بيىل قۇربان ايت 9 شىلدەگە تۋرا كەلىپ تۇر.
ءيسى مۇسىلمان جاعدايى جەتىپ جاتسا، قۇربان شالىپ، جارلى-جاقىبايلاردى جارىلقاۋ كەرەك.
Almaty-akshamy.kz سايتى قۇربان ايتقا قاتىستى ءاربىر مۇسىلمان ءبىلۋى ءتيىس دەرەكتەردى ۇسىنادى.
1. قۇربان ءسوزىنىڭ انىقتاماسى: اراب تىلىندە: تىلىمىزگە ەنىپ كەتكەن «قۇربان» ءسوزى اراب تىلىندە – «جاقىنداۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. تەرميندىك ماعىناسى: اللا تاعالانىڭ رازىلىعىنا جاقىنداۋ نيەتىمەن قۇربان ايت كۇندەرىندە شالىناتىن ارنايى مالدىڭ اتى. قۇربان شالۋدىڭ ارتىقشىلىعىنا، ساۋاپتى ءىس ەكەندىگىنە قاتىستى پايعامبارىمىزدىڭ بىرنەشە حاديستەرى بار.
«ادام بالاسى قۇربان ايت كۇنىندە (قۇربان شالىپ) قان اعىزۋدان دا سۇيىكتى باسقا ىسپەن اللاھ تاعالاعا جاقىنداعان ەمەس. قانى اعىزىلعان مال قيامەت كۇنى مۇيىزدەرى، تۇياقتارى جانە جۇندەرىمەن كەلەدى. اعىزىلعان قان جەرگە تامباي جاتىپ، اللاھ تاعالانىڭ قۇزىرىندا ۇلكەن ماقامعا جەتەدى. سوندىقتان قۇرباندارىڭدى كوڭىل ريزاشىلىعىمەن شالىڭدار». پايعامبارىمىز (ﷺ) تومەندەگى مىنا حاديستە اللا ريزاشىلىعى ءۇشىن شالىنعان قۇرباننىڭ ءاربىر قىلى ءۇشىن ساۋاپ جازىلاتىندىعىن سۇيىنشىلەگەن:
«ساحابالار پايعامبارىمىزعا (ﷺ): – ۋا، اللانىڭ ەلشىسى، قۇرباندىق دەگەن نە؟ – دەپ سۇراق قويدى. – قۇرباندىق – سەندەردىڭ يبراھيم (ا.س.) بابالارىڭنىڭ سۇننەتى، – دەدى. – ودان بىزگە قانداي ساۋاپ بار؟ – ءاربىر تال قىلشىعى ءۇشىن ساۋاپ الاسىڭدار. – قويدىڭ جۇنىنەن شە؟ – قويدىڭ ءجۇنىنىڭ ءاربىر تال قىلشىعىنا دا ساۋاپ جازىلادى».
2. قۇربان ايتتا قۇربان شالۋدىڭ ۇكىمى حانافي ءمازھابىندا قۇربان ايتتا شاماسى جەتكەن دەرگە قۇربان شالۋ – ءۋاجىپ. ۋاجىپتىگىنىڭ دالەلدەرى: اللا تاعالا قۇران كارىمدە پايعامبارىمىزعا (ﷺ) : «ناماز وقى جانە قۇربان شال» – دەپ، ءامىر ەتىپ، قۇربان شالۋدىڭ ۋاجىپتىگىن بىلدىرگەن. پايعامبارىمىز (ﷺ) «كىمدە-كىم مۇمكىنشىلىگى بولا تۇرا قۇربان شالماسا، ءبىزدىڭ ناماز وقيتىن جەرىمىزگە جاقىنداماسىن!» – دەپ بۇيىرعان.
3. قۇربان شالۋ كىمگە ءۋاجىپ؟ قۇربان شالۋ ءۋاجىپ بولۋ ءۇشىن تومەندەگى مىنا شارتتار بولۋى قاجەت. مۇسىلمان بولۋ؛ قۇربان ايت ۋاقىتىندا جولاۋشى بولماۋ؛ نەگىزگى قاجەتتەردەن تىس نيساپ مولشەرىندەگى قارجىعا يە بولۋ. نيساپ مولشەرى – 85 گرامم التىن ياكي قۇنىنا تەڭ كەلەتىن اقشا. زەكەت عيباداتى سياقتى قۇرباننىڭ ءۋاجىپ بولۋى ءۇشىن نيساپ مولشەرىنە جەتكەن مالعا ءبىر جىل تولۋ شارت ەمەس. قۇربان شالعان ۋاقىتتا مىندەتتى تۇردە نيەت ەتۋ كەرەك. ويتكەنى، مالدى عيبادات ءۇشىن سوياتىنى سياقتى، تەك قانا ەتىن پايدالانۋ ءۇشىن دە سويۋعا بولادى. ەسكەرتۋ: نيساپ مولشەرىندە ارتىق قاراجاتى بولماسا دا كەدەي مۇسىلمان كىسىنىڭ قۇربان شالۋىنا بولادى. شالعان قۇرباندىعى ءناپىل قۇربان ۇكىمىندە بولادى.
4. قۇربان شالۋدىڭ ۋاقىتى قۇربان شالۋدىڭ ۋاقىتى قۇربان ايتتىڭ ءبىرىنشى كۇنى ايت نامازىنان كەيىن باستالىپ، ايتىڭ ءۇشىنشى كۇنى اقشامعا از ۋاقىت قالعانعا دەيىن جالعاسادى. قانداي دا ءبىر ماڭىزدى شاريعي سەبەپكە بايلانىستى قۇربان ايت نامازىنا بارا الماي، ايت نامازىن وقىماعان كىسى ناماز وقىپ بولاتىنداي ۋاقىت وتكەننەن كەيىن قۇربانىن شالا بەرۋىنە بولادى. ايت نامازدان بۇرىن شالىنعان مال قۇرباندىققا ەسەپتەلمەيدى.
5. قۇرباندىققا جارامدى مالدار قوي، ەشكى، سيىر جانە تۇيە مالدارىن عانا قۇرباندىققا شالۋعا بولادى. قۇربان رەتىندە شالىناتىن قوي جانە ەشكى كەم دەگەندە ءبىر جاسار، سيىر ەكى جاسار، تۇيە بەس جاسار بولۋى كەرەك. التى-جەتى ايلىق كەپە قوزى ءبىر جاسار قوي سياقتى سەمىز، ەتتى بولسا، قۇرباندىققا شالۋعا جارايدى. قوي مەن ەشكىنىڭ ەركەگىن، سيىردىڭ ۇرعاشىسىن شالۋ ابزال. ەلىك، ارقار سياقتى اڭدار مەن تاۋىق، قوراز، قاز، ۇيرەك سياقتى قۇستار قۇربان رەتىندە سويىلمايدى.
6. بىرىگىپ قۇربان شالۋ قوي نەمەسە ەشكىنى تەك ءبىر ادام قۇربان رەتىندە شالا الادى. ال سيىر نەمەسە تۇيەنى ياعني، ءىرى قارانى ءبىر كىسىنىڭ جالعىز ءوزى ءۇشىن شالۋىنا بولادى. سونداي-اق جەتى كىسىگە ارناپ، ورتاق شالۋلارىنا بولادى. قۇرباندى ورتاقتاسىپ شالعان ۋاقىتتا ءاربىر ادام قۇربان شالۋ نيەتىمەن ورتاقتاسۋى كەرەك. ءبىر كىسى قۇربان ءۇشىن، ال ەكىنشى ءبىر كىسى تەك قانا ەتىن الۋ نيەتىمەن ورتاقتاسسا، شالىنعان مال بارلىق ورتاقتار ءۇشىن قۇربان بولىپ ەسەپتەلمەيدى.
7. قۇرباندىققا جارامايتىن مالدار مىناداي كەمشىلىگى بار مالدار قۇرباندىققا جارامسىز بولىپ سانالادى. ءبىر كوزى سوقىر سويىلاتىن جەرگە جەتە المايتىن دارەجەدە كوتەرەم قۇلاعى نەمەسە قۇيرىعى تۋمادان جوق نەمەسە باسىم بولىگى كەسىلگەن تىستەرىنىڭ كوبى ءتۇسىپ قالعان ەمشەكتەرىنىڭ باسى جۇلىنىپ قالعان ءبىر ءمۇيىزى نەمەسە ەكەۋى دە تۇبىنەن سىنعان. قۇربان شالۋى ءۋاجىپ بولعان كىسىنىڭ قۇرباندىق مالىندا اتالمىش كەمشىلىكتەردىڭ بىرەۋى ساتىپ العاننان كەيىن پايدا بولسا نەمەسە العان مالى ءولىپ قالسا، قايتادان قۇرباندىققا جارايتىن مال ساتىپ الىپ شالۋى كەرەك. ال قۇربان شالۋ ءۋاجىپ بولماسا دا، ساۋاپ ءۇشىن شالۋدى نيەت ەتكەن كەدەي ادامنىڭ ساتىپ العان قۇربانىندا ءبىر كەمشىلىك پايدا بولسا، سول مالدى شالا بەرەدى. ءتىپتى قۇربان شالۋى ءۋاجىپ بولماعان كەدەي ادام بويىندا كەمشىلىگى بار مالدى ساتىپ الىپ، قۇربان رەتىندە شالۋىنا بولادى. ويتكەنى، كەدەي ادامنىڭ شالعان قۇرباندىعى– ءناپىل قۇربان. ءناپىل عيباداتتا كەشىرىم بار.
8. قۇربان شالۋدا وكىلدىك قۇرباندىق مالىن مۇمكىنشىلىك بولسا، موينىنا ءۋاجىپ بولعان ادامنىڭ ءوزى شالعانى ابزال. جانە ونىڭ ساۋابى مول. الايدا وزگە بىرەۋگە وكىلدىك بەرۋىنە دە بولادى. قۇربان شالۋى ءۋاجىپ كىسى باسقا ءبىر ادامدى تەلەفون ارقىلى نەمەس حات سياقتى جولدارمەن ءوزىنىڭ ورنىنا باسقا ادامدى وكىل رەتىندە قۇربان شالۋى ءۇشىن تاعايىنداي الادى. وكىلگە «مەنىڭ ورنىما قۇربان الىپ، شال» دەپ ايتىلعان ۋاقىتتا، وكىل سول ادامنىڭ اتىنا قۇربان الىپ شالادى.
9. قۇربان مالى قالاي شالىنادى؟ قۇربان رەتىندە شالىناتىن مالدى قيناماۋ ءۇشىن، وتكىر پىشاق قولدانۋ كەرەك. مالدى سويۋ ءۇشىن جەرگە جاتقىزعاننان كەيىن پىشاقتى كوز الدىندا جالاقتاتىپ، قايراۋ – ماكرۇھ. ال، قيناماي سويۋ – سۇننەت. قۇربان رەتىندە شالىناتىن مال قۇبىلاعا قاراتا جاتقىزىلىپ، دۇعا رەتىندە مىنا ايات وقىلادى: إنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيَايَا وَ مَمَاتِي لّهِلِ رَبِّ الْعَالَمِينَ لا شَرِيكَ لَهُ «يننا سالاتي ۋا نۋسۋكي ۋا ماحيايا ۋا ءماماتي ءليللاھي راببيل ‘الامينا ءلا شاريكا ءلاھ»459. «كۇمانسىز مەنىڭ نامازىم جانە باسقا عيباداتتارىم، ءومىرىم دە، ءولىمىم دە بۇكىل الەمدەردىڭ راببى اللا ءۇشىن. ونىڭ ەش سەرىگى جوق». ودان كەيىن: ألله أكْبَرُ، ألله أكْبَرُ، لا إلَهَ إلاَّ اللهُ وَاللهُ أكْبَرُ، ألله أكْبَرُ وَلِلَهِ الْحَمْدُ «اللاھۋ اكبار، اللاھۋ اكبار ءلا يلاھا يللاللاھۋ، ۋاللاھۋ اكبار، اللاھۋ اكبار ۋا ليللاھيل-حامد» – دەپ، تاكبىر ايتىپ، «بيسميللاھي، اللاھۋ اكبار» – دەپ باۋىزدالادى. تەك قانا قۇرباننىڭ يەسىنىڭ عانا «بيسميللاھي، اللاھۋ اكبار» – دەۋى جەتكىلىكتى ەمەس. قۇرباندى باۋىزداعان ادام دا «بيسميللاھي، اللاھۋ اكبار» – دەۋى كەرەك. ادەيى ۇمىتپاستان «بيسميللاھ» دەپ ايتپاسا، قۇرباننىڭ ەتىن جەۋگە بولمايدى. ويتكەنى، اللانىڭ اتى ايتىلىپ، باۋىزدالماعان مالدىڭ ەتىن جەۋ – حارام. قۇرباننىڭ يەسى قۇرباندى باۋىزدايىن دەپ جاتقان قاساپتىڭ قولىنىڭ ۇستىنە قولىن قويىپ، بىرگە با ۋىزداسا، ەكەۋىنىڭ دە «بيسميللاھ» دەپ ايتۋلارى كەرەك. سويىلاتىن مال قۇربان نيەتىمەن باۋىزدالۋ كەرەك. مالدىڭ جانى شىققاننان كەيىن بارىپ قانا تەرىسى سىپىرىلادى. جانى شىقپاي جاتىپ باسىن كەسىپ الىپ تاستاۋ نەمەسە تەرىسىن سىپىرۋ–ماكرۇھ.
10. قۇرباندىققا شالىنعان مالدىڭ ەتى مەن تەرىسى باي نەمەسە كەدەي بولسىن قۇربان ايتتا شالعان قۇرباندىعىنىڭ ەتىن جەۋىنە بولادى. قۇرباندىققا شالىنعان مالدىڭ ەتىن ءۇش بولىككە ءبولىپ تاراتۋ –مۇستاحاپ. ءبىر بولىگى – تۋعان-تۋىس، كورشىلەرىنە باي بولسا دا سىيعا تارتىلادى، ەكىنشى بولىگى – كەدەي جانە مۇقتاج ادامدارعا، ءۇشىنشى بولىگى – ءوزىنىڭ وتباسىنا، بالا-شاعاسىنا بەرىلەدى. ءبىراق شالىنعان مالدى تۇگەلدەي كەدەي-مۇقتاجدارعا تاراتۋعا بولاتىنى سياقتى، تۇگەلدەي ءوزىنىڭ وتباسىنا قالدىرا الادى. قۇرباندىققا شالىنعان مالدىڭ ەتىن، تەرىسىن، سيراقتارىن، باسىن جانە ءسۇتىن ساتۋ – ماكرۇھ. قۇربان مالىنىڭ اتالمىش بولشەكتەرى ساتىلعان جاعدايدا قۇنى كەدەيلەرگە ساداقا رەتىندە بەرىلەدى. قۇرباندىققا شالىنعان مالدىڭ تەرىسىن كەدەيلەرگە، قايىرىمدىلىق قورلارىنا بەرۋگە بولادى. ەسكەرتۋ: قۇربانعا شالىنعان مالدىڭ ەشقانداي بولشەگىنەن قاساپتىڭ اقىسى رەتىندە تولەۋگە بولمايدى.
11. قۇرباندىققا ارنايى مال الىپ سويماي، ورنىنا سول قۇرباننىڭ قۇنىن اقشالاي ساداقا رەتىندە كەدەيلەرگە بەرۋگە بولا ما؟ قۇرباندىقتا قان اعىزۋ نەگىز بولعاندىقتان مال سويىپ، قان اعىزباسا، قۇرباندىق مىندەتى موينىنان تۇسپەيدى.
12. بۇل ومىردەن وتكەن ادام ءۇشىن قۇربان شالۋعا بولا ما؟
ولگەن كىسى ءوزىنىڭ اتىنا قۇربان شالۋدى تاپسىرىپ كەتپەسە دە، ساۋابىن ولىگە باعىشتاۋ نيەتىمەن قۇربان ايت كۇندەرىندە قۇربان شالۋعا بولادى. شالعان قۇربانىنىڭ ەتىنەن جەۋىنە رۇقسات. ءبىراق ءولىنىڭ تاپسىرىپ كەتكەن وسيەتىن ورىنداۋ نيەتىمەن شالعان قۇربانىنىڭ ەتىنەن جەۋگە بولمايدى. ەتىن تولىق ساداقا رەتىندە تاراتۋ كەرەك.