. ايتالىق، جاڭا مۇشەلەرى ءۇندىستان مەن پاكىستاندا، ءۇندىستان مەن جۇڭگو ورتاسىندا دەگەندەي. ۇيىمنىڭ باستى قۇرۋشىلارى ءارى «شەكسىز دوستىق» قارىم-قاتىناستا تۇرعان رەسەي مەن قىتايدىڭ ءوزى بولاشاقتا ەۋرازيا ايماعى ءۇشىن باسەكەلەستىك قارىم-قاتىناسىنا وتپەسىنە كەپىلدىك جوق. مىنە، وسىنداي ۇيىمعا تاعى ءبىر شەشىم تاپپاعان يران – ساۋد ارابياسى قايشىلىعىمەن بىرگە كىرۋى ماسەلەنى تىڭ دەڭگەيگە كوتەرمەك. سونىڭ ءبارى ۇيىم دەڭگەيىندە قانشالىقتى وڭ شەشىم تابادى، مىنە، ماسەلە سوندا جاتقانداي.
شىنداپ كەلگەندە، وسى ۇيىم توڭىرەگىندە وتە اۋقىمدى ويىندار ءجۇرىپ جاتىر. جاعدايدىڭ دامۋ باعىتىنا قاراعاندا، الداعى بولاشاعىن بىلاي دەپ بولجاۋعا بولادى: بەيجىڭ مەن ماسكەۋ يراننان كەيىن ساۋد ارابياسىن، ءتىپتى تۇركيانى ۇيىمعا قابىلداۋعا جاسىل شىراق جاعادى. ونىڭ سەبەبى، بۇل قادام رەسەي مەن قىتايعا اقش جانە ەۋروپاعا قارسى قۋاتىن نىعايتا تۇسەدى. اقش-تا بۇعان بەي-جاي قاراماسى انىق. ونسىز دا ءۇندىستان مەن پاكىستاننىڭ، ءتىپتى يراننىڭ ۇيىمعا كىرۋىنە سەلقوستىق تانىتۋى ۇلكەن وكىنىش. ەندىگى جەردە ساۋد ارابياسى مەن تۇركيانىڭ ۇيىمعا مۇشە بولۋىنا وزىندىك توسقاۋىلدارىن، قارسى شارالارىن جاساۋى مۇمكىن.
ورتا ازيا ەلدەرى مەن يراننىڭ ءوزارا تەرەڭ ىقپالداستىعى مىڭجىلدىقتارعا جالعاسىپ كەلگەن. سوڭعى داۋىردە يران يسلام رەسپۋبليكاسى ءوزىنىڭ باتىسپەن بولعان قايشىلىعىنان ديپلوماتيالىق وقشاۋلانۋعا ءتۇستى. ۇزاق مەرزىمدىك جانە پارمەندى سانكسيالار اسەرىنەن ەل ەكونوميكاسى دا سەرپىندى دامۋعا جەتە المادى. سوعان قاراماستان، تەھران (تەگەران) ورتا تاياۋ شىعىستاعى ءوزىنىڭ ىقپال كۇشىن بارىنشا ساقتاپ كەلەدى. ەگەر شىۇ ارقىلى بۇل كەدەرگىلەردى اينالىپ وتۋگە جول تاپسا، الداعى بولاشاقتا يراننىڭ وزىنە شەكارالاس ەلدەر مەن ايماققا ىقپالى قارقىندى تۇردە ارتادى. ەلىمىزدىڭ جانە ايماقتىڭ بولاشاعى تۇرعىسىنان بۇل دا كوزقاراقتى قوعام وكىلدەرىنىڭ نازارىندا بولۋعا ءتيىس. ءارى قازىردەن باستاپ تەرەڭدەتە قازىپ، زەرتتەۋگە ءتيىستى سالماقتى ماسەلە.
ەكسپەرتتەر نە دەيىد؟
قۋانىشبەك قاري، شىعىستانۋشى-ساراپشى:
يراننىڭ قازىرگى بەلسەندىلىگىن سانكسيالاردىڭ بوساۋ مۇمكىندىگىمەن تۇسىندىرۋگە بولادى. ناقتى مالىمەت ەمەس، ءبىراق، سوڭعى 3-4 اپتا ىشىندە يران باتىسپەن مامىلەگە كەلگەنى جايىندا اقپارات تاراپ جاتىر. ناقتى ايتقاندا، اۋىزشا مامىلەگە كەلگەن، سانكسيانى بوساتۋ جايىندا. قانداي تالاپ-شارتتار نەگىزىندە كەلگەنى قازىرشە انىق ەمەس.
ال، شىۇ-عا مۇشە بولۋ – يراننىڭ اۋەلدەن بەرى كوزدەگەن ستراتەگياسى. ايماقتىق، حالىقارالىق ۇيىمدارعا مۇشە بولۋ ارقىلى ءوز ىقپالى مەن ءسوزىن وتكىزۋ ماقساتىندا مۇنداي ۇيىمدارعا تالپىنادى. اسىرەسە، باتىسقا قارسى ۇيىمدارعا مۇشە بولۋ يراننىڭ نەگىزگى ستراتەگياسى مەن ساياساتىنا سايكەسەدى. شىۇ ىشىندە بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە تۇراقتى مۇشە ءارى باتىسقا قارسى ەكى ەل – جۇڭگو مەن رەسەي تۇر. يران مۇنداي ۇيىمعا مۇشە بولۋعا ابدەن مۇددەلى.
بۇعان قوسا يراننىڭ امبيسياسى وتە زور. سونداي زور ماقساتتارىنىڭ ءبىرى – بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە يسلام ەلدەرى اتىنان تۇراقتى مۇشە بولۋ. ارينە، بۇل حالىقارالىق تۇرعىدا قانشالىقتى ءجون نە ءجون ەمەس، يا بولماسا، قانشالىقتى جۇزەگە اسادى، اسپايدى – ول باسقا اڭگىمە. مىنە وسىدان قاراعاندا شىۇ-عا مۇشە بولۋ ارقىلى يران ءوزىنىڭ امبيسياسىن جۇزەگە اسىرعىسى كەلەدى. ۇيىمداعى ەلدەردەن الىپ قاراعاندا، رەسەي مەن قىتايدان باسقاسى ەكونوميكاسى مەن باسقا پوتەنسيالى جاعىنان يراننان تومەن ەلدەر. وزىنەن بيىك، قۋاتتى ەلدەرمەن دارەجەلەس بولۋعا ۇمتىلعاندىقتان ولاردىڭ امبيسياسى دا جوعارى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ۇيىمنىڭ ءوزى باتىسقا قارسى بولعاندىقتان تەھران وعان قۋانا-قۋانا مۇشە بولادى.
يرانمەن قاتىناس ءبىرزدىڭ ايماققا وڭ تۇرعىدا اسەر ەتەدى دەپ ويلايمىن. ەكى جاقتان دا ۇدايى ايتىلىپ كەلەدى، قازاقستان-يران ورتاسىندا جىلدىق تاۋار اينالىمىز 3 ملرد دوللارعا جەتكىزۋ دەگەندى. ءبىراق، 1-2 ملرد كولەمىنە جەتىپ، كەيىن قايتا قۇلاپ كەتىپ جاتقان كەزدەرى بولدى. ءتىپتى، قاتەلەسپەسەم، 2019 جىلى 280 ملن دوللارعا دەيىن ءتۇسىپ كەتتى. وعان ەندى پاندەميا سەكىلدى ەكى ەلدىڭ ىرقىنان تىس قۇبىلىستار اسەر ەتتى. ارينە، سانكسيا اسەرى دە بار.
يران ەندى ورتا ازيانى جاڭا تاۋەلسىزدىك العان، ءوزىنىڭ ىقپالىنداعى ەلدەر رەتىندە قارايدى. اسىرەلەپ ايتساق «بالاسىنادى». سونىڭ وزىندە ەكىجاقتى ءتيىمدى قارىم-قاتىناسقا بارۋعا مۇددەلى. ايماق ەلدەرى اشىق تەڭىزبەن شەكتەسپەيتىن بولعاندىقتان، ايماققا كىرەتىن تاۋارلاردى جەتكىزۋدە لوگيستيكالىق تۇرعىدان پايدا تاپقىسى كەلەدى دەگەندەي. جاقىندا وزبەكستان پرەزيدەنتى دە ساپارلاپ قايتتى، وندا دا ساۋدا اينالىمىن 3 ملرد دوللارعا جەتكىزۋ ماقساتتارى ورتاعا قويىلدى.
مەنىڭشە، وزبەكستان-يران قاتىناسى نازار اۋدارتاتىن سەكىلدى. ەكى ەل قاتىناسى وزبەكستانعا ەكىنشى پرەزيدەنت كەلگەننەن كەيىن جاڭا باعىتتا دامىدى. وزبەك جۇرتى دا ايماقتا ىقپالدى ەل رەتىندە سانالادى عوي، قالاي بولعاندا دا. ميرزيەيەۆتىڭ تەھران ساپارىنان بايقاعانىمىزداي، بىلتىرعى قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ ساپارىنا قاراعاندا ايرىقشا اكسەنت بەرىلگەندەي بولدى. قول قويعان قۇجاتتارى دا ماڭىزدى سالالاردا ەكى ەلدى جاقىنداستىرۋعا باعىتتالعانى بايقالدى. بۇل يراننىڭ وزبەكستانمەن قاتىناسى بىزبەن سالىستىرعاندا قارقىندى داميتىنداي اسەر قالدىردى. مىسالى، ءبىز ساۋدا كولەمىندەگى 3 ملرد دوللاردى 15-20 جىلدان بەرى ايتىپ كەلە جاتساق، وزبەكستان پرەزيدەنتىنىڭ ءبىر ساپارىنىڭ وزىندە وسى مەجە قويىلىپ وتىر. مادەني جاقىندىق تا ەكى ەلدى جاقىنداستىرۋعا اسەر ەتىپ جاتىر.
قازاقستانمەن دە كەيبىر مادەني ورتاقتىقتارى بار، دەگەنمەندە، ايمقاتا يرانمەن مادەنيەتى جاقىن ەل وزبەكتەر مەن تاجىكتەر. تاجىكستان ەڭ جاقىن ەل سانالسا دا يرانمەن كەيدە تاتۋ، كەيدە قاتۋ بوپ كەلەدى. ونىڭ ساياسي ءمانى دە بار دەگەندەي.
نۇرات ءىلياس، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ شىعىستانۋ فاكۋلتەتىنىڭ اعا وقىتۋشىسى:
يران شىۇ-نا مۇشە بولعانىمەن، بۇل سانكسيادان قاشىپ قۇتىلادى دەگەن ءسوز ەمەس. سانكسيا باتىس ەلدەرى تارابىنان سالىندى، جوعارى تەحنولوگيالارعا قول جەتكىزۋ يران ءۇشىن ءالى دە قيىن. ەندى، رەسەي، قىتايمەن ۇيىم ارقىلى ءتىپتى جاقىندايتىنى بەلگىلى.
ەكىنشى جاعىنان، شىۇ ءبىر ماسەلەنى شەشەتىن ۇيىم دەۋ قيىن. وندا تەك ءىرى مەملەكەتتەر – رەسەي، جۇڭگو سەكىلدى اقش-قا قارسى ارەكەت ەتكىسى كەلەدى. تەك، ماسەلەنى وتىرىپ كەڭەسەتىن ۇيىم ىسپەتتى. ەشكىم وزىنە قانداي دا ءبىر مىندەت المايدى. ول العاش «شانحاي بەستىگى» بولىپ قۇرىلعان كەزدە دە كەڭەس وداعىنان دەربەستىك الىپ شىققان ورتا ازياداعى ءۇش مەملەكەتپەن شەكارانى بەكىتۋ ماقساتىندا ىسكە قوسىلعان. ياعني، قازاق، قىرعىز، تاجىكپەن. ال، كەيىن ءۇندىستان مەن پاكىستان قوسىلدى. وندا دا جۇڭگو ۇيىمداعى ءوز ءسوزىن وتكىزۋ ءۇشىن پاكىستاندى سارتسا، رەسەي ءۇندىستاندى ۇيىمعا تارتتى دەگەندەي. ءبىراق، ءقازىر بۇل ەكەۋى دە (ءۇندىستان مەن پاكىستان، ە.ب) امەريكامەن جاقسى.
يرانعا كەلسەك، ونى باتىس ەلدەرى ءۇشىن جۇڭگو مەن رەسەي دە تارتىپ وتىر. جەمە-جەمگە كەلگەندە يران كىمنىڭ ءسوزىن سويلەيتىنى انىق ەمەس. كوبىندە، ەكەۋىنە تەڭ مامىلە تانىتىپ كەلگەن. قىتايمەن ساۋدا قاتىناسى جاقسى، رەسەيمەن باسقا جاعى تەرەڭ بايلانىسقان دەگەندەي. بۇنىڭ ءبارى نە ءۇشىن دەگەن ۇيىم ىشىندە قانداي دا ءبىر ماسەلەگە داۋىس بەرگەن كەزدە بۇعان دەيىن كوبىسى رەسەي جاعىندا بولدى. قازاقستان، تاجىكستان، قىرعىزستان، ءتىپتى ءۇندىستان دا كوبىنەسە رەسەي جاعىنا شىقسا، پاكىستان كوبىنشە جۇڭگو جاعىنا شىعىپ جاتاتىن. ءقازىر، ءۇندىستان بولسا ءوزى دە ءبىر ويىنشى بولۋعا تىرىسادى.
بايقاساڭىز،
ۇيىم ىشىندە ەندى قازاقستانعا يراننىڭ كەلۋى-كەتۋى ۇلكەن ءبىر اسەر ەتپەيدى. بۇل ءبىر ەكونوميكالىق تا وداق ەمەس. كەرىسىنشە، يران ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا كىرسە بىزگە ءتيىمدى بولار ەدى. ءبىز سول يراننىڭ وزىمەن سىرتقا شىعاتىن ساۋدا جولىن جاساي الماي وتىرمىز عوي. ەگەر بۇل جۇزەگە اسسا كوپتەگەن ونىمدەرىمىز رەسەي ەمەس، يران ارقىلى شىعاتىن ەدى. يران كوپ نارسەنى شەكتەۋ جاساپ قويا بەرمەيدى، ايتالىق، دەگەنىمە كونبەسەڭ قۇبىرىڭدى جاۋىپ قويامىن دەگەن سەكىلدى. ءقازىر ترانس-كاسپيي ارقىلى مۇناي شىعارامىز دەپ قۋانىپ جاتىرمىز. ءبىراق، تۇركيا ارقىلى ءوتۋ دەگەننىڭ ءوزى سونشالىقتى جەڭىل نارسە ەمەس. ولار دا ءوز مۇددەسىمەن ايىرباستاۋعا دايىن تۇرادى. كوپتەن بەرى ايتىپ كەلە جاتقان پىكىرىم دە سول بولاتىن، تەڭىز جولىنا يران ارقىلى شىعۋ كەرەك.