پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ فرانسياعا مەملەكەتتىك ساپارى قارساڭىندا «Le Figaro» باسىلىمىنا «قازاقستان – فرانسيانىڭ ستراتەگيالىق ءارى سەنىمدى سەرىكتەسى» اتتى ماقالاسى جاريالاندى، دەپ حابارلايدى aqshamnews.kz.
ماقالادا مەملەكەت باسشىسى قازىرگى الەم باعامداۋى قيىن ءارى بۇرىن-سوڭدى بولماعان گەوساياسي تۇراقسىزدىق پەن جىككە بولىنۋشىلىككە تاپ كەلگەنىن اتاپ ءوتىپ، احۋالدى پلانەتارلىق اۋقىمداعى ەكى ۇلكەن سىناق – جاھاندىق جىلىنۋ مەن جاپپاي كوشى-قون ودان سايىن قيىنداتا تۇسكەنىن زەردەلەيدى. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، بۇل فاكتورلار ءبىر-بىرىن ءورشىتىپ، دۇنيە ءجۇزىءنىڭ ميلليونداعان حالقىن جويقىن قيىندىققا ۇرىندىرۋى مۇمكىن.
«وسىنداي داعدارىس جاعدايىندا قازىرگى باسقارۋ جۇيەلەرى مەن حالىقارالىق جەدەل ارەكەت ەتۋ تەتىكتەرى تيىمدىلىگىن كورسەتە الماي وتىر. اسىرەسە كوپجاقتى ينستيتۋتتاردىڭ تىعىرىققا تىرەلۋى الاڭداتادى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ مىسالى وسى داعدارىستى ايقىن كورسەتەدى. جاھاندىق ىنتىماقتاستىقتىڭ ءرامىزى رەتىندە قىزمەت ەتەتىن بۇل تەڭدەسسىز ءارى بالاماسى جوق ۇيىم ۇلكەن قيىندىقتارعا تاپ بولدى. ايتارلىقتاي ەكونوميكالىق جانە ساياسي ىقپالعا يە الپاۋىت ەلدەردىڭ حالىقارالىق كۇن تارتىبىندەگى نەگىزگى ماسەلەلەرگە قاتىستى ۇستانىمى كەرەعار كورىنىپ جاتادى. كوزقاراستار قايشىلىعى، اسىرەسە قاقتىعىستار ۇزاققا سوزىلعان وڭىرلەردە انىق بايقالادى. ال بۇل جاعدايدا داۋلاردى شەشۋدىڭ تەتىكتەرى، سونىڭ ىشىندە بۇۇ دا قاۋقارسىزدىعىن اڭعارتتى. «گەوساياسي كوورديناتتار جۇيەسى» ەلەۋلى وزگەرىسكە ۇشىرادى. دەمەك كوپجاقتى ىنتىماقتاستىق تاسىلدەرىن قايتا قاراۋ قاجەت»، دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
وسى ورايدا پرەزيدەنت ورتا دەرجاۆالار توبىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقان ءرولىن مويىنداۋ الەمدە قالىپتاسقان جاڭا جاعدايدىڭ نەگىزگى اسپەكءتىلەرىنىڭ ءبىرى دەپ سانايدى. ونىڭ پىكىرىنشە، مۇنداي ەلدەرءدىڭ ەكونوميكالىق جانە ساياسي بەدەلى بارعان سايىن ءوسىپ، ولاردىڭ سالماقتى ءارى سىندارلى ۇستانىمى جاھاندىق بەلگىسىزدىك جاعدايىندا ارتىقشىلىققا اينالىپ كەلەدى. ءىرى دەرجاۆالار مامىلەگە كەلە المايتىن ماسەلەدە ديالوگتى جاقتايتىن ءارى جاھاندىق ىنتىماقتاستىق قاعيداتتارىن بەرىك ۇستاناتىن ورتا دەرجاۆالار ارااعايىندىق ءرولىن اتقارادى.
«قازاقستان ۇزاق جىلدار بويى تەڭگەرىمدى سىرتقى ساياساتتان اينىماي، الەمدىك ديپلوماتيانى ىلگەرىلەتۋ ىسىنە بەلسەندى اتسالىسىپ كەلەدى. ورتا دەرجاۆا رەتىندەگى جاڭا ءمارتەبەسى ەلىمىزگە وسىناۋ ماڭىزدى ميسسيانى جۇزەگە اسىرۋدا زور جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى. سىن-قاتەرلەر مەن قاقتىعىس ءقاۋپى ءورشي تۇسكەن قازىرگى زاماندا قازاقستان ءبىتىمگەرشىلىك ۇدەرىستەر مەن وركەنيەتارالىق ديالوگتى قۇپتايدى. ازەربايجان مەن ارمەنياعا بەيبىت كەلىسىمگە كەلۋى ءۇشىن كەلىسسوزدەر الاڭىن ۇسىنۋ ارقىلى ءبىز ەكى ەلدىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىندا جاڭا كەزەڭگە قادام باسۋىنا بارىنشا قولداۋ بىلدىرەمىز. بۇعان دەيىن استانا سيريا پروبلەماتيكاسى بويىنشا كەلىسءسوزدەرگە دانەكەرلىك ەتىپ، يراننىڭ يادرولىق باعدارلاماسىنا قاتىستى كوپجاقتى كەلىسسوزگە ءوز الاڭىن ۇسىنعان ەدى. سونىمەن قاتار ەلىمىز الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ سەزىن تۇراقتى ۇيىمداستىرادى. اتالعان فورۋم كونفەسسياارالىق ديالوگتى دارىپتەيتىن بىرەگەي ورتاعا اينالدى. وسى امال-ارەكەتتەردىڭ ءبارى قازاقستان مەن فرانسياعا ورتاق ىنتىماقتاستىق، تەڭدىك جانە بەيبىتسۇيگىشتىك قۇندىلىقتارىن ايقىن كورسەتەدى»، دەدى مەملەكەت باسشىسى.
سونداي-اق پرەزيدەنت ماقالاسىندا ەلىمىز ىشكى ساياساتتا دەموكراتيالىق باسقارۋ جۇيەسىنە ويىسقانىن اتاپ ءوتىپ، «جاسىل» ەنەرگەتيكا، سيفرلىق تەحنولوگيالار، لوگيستيكا سياقتى كەلەشەگى زور سالالاردى بەلسەندى دامىتۋدى قولعا العانىنا نازار اۋدارعان. اتالعان سالالاردى وركەندەتۋگە فرانسۋز كومپانيالارى دا ۇلەس قوسىپ جاتىر.
ماسەلەن، پرەزيدەنت پاريج كەلىسىمىن باتىل قولداۋى جانە 2060 جىلعا قاراي كومىرتەگى بەيتاراپتىعىنا قول جەتكىزۋ جونىندە مىندەتتەمە الۋى قازاقستاننىڭ ورنىقتى دامۋ ماقساتتارىن دايەكتى تۇردە ورىنداۋعا ۇمتىلىسىنىڭ دالەلى دەپ سانايدى. بۇل ورايدا پرەزيدەنت استانا مەن پاريجءدىڭ «One Water Summit» باستاماسىن ىلگەرىلەتىپ جاتقانىن ءمالىمدەگەن. سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى جانداندىرۋدى كوزدەيتىن فورۋم بيىل جەلتوقسان ايىندا ۇيىمداستىرىلادى.
بۇعان قوسا پرەزيدەنت ەلىمىزدىڭ تاتۋ كورشىلىك قاعيداتتارىنا بەرىكتىگى قازاقستان مەن كاسپيي تەڭىزى ارقىلى ازيا مەن ەۋروپانى بايلانىستىراتىن ورتا ءدالىز سەكىلدى جوبالاردى دامىتۋعا، وسىلايشا ءوڭىرارالىق ينتەگراسيانى وركەندەتۋگە ءمۇمكىندىك بەرەتىنىن ايتقان.
بۇل رەتتە قاسىم-جومارت توقايەۆ ساۋدا جولدارىن كەڭەيتۋ عانا ەمەس، وڭىرلەر اراسىنداعى ءوزارا ءتيىمدى ەكونوميكالىق بايلانىستارعا ىقپال ەتەتىن ىنتىماقتاستىق رۋحىن نىعايتۋ ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيدى. ونىڭ ايتۋىنشا، وسى قادامداردىڭ بارلىعى ەۋروپا مەن فرانسيانىڭ ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. قازاقستان تابيعي ۋران وندىرەتىن الەمدەگى ەڭ ءىرى ەل رەتىندە فرانسيانىڭ اتوم ەنەرگەتيكاسى سالاسىنا سەنىمدى سەرىكتەس بولىپ قالا بەرەدى.
بۇل ورايدا قاسىم-جومارت توقايەۆ فرانسيا پرەزيدەنتى ەممانيۋەل ماكروننىڭ بىلتىر قاراشا ايىندا ەلىمىزگە جاساعان ساپارى بارىسىندا سيرەك كەزدەسەتىن مەتالداردى يگەرۋ، جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋ جانە اتوم ەنەرگەتيكاسىن بەيبىت ماقساتتا پايدالانۋ باعىتتارىندا ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتى كەڭەيتۋ جونىندە ۋاعدالاستىقتارعا قول جەتكىزىلگەنىن ەسكە سالادى.
مەملەكەت باسشىسى ماقالاسىن: «قازاقستان سياقتى ورتا دەرجاۆالار كوپجاقتى ديالوگتى ىلگەرىلەتۋ، جاھاندىق جانە وڭىرلىك تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءوز مۇمكىندىكتەرىن پايدالانۋى قاجەت. بەلسەندى، پراگماتيكالىق ءارى تەڭگەرىمدى سىرتقى ساياساتتى جۇيەلى جۇزەگە اسىرىپ كەلە جاتقان ەلىمىز بارشا مەملەكەتپەن ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ ارقىلى وسى ۇدەرىسكە ودان ءارى اتسالىسا بەرۋگە نيەتتى. ءبىز حالىقارالىق ارەنادا بەدەلگە يە جانە ديپلوماتيالىق تاجىريبەسى باي فرانسيامەن ىقپالداستىققا ءسوزسىز سەنىم ارتامىز. ەكى ەل كۇش-جىگەر بىرىكءتىرىپ، تۇراقتى ءارى ءوركەندەگەن الەم قۇرۋعا، بەيبىت قاتار ءومىر سۇرۋگە جانە ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق پەن جالپىعا ورتاق پروگرەستى قامتاماسىز ەتۋگە ءوز ۇلەسىن قوسا الادى. فرانسيا رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ شاقىرۋىمەن پاريجگە مەملەكەتتىك ساپارمەن كەلگەندەگى ماقساتىم – وسى»، دەپ تۇيىندەيدى.