جۇڭگو: ۇلتتىق ساناق نە دەيدى؟

اۆتور ەستاي بوجان، ساراپشى
04:11، 10 تامىز 2023

www.sinodefenceforum.com

دەموگرافيالىق توقىراۋ قاۋىپ-قاتەر توندىرەدى

ەكى جىل بۇرىن قىتايدا جەتىنشى رەت ۇلتتىق ساناق جۇرگىزىلدى. الەمدىك ىندەت پەن ءتۇرلى كەدەرگىلەرگە قاراماستان ۇلتتىق ساناق اسا جوعارى دەڭگەيدە ءوتتى. سەبەبى، ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسى بۇل ساناقتا جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى كەڭىنەن ءارى ءتيىمدى پايدالاندى. بۇرىنعى ساناقتارعا قاراعاندا، مەيلىنشە، دالىرەك دەرەكتەردى توپتاستىرا الدى. ناتيجەسىندە ساناق قىتايداعى حالىق سانىن عانا دالىرەك كورسەتىپ بەرگەن جوق، ەلدەگى دەموگرافيالىق سالماقتى ماسەلەلەردىڭ بەتىن اشتى. ءدال سول جىلى جۇڭگو حالىق سانىنىڭ ءوسىمى رەكوردتىق دەڭگەيدە تومەندەدى. تابيعي ءوسىم نەبارى 0،034% بولدى. جۇڭگو تاريحىندا مۇنداي تومەن ءوسىم كورسەتكىشى بۇدان 60 جىلداي بۇرىن بولعان. 1958–1962 جىلدارى تومەن الەۋمەتتىك جاعداي مەن ءساتسىز ساياسي جۇرىستەر 30 ميلليون ادامنىڭ ءومىرىن جالماپ، تابيعي ءوسىم 0،45 پايىزعا تومەندەگەن.

سوعان دەيىن قىتايلىق دەموگرافتار كەرى ءوسىم ءقاۋپىن ەسكەرتكەن جانە الاڭداۋشىلىق بىلدىرگەن. سەبەبى، ءۇردىس ەلدىڭ تۇراقتى دامۋىنا ۇلكەن كەدەرگى كەلتىرەدى دەگەن بولجام جاسالعان. بىلايشا ايتقاندا، الەمدەگى ەكىنشى ءىرى ەكونوميكا ىشكى نارىقتىق سۇرانىس پەن ساتىپ الۋ قابىلەتىن جوعالتادى. نە بولماسا، وزگە دە دامۋ ۇمكىندىكتەرىنەن ايىرىلادى. بۇل اقش ەكونوميكاسىن قۋىپ جەتۋگە تىرىسقان جۇڭگو ارمانىن كۇيرەتەدى. سونىڭ الدىن الۋ ءۇشىن بيلىك ۇزاق جىل جۇرگىزگەن «جوسپارلى تۋۋ» ساياساتىنان باس تارتتى، ءتىپتى ءتۇرلى ىنتالاندىرۋ شارالارىن ىسكە قوستى. ءبىراق قىتايدىڭ قازىرگى دەموگرافيالىق ۇردىسىنە قاراپ وتىرساق، بۇل شارالار قىسقا ۋاقىتتا كومەكتەسۋى ەكىتالاي. (بۇنىڭ مىسالىن 1-، 2- كەستەلەردەن كورۋگە بولادى).

حالىق سانى جانە ۇلتتىق قۇرام

جۇڭگو ۇلتتىق ساتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتىنە سايكەس، ەلدەگى جالپى حالىق سانى 1 443 497 378 ادام (2020 جىلعى 1 قاراشاداعى ساعات 0.00-دەگى ەسەپ). بۇل سانعا قىتايدىڭ ماتەريكتىك پروۆينسيالارىمەن بىرگە گونكونگ، ماكاو جانە تايۆان حالقىنىڭ سانى دا كىرەدى. ماتەريكتىك اۋماقتاعى حالىق سانى – 1 411 778 724 ادام، گونكونگتە – 7 474 200 ادام، ماكاودا – 683 218، تايۆان ارالىندا 23 561 236 ادام. دەمەك، جۇڭگو حالقى 2010– 2020 جىلدار اراسىندا التىنشى ۇلتتىق ساناق 1 339 724 852 اداممەن سالىستىرعاندا 72 053 872 ادامعا، ياعني 5،38 پايىزعا وسكەن. 10 جىل ىشىندەگى ورتاشا تابيعي 0،53%.

ەتنيكالىق قۇرامىنا كەلگەندە، قىتايلار (حانزۋلار) 1 286 311 334 ادام، ەل حالقىنىڭ 91،11% قۇرايدى. ءارتۇرلى ەتنيكالىق ازشىلىقتاردىڭ سانى 1 25 467 390 ادام، ياعني 8،89 پايىز. 2010 جىلداعىدان قىتايلاردىڭ سانى 60 378 693 ادامعا (4،93%)، ەتنيكالىق ازشىلىقتار سانى 11675179 ادامعا (10،26%) كوبەيگەن. (بۇلاردىڭ اراسىندا قازاقتاردىڭ سانى 1 562 518 ادام دەپ كورسەتىلگەن). جۇڭگوداعى ەتنيكالىق ازشىلىقتار اراسىندا قازاقتار 17ء-شى ورىندا. سانى جاعىنان قىتايدان كەيىن تۇراتىن چجۋان (جۋانزۋ) حالقى 19 568 546 ادام، ارى قاراي ۇيعىرلار – 11 774 538، دۇنگەندەر 11 377 914، مياولار (مياوزۋ) – 11 067 929، ماجۇرلەر – 10 423 303 بولىپ الدىڭعى بەستىكتى ءتامامدايدى. بۇلاردىڭ سانى دەرلىك 10 ميلليوننان اسقاندار. سانى 5–10 ميلليون اراسىندا بولاتىن يزۋ، تۋجيالار، تيبەت (7 060 731) جانە موڭعولدار (6 290 204) بار. قىتايدىڭ ۇلتتىق قۇرامى، ولارداعى جەكەلەگەن ءوسىم دەڭگەيىنە قاتىستى رەسمي دەرەكتەردى سارالاۋ ءبىر مۇنشا ۋاقىت الادى. بۇل باعىتتا الداعى ۋاقىتتاردا جەكە زەرتتەپ كورۋگە بولادى.

جۇڭگو دەموگرافياسى (قازىرگە دەيىن)
جىل	حالىق سانى	ءوسۋ/كەمۋ			ورتا جاس	تۋۋ كوەففيسيەنتى	ۋربانيزاسيا (پايىز)	الەمدىك ۇلەس
جىل	حالىق سانى	پايىز	سان			تۋۋ كوەففيسيەنتى	ۋربانيزاسيا (پايىز)	الەمدىك ۇلەس
2023	1،425،671،352	-0.02 %		-215،985	39.0	1.19	65.0 %	17.72 %
2022	1،425،887،337	0.00 %		-6،128	38.5	1.18	63.8 %	17.88 %
2020	1،424،929،781	0.22 %		3،065،750	37.4	1.28	61.4 %	18.17 %
2015	1،393،715،448	0.67 %		9،104،816	35.6	1.67	55.6 %	18.77 %
2010	1،348،191،368	0.66 %		8،660،761	34.1	1.69	49.6 %	19.30 %
2005	1،304،887،562	0.64 %		8،157،699	31.7	1.62	43.1 %	19.90 %
2000	1،264،099،069	0.74 %		9،190،929	28.9	1.63	36.4 %	20.56 %
1995	1،218،144،426	1.09 %		12،888،035	26.1	1.59	31.5 %	21.21 %
1990	1،153،704،252	1.70 %		18،692،855	23.7	2.51	26.9 %	21.70 %

ستاتيستيكالىق مالىمەتتەر كورسەتكەندەي، 2022 جىلى جۇڭگو حالقىنىڭ تابيعي ءوسىمى 0-گە جۋىق تومەندەپ، ازايۋ ۇردىسىنە اياق باسقان. ال بيىلدان باستاپ ءجۇز مىڭداپ كەمىپ بارادى. حالىقتىڭ ورتاشا جاسى 1990 جىلعىدان قارقىندى ءوسىپ، 39-عا جەتسە، 2050 جىلعا قاراي 50 جاستان اسۋى مۇمكىن دەپ بولجانادى. 30 جىل بۇرىنعىمەن سالىستىرعاندا بالا تۋۋ كوەففيسيەنتى دە 2 ەسەگە ازايعان. بۇل الداعى 30 جىلدا قايتا قالپىنا كەلمەۋى مۇمكىن.

جۇڭگو دەموگرافياسى (الداعى ۋاقىتتا)
جىل	حالىق سانى	كەمۋ			ورتاشا جاس	تۋۋ كوەففيسيەنتى	ۋربانيزاسيا
جىل	حالىق سانى	پايىز	ادام سانى			تۋۋ كوەففيسيەنتى	ۋربانيزاسيا
2025	1،424،381،924	-0.01 %		-109،571	40.0	1.21	67.2 %
2030	1،415،605،906	-0.12 %		-1،755،204	42.7	1.27	71.9 %
2035	1،399،547،500	-0.23 %		-3،211،681	45.4	1.31	75.7 %
2040	1،377،556،938	-0.32 %		-4،398،112	48.0	1.34	78.7 %
2045	1،349،756،901	-0.41 %		-5،560،007	49.6	1.36	80.9 %
2050	1،312،636،325	-0.56 %		-7،424،115	50.7	1.39	83.2 %

قىتايدىڭ ماتەريكتىك اۋماعىنداعى 31 پروۆينسيا ىشىندە حالىق سانى 100 ميلليوننان اساتىن 2 پروۆينسيا (كەستەدە قارا ءتۇستەگى)، 50 ميلليوننان 100 ميلليونعا دەيىنگى حالقى بار 9 پروۆينسيا (كەستەدە سۇرى تۇستەگى) جانە 10 ميلليوننان 50 ميلليونعا دەيىنگى حالقى بار 17 پروۆينسيا بار. حالىق سانى جاعىنان الدىنعى ورىندا تۇراتىن 5 پروۆينسيادا جالپى حالىقتىڭ 35،09 پايىزى تۇرادى. ەل اۋماعىمەن قاراستىرعاندا شىعىس، وڭتۇستىك جانە ورتالىق ايماقتاردا حالىق سانى تىعىز ورنالاسقان. باتىس، سولتۇستىك- باتىس، سولتۇستىك جانە سولتۇستىك شىعىس ءوڭىرلەردە سالىستىرمالى ازىراق. شىعىس ايماقتا 563 717 119 ادام (39،93%)، ورتالىق ايماقتا 364 694 362 ادام (25،83%)، باتىس ايماقتا 382 852 295 ادام (كەيبىر ورتالىق- باتىس پروۆينسيالار قامتىلعان، 27،12%)؛ ال سولتۇستىك-شىعىس ايماقتىڭ ۇلەسى 98 514 948 ادامدى (6،98%) قۇرايدى.

دەموگرافيالىق قيىنشىلىقتار

جۇڭگو حالىق سانى جاعىنان ءقازىر دە الەمنىڭ ەكىنشى ورنىندا. ءالى دە ءجۇز ميلليونداپ سانالاتىن ەڭبەك كۇشىنە يە. ءبىراق ولار دەموگرافيالىق داعدارىسقا نەگە الاڭدايدى؟ دەموگرافتار جۇڭگو ۇكىمەتىنە ءبىرقاتار قاۋىپتەردى اتاعانى بار. ايتالىق، دەموگرافيالىق ديۆيدەندتىڭ تومەندەۋى قىتايدىڭ دامۋ تۇراقتىلىعىنا ءقاۋىپ توندىرەدى. بۇنىڭ استارىندا الەۋمەتتىك تۇراقسىزدىققا اكە لەتىن قاۋىپتەر بار. سوندىقتان دا جىلدار بويى جالعاسىپ كەلگەن جانە الداعى ۋاقىتتا دا جالعاسا بەرەتىن ءوسۋدىڭ تومەندەۋى سىندى ءۇردىستى توقتاتۋعا كەڭەس بەرۋدە.

ەكىنشى ۇلكەن ماسەلە – حالىقتىڭ قارتتانۋى. حالىقتىڭ ورتاشا جاسى تۇرعىسىنان سوڭعى 10 جىلدا جۇڭگو حالقى تەز قارتايۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىنەن ءوتتى. 2020 جىلى قىتايدىڭ ماتەريكتەگى اۋماعىندا 60 جاستان جوعارى قارتتار سانى 264 ميلليونعا جەتكەن. بۇل جالپى حالىقتىڭ 18،7 پايىزىن قۇرايدى. ال قارتتانۋ پروسەسىنە كىرگەن 2000 جىلدارمەن سالىستىرعاندا، 20 جىل ىشىندە ەگدە جاستاعى حالىقتىڭ ۇلەسى 8،4 پايىز وسكەن. سوڭعى ونجىلدىق، الدىڭعى ونجىلدىقپەن سالىستىرعاندا قارقىندى. بۇل ءۇردىس الداعى ونجىلدىقتا ءبىر ەسە قارقىنمەن ءجۇرۋى مۇمكىن. سوندىقتان جۇڭگو بيلىگى ءۇشىن حالىقتىڭ قارتتانۋىنا قارسى ارەكەت ەتۋ ەڭ باستى ءمىندەتتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ قالدى. ءتىپتى، ۇلتتىق كونگرەسس جيىندارىندا وسى ماسەلە تەرەڭ تالقىعا ءتۇستى. سەبەبى، قارقىن باياۋلاۋى مۇمكىن، الايدا پروسەستىڭ توقتامايتىنى انىق بايقالدى. ءۇردىس ءوز كەزەگىندە جۇمىسپەن قامتۋ، رەسۋرستىق قوردىڭ جۇمسالۋى، تەحنولوگيالىق يننوۆاسيالار، ءوندىرىس پەن قىزمەت ماسەلەلەرىندە ۇلكەن داعدارىستاردى، كۇردەلى قايشىلىقتى تۋدىرادى. سوڭىندا بۇل قكپ سوڭعى كەزدە بەلگىلەگەن «جوعارى ساپالى دامۋ» ستراتەگياسىن كۇيرەتۋى مۇمكىن. ماسەلەگە جۇڭگو عانا تاپ بولىپ وتىرعان جوق، بۇل ءبىر جاعىنان جاھاندىق تەندەنسيا.

بۇنداي تەرەڭ پروبلەمالارعا قاراماستان، جۇڭگو ءبىلىم بەرۋ، جۇمىسپەن قامتۋ جانە كەدەيلىكتەن قۇتقارۋ، ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جاقتارىندا، سونداي-اق، باسپانامەن قامتۋ ماسەلەلەرىندە سوڭعى ون جىلدا كوپ العا ىلگەرىلەگەنى دە بايقالادى. مىسالى، 2020 جىلعى كورسەتكىشتە، 100 ادام ىشىندە 15،4 ادام كەمىندە كوللەدج بىتىرگەن، ورتاشا جوعارى بىلىمگە يە ەكەنى ءمالىم بولدى.

وڭىرلەر بويىنشا حالىق سانى
وڭىرلەر	حالىق	ۇلەسى
		2010 2020
جالپى	1411778724	100.00	100.00
پەكين	21 893 095	1.55	1.46
تيانسزين	13 866 009	0.98	0.97
حەبەي	74 610 235	5.28	5.36
شانسي	34 915 616	2.47	2.67
ىشكى موڭعوليا	24 049 155	1.70	1.84
لياونين	42 591 407	3.02	3.27
سزيلين	24 073 453	1.71	2.05
حەيلۋنسزيان	31 850 088	2.26	2.86
شانحاي	24 870 895	1.76	1.72
سزيانسۋ	84 748 016	6.00	5.87
چجەسزيان	64 567 588	4.57	4.06
انحۋي	61 027 171	4.32	4.44
فۋسزيان	41 540 086	2.94	2.75
سزيانسي	45 188 635	3.20	3.33
شاندۋن	101527453	7.19	7.15
حەنان	99 365 519	7.04	7.02
حۋبەي	57 752 557	4.09	4.27
حۋنان	66 444 864	4.71	4.90
گۋاندۋن	126012510	8.93	7.79
گۋانسي	50 126 804	3.55	3.44
حاينان	10 081 232	0.71	0.65
چونگۋك	32 054 159	2.27	2.15
سىچۋان	83 674 866	5.93	6.00
گۋيچجوۋ	38 562 148	2.73	2.59
يۋننان	47 209 277	3.34	3.43
تيبەت	3 648 100	0.26	0.22
شەنسي	39 528 999	2.80	2.79
گانسۋ	25 019 831	1.77	1.91
سينحاي	5 923 957	0.42	0.42
نينسيا	7 202 654	0.51	0.47
شىڭجاڭ	25 852 345	1.83	1.63

2010 جىلى بۇل كورسەتكىش 100 ادامنان 9 ادام شاماسىندا بولعان.

سونىمەن قاتار، قىتايداعى ۋربانيزاسيا قارقىنى جوعارى. 2050 جىلعا قاراي حالىقتىڭ 83 پايىزدان استامى قالادا قونىستانۋى مۇمكىن دەپ بولجانۋدا. بۇنىڭ ءوزى قىتايدا الداعى ۋاقىتتا ەكولوگيالىق، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەردىڭ جاڭا تۇرلەرى پايدا بولاتىنىن كورسەتەدى. دامۋعا دەگەن كەيبىر كومەكشى فاكتورلارمەن بىرگە قيىندىقتارعا تاپ كەلگەن بەيجىڭ بيلىگى ماسەلەنى رەتتەۋدىڭ ءتۇرلى امالىن قاراستىرۋ ۇستىندە.

«اlmaty-akshamۋ»، №95، 10 تامىز، 2023 جىل