3 مامىر – دۇنيەجۇزىلىك باسپا ءسوز بوستاندىعى كۇنى. قازاقستان RSF (RSF – Reporters without border) حالىقارالىق جۋرناليستەر قۇقىعىن قورعاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتىنشە ءسوز بوستاندىعى رەيتينگىندە 180 ەلدىڭ اراسىندا 141-ورىندا تۇر. بۇل كوڭىل كونشىتەرلىك جايت پا؟ بۇگىنگى قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ اقساپ تۇرعان تۇسى قايسى؟ وسى تۋراسىندا Aqshamnews.kz ءتىلشىسى زاڭگەر، مەديا ساراپشى عاليا اجەنوۆامەن سۇحباتتاستى. ساراپشى ەلىمىزدەگى قازىرگى اقپارات كەڭىستىگىنىڭ احۋالى، تاۋەلسىز مەديانىڭ تىنىسى جانە قازاق ءتىلىنىڭ مەدياداعى ورنى تۋرالى اشىق ءارى وتكىر ويلارىن ءبولىستى.
ساياسي تۇتقىندار – ءسوز بوستاندىعىنىڭ باستى ينديكاتورى
عاليا اجەنوۆانىڭ پىكىرىنشە، قازاقستاندا ءسوز بوستاندىعى جىلدان-جىلعا شەكتەلىپ كەلەدى.
“ءبىز ءبىر نارسەگە باعا بەرگەندە وتكەنمەن سالىستىرامىز عوي. ەگەر سالىستىرار بولساق، بۇگىنگى جاعداي بۇرىنعىدان جاقسى ەمەس”، – دەيدى ول.
ساراپشى مۇنىڭ باستى سەبەبى رەتىندە – ەلدەگى ساياسي تۇتقىنداردىڭ بولۋىن العا تارتادى. ياعني قوعامدا اشىق پىكىر ءبىلدىرۋ، ەركىن وي ايتۋ – ءالى دە ءقاۋىپ توندىرەتىن ارەكەت سانالادى.
ساتيرا مەن سىننىڭ شەكاراسى قايدا؟
ەلدە سوڭعى ۋاقىتتا ساياسي تۇتقىنداردىڭ سانى ارتپاسا، ازايار ەمەس. RSF كورسەتكىشىندە قازاقستان ساياسي تاقىرىپتار ەركىندىگى بويىنشا جالپى رەيتينگتەن دە تومەن ينديكاتور كورسەتىپ وتىر. وسى تۇستا عاليا اجەنوۆا ساياسي سىندارلى ويىن ساتيرامەن جەتكىزەمىن دەگەندەردىڭ وت باسۋىنا قاتىستى ويىن جەتكىزدى.
«كەز كەلگەن ادامدى، ۇلتتى باستان-اياق قورلاسا ەشكىم قاراپ وتىرمايدى. ساتيرا دەگەن – مىسقىل. ول ءازىل ەمەس. دەسە دە كورەرمەنگە نە وقىرمانعا كۇلە وتىرىپ ءبىز سۇققانداي اسەر قالدىرادى. ونىڭ وزىندە ار-نامىسقا، اسىرەسە حالىقتىڭ نامىسىنا، ابىرويىنا نۇقسان كەلتىرەتىن جاعدايلاردان اۋلاق بولۋى كەرەك. نەندەي جاعداي بولماسىن شەكارادان شىقپاۋ كەرەك» دەيدى ساراپشى.
اقپاراتتى بۇرمالاۋ – جۋرناليستيكانىڭ جاۋى
كەيىنگى جىلدارى كەيبىر اقپارات قۇرالدارىنىڭ بەلگىلى ءبىروقيعا نە تۇلعانى “اقتاپ الۋ” ماقساتىندا جالعان اقپاراتتاراتۋى جيىلەپ كەتتى. ساراپشى مۇنى الاڭداتارلىق جاعدايدەپ ەسەپتەيدى.
“ءجۋرناليستىڭ بىرەۋدىڭ جەكە ومىرىنە قول سۇعۋىنا قۇقىعى جوق. ول تەك سىرتتاي سوت پروسەسىن نەمەسە كەيىپكەردىڭپسيحولوگيالىق پورترەتىن بەرۋى مۇمكىن. ال كەيبىرەۋلەر ءوزپىكىرىن تىقپالاپ، جەكە مۇددەنى ناسيحاتتاپ جاتادى – بۇلجۋرناليستيكا ەمەس. سەبەبى ونىڭ ار جاعىنان قىلتيىپ بىرەۋدىڭ تاپسىرىسماسى تۇرادى”، – دەيدى ول.
تاۋەلسىز مەديا – تار جول، تايعاق كەشۋ
-قازىرگى قوعامدا تاۋەلسىز مەديا قۇرۋ مۇمكىن بە؟
-تاۋەلسىز مەديانىڭ جولى قيىن. بۇل – جازىقتىعى جوق، كىلەڭ كەدەرگىلەردەن تۇراتىن سوقپاق جول. تاۋەلسىز مەديا قۇرۋ ءۇشىن تىرەۋىڭ مىقتى بولۋى كەرەك. ساعان قولداۋ كورسەتەتىن بەرىك ، مىعىم سەنەتىنىڭ، ارتىڭدا سەنى قورعايتىن بىرەۋ بولۋى كەرەك. ءاربىر جۋرناليست ارگۋمەنتاسياسى بار، ءوز سوزىنە جاۋاپ بەرەتىندەي دەڭگەيگە جەتۋىمىز كەرەك. قالاي بولسا سولاي، اناۋ مىنانى ايتتى دەگەن وسەكتەر جارامايدى. بۇل جۋرناليستيكانىڭ دامۋىن ارتقا سۇيرەيدى. كوپ ءسوزدى قويىپ ناقتى ىستەرگە، شەشىمدەر ۇسىنۋعا كىرىسۋ كەرەك. ۇزاق ماتەريالداردان ارىلىپ، قىسقا-نۇسقا، ايتارى بار اناليتيكالىق ماتەريالدار كوبىرەك ۇسىنعان ءجون.
قازاق جۋرناليستيكاسى مەن ءتىل ماسەلەسى
مەديا ساراپشى ەلدە قوستىلدىلىك تەندەنسياسىندا ءبىرقاتار ماسەلەلەر بارىن جانە قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ ءالى دە كاسىبي بيىكتىككە جەتە الماي جاتقانىن قىنجىلا ايتتى.
“ورىس تىلىندە جارىق كورەتىن ماتەريالداردىڭ دەڭگەيىنە جەتۋ ءۇشىن بىزگە ىشكى رۋح جەتىسپەيدى. ءتۇرلى ءقازاقتىلدى جۋرناليستەردىڭ ماتەريالدارى ورىس تىلىندە ۇسىنىلعان جاعدايداعى دەڭگەيگە جەتپەگەنى قىنجىلتادى. بىزدە جاقسى ماتەريالدار ۇسىنىپ، ەڭبەكتەنىپ جۇرگەن جۋرناليستەر بار. ولارعا مەن ماتەريالىن قازاقشامەن قوسا ورىس تىلىندە دە ۇسىنسا دەيمىن. سول كەزدە رەزونانستىڭ كوكەسى بولادى. بۇل ارينە ەكى جۇمىس بولعانىمەن ناتيجەسىن بەرەتىن دۇنيە. ءبىز تەك قازاقتارعا عانا ايتىپ، ءوزارا تالقىلاپ، كەسىپ-پىشىپ، سول قالىپتا جاۋىپ قويا سالعانىمىز دۇرىس پا، الدە بۇكىل ەلدى شۋلاتقانىمىز دۇرىس پا؟”، – دەيدى ول.
بۇگىنگى جۋرناليستيكانىڭ جاعدايى جايلى:
“ءقازىر جۋرناليستەر جەڭىل-جەلپى دۇنيەلەرگە ءۇيىر. تەك بولعان وقيعانى ايتىپ، جاڭالىقپەن شەكتەلىپ جاتىرمىز . اناليتيكانى، ساراپتامانى كوبەيتىپ، وي تاستايتىناكتۋالدى تاقىرىپتاردى قوزعاۋىمىز كەرەك. كوپتىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ماسەلەنى كوتەرۋ كەرەك. ءبىز ءالءى دە وعان جوقپىز”، – دەپ باعا بەردى عاليا اجەنوۆا.