XXI عاسىردىڭ ەڭ شەشۋشى ءارى تاعدىرلى كۇشىنە اينالعان جاساندى ينتەللەكت بۇگىندە الەمدىك وركەنيەتتىڭ جاڭا بەتبۇرىسىن باستاپ بەردى. كەشە عانا قيال-عاجايىپ فيلمدەردىڭ ارمانىن ەلەستەتكەن ينتەللەكتۋالدىق ماشينالار بۇگىنگى كۇنى عىلىمنان باستاپ بيزنەسكە، مەديسينادان جۋرناليستيكاعا دەيىن سان سالاعا دەندەپ ەنۋدە. الەم ەلدەرى اراسىنداعى تەحنولوگيالىق باسەكەنىڭ باستى ولشەمىنە اينالعان بۇل ۇدەرىستەن قازاقستان دا شەت قالماي، عىلىمي باعىتتارىن جاڭاشا جۇيەلى جولعا ءتۇسىرىپ كەلەدى.
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ ماگيسترانتى، سونداي-اق قازاق تىلىندەگى تۇڭعىش Ai-Tamyz كونۆەرگەنت جاساندى ينتەللەكت گازەتىنىڭ رەداكتورى نۇر-التاي ءومىرزاق ايگەرىم ەسىمحاننىڭ "ءاى عىلىم" باعدارلاماسىندا سۇحبات بەردى. يدەيا اۆتورى - قازۇۋ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى قانات اۋەسباي.
قازاق تىلىندەگى جاساندى ينتەللەكت كومەگىمەن جاسالعان العاشقى گازەت قالاي پايدا بولدى؟
2025 جىلعى اقپاندا يتاليادا II Foglio گازەت العاش رەت جاساندى ينتەللەكتىنىڭ كومەگىمەن تولىققاندى مەرزىمدى سانىن شىعاردى. بۇل جاڭالىق، حالىقارالىق جۋرناليستيكا ماماندىعىنىڭ ماگيسترانتتارىنا، ءدال وسىنداي تاجىريبەنى قازاق تىلىندە دە جۇزەگە اسىرۋعا بولاتىنى تۋرالى جاڭا يدەيا بەرگەن. وسى ويدىڭ نەگىزىندە العاش رەت جاساندى ينتەللەكت گەنەراسيالاعان قازاق تىلىندەگى كونۆەرگەنتتى گازەت دايىندالدى.
Ai-Tamyz كونۆەرگەنتتى جاساندى ينتەللەكت گازەتىنىڭ رەداكتورى نۇر-التاي ءومىرزاقتىڭ ايتۋىنشا، گازەتتەگى ماتىندەر مەن يلليۋستراسيالار نەيرومودەلدەر ارقىلى گەنەراسيالانعان. جاساندى ينتەللەكت كومەگىمەن ءار ماتەريالدىڭ اۋديو جانە ۆيدەو نۇسقاسى دا جاسالىپ، QR-كودتار ارقىلى گازەت بەتىنە ەنگىزىلگەن.
"QR-كودتار ءار ماقالانىڭ استىندا بەتتىڭ وڭ جاق بۇرىشىندا ورنالاسسقان. وقىرمان سول كودتاردى سكانەرلەۋ ارقىلى ماتەريالدىڭ اۋديو نەمەسە ۆيدەو نۇسقاسىن كورە الادى. بۇل ەڭ الدىمەن كورۋ قابىلەتى تومەن ادامدارعا اقپاراتتى تولىق قابىلداۋ مۇمكىندىگىن بەرەدى"، - دەيدى ول.
گازەت بەتىنە شىققان اقپاراتتىڭ ءبارىن جي جاساعانىمەن، جوبا بارىسىندا تىلدىك مودەلدەردىڭ قازاق تىلىنە السىزدىك كورسەتۋى ءتۇرلى قيىندىق تۋعىزعان. كەيبىر ماتىندەر قايتا-قايتا تۇزەتۋدى، سۋرەتتەر بىرنەشە مارتە گەنەراسيالانۋدى قاجەت ەتكەن.
نۇر-التايدىڭ ايتۋىنشا قازاق تىلىندەگى دىبىستى ماتىنگە تۇسىرەتىن تەحنولوگيالار دا دامىپ كەلەدى. ءبىراق قازاقشا دىبىستاردىڭ تولىق بازاعا ەنبەۋى سالدارىنان جۇيە ءجيى قاتەلەسەدى. سوندىقتان ءقازىر قازاق ءتىلىنىڭ دىبىستىق قورىن تولىق ەنگىزۋ ءۇشىن ارنايى عىلىمي جۇمىس جۇرگىزىلىپ جاتىر. ءماتىندى دىبىستاۋ تەحنولوگيالارى دا مەديا سالاسىندا كەڭىنەن قولدانىلىپ كەلە جاتىر. ارنايى نەيرومودەلدەر ادامنىڭ داۋىس تەمبرى مەن ىرعاق ەرەكشەلىكتەرىن قابىلداپ، كەز كەلگەن ءماتىندى ءدال سول داۋىسقا ۇقساتىپ وقي الادى.
1. قولجازبانى سيفرعا اينالدىرۋ
ارنايى سمارت-قالامدار قولمەن جازىلعان ءماتىندى كومپيۋتەرگە تىكەلەي Word فورماتىندا تۇسىرەدى. بۇل — بولاشاقتا ارحيۆ ءىسى مەن ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ۇلكەن كومەگى بار تەحنولوگيا.
2. دىبىستى ماتىنگە اينالدىرۋ
قازاق تىلىندەگى دىبىستار ءالى تولىق ەنگىزىلمەگەندىكتەن، جۇيە كەيدە قاتە جىبەرەدى. ءقازىر قازاقستاندىق زەرتتەۋشىلەر قازاق داۋىستارىن جي مودەلدەرىنە قوسۋ باعىتىندا جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىر.
3. ءماتىندى دىبىستاۋ جانە داۋىس كلونداۋ
Text-to-Speech باعدارلامالارى جۋرناليستيكادا ءجيى قولدانىلىپ كەلەدى. داۋىستى كلونداۋ دا دامۋدا:
"ءوز داۋىسىڭدى ەنگىزسەڭ، باعدارلاما سەنىڭ تەمبرىڭدى ۇيرەنەدى. كەيىن ءماتىندى تۋرا سەن سويلەپ تۇرعانداي ەتىپ وقيدى. BBC، Al Jazeera جانە قىتايدىڭ بىرنەشە ارناسى مۇنداي جي-ديكتورلاردى پراكتيكادا قولدانا باستادى"، - دەيدى ول.
جي مەن ءجۋرناليستىڭ جۇمىسىن اجىراتۋعا مۇمكىندىك بار ما؟
قازىرگى كەزەڭدە جاساندى ينتەللەكت جازعان ءماتىندى ادام ماتىنىنەن اجىراتۋعا ءالى مۇمكىندىك بار. ماتىندە ەموسيانىڭ بەرىلۋى، قۇرىلىمى جاعىنان ايىرماشىلىق بار. ءبىراق مودەلدەر دامىعان سايىن بۇل مۇمكىندىك جويىلۋى مۇمكىن.
"داۋىس كلونداۋ تەحنولوگياسى فەيك اقپاراتتىڭ تاراۋ ءقاۋپىن جوعارىلاتادى. تانىمال تۇلعالاردىڭ داۋىسىن پايدالانىپ، جالعان جارناما نەمەسە وتىرىك اقپارات تاراپ كەتۋى مۇمكىن. بۇگىندە بەينە جانە اۋديونىڭ ءتۇپنۇسقالىعىن انىقتايتىن Big Data پلاتفورمالارى ماتەريالدىڭ جي ارقىلى جاسالعان-جاسالماعانىن تولىق كورسەتەدى. ەگەر ماتەريال راسىمەن تابيعي كامەراعا تۇسسىرىلسە، كامەرا مودەلى، دىبىس قۇرىلعىسى، ءتۇسىرىلىم ۋاقىتى، گەنەراسيا ىزدەرى تۇگەل كورىنەدى. سول ارقىلى جي-مەن ءجۋرناليستىڭ جۇمىسىن اجىراتۋعا بولادى"، دەيدى نۇر-التاي ءومىرزاق.
درون-جۋرناليستيكاداعى جاساندى ينتەللەكت
"سونىمەن قاتار، بىزدە دروندى جۋرناليستيكا ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى بار. سول جەردە جي كومەگىمەن رەپورتاجدار جاساۋ باعىتىندا زەرتتەۋ جۇمىسىن جاساپ جاتىرمىن. رەپورتاج جاساۋ ءۇشىن دروندى قاشىقتىقتان باسقاراتىن بولساق، دروننىڭ تابيعي داۋسى قاتتى شىعادى. سالدارىنان سويلەپ جاتقان ادامنىڭ داۋسىن ەستۋ مۇمكىندىگى تومەن. ەندى بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن جي باعدارلامالارى قۇراستىرىلىپ جاتىر. ول ادام اۋزىنىڭ ميميكاسىن وقيدى. ياعني ول ادامنىڭ قانداي ءماتىن ايتىپ جاتقاندىعىن ءماتىن تۇرىندە جازىپ بەرەدى. ەگەر ول فيزيكالىق تولقىنداردى كورەتىن بولسا، ول ادامنىڭ دىبىسىن اۋىزدىڭ ميميكاسىنا قاراپ، ادامنىڭ داۋسىن دا شىعارىپ الۋعا بولادى. ونداي زەرتتەۋ جۇمىستارى جاسالىنىپ جاتىر"، - دەيدى ول.
عىلىمعا اسەرى جانە مۇمكىندىكتەرى
جي-گە كوپ اقپارات جۇكتەلگەن سايىن، عىلىمي زەرتتەۋ ماقالاسىن جازۋعا كوپتەگەن مۇمكىندىك اشادى. تولىققاندى ديسسەرتاسيا جاساۋعا، ءۇي جۇمىتارىن جانە باقىلاۋ ناتيجەلەرىن الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
نۇر-التايدىڭ ايتۋىنشا، باعدارلامالاردى تولىققاندى عىلىممەن بايلانىستىرىپ قويۋعا بولمايدى. بۇل كۇندەلىكتى ءاربىر ادامنىڭ ءومىرىن جەڭىلدەتۋگە ارنالعان باعدارلاما. ياعني ءبىز قاندايدا ءبىر قيىن ىستەردى اتقارۋ بارىسىندا جي ءسىزدىڭ جۇمىسىڭىزدى جەڭىلدەتىپ بەرەدى. ءبىراق تولىققاندى ادامنىڭ قىزمەتىن الماستىرىپ تاستايدى دەگەن تۇسىنىك جوق.
ءماتىنىن رەداكسيالاعان - جادىرا ادىلبەك