جۋرناليستيكا – ۋاقىتتىڭ ءۇنى، حالىقتىڭ داۋىسى، شىندىقتىڭ ايناسى. بۇل كيەلى سالاعا ادال قىزمەت ەتىپ، ونىڭ دامۋىنا بۇكىل عۇمىرىن ارناعان دارا تۇلعالار از ەمەس. سولاردىڭ ىشىندە ءابىلفايىز ىدىرىسوۆتىڭ ورنى ەرەكشە. ول – قازاق ءباسپاسوزىنىڭ بەزەندىرىلۋىنە جاڭاشا لەپ اكەلگەن عالىم، كاسىبي جۋرناليستيكاعا جاڭا باعىت بەرگەن، كوركەم ويدىڭ ورنەگىن گازەت-جۋرنال بەتتەرىنە سالعان سۋرەتكەر. ۇلى ۇستاز!
ءابىلفايىز ىدىرىسوۆ 1930 جىلى 23 اقپاندا قوستاناي وبلىسى، امانكەلدى اۋدانى، بۇيرەكتال ەلدى مەكەنىندە دۇنيەگە كەلدى. ونىڭ بالالىق شاعى قيىن-قىستاۋ كەزەڭگە تاپ كەلدى. ەلدەگى ساياسي-الەۋمەتتىك وزگەرىستەر، حالىقتىڭ باسىنان وتكەن اۋىر كۇندەر بولاشاق ءجۋرناليستىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتتى. ول جاستايىنان بىلىمگە قۇشتار بولىپ ءوسىپ، ءسوز ونەرىنە جاقىن بولدى. كەيىننەن وسى قىزىعۋشىلىعى ونى ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە جەتەلەدى. ءومىرىنىڭ ءار كەزەڭى — ءبىلىم الۋ، شىعارماشىلىق جانە قوعامدىق قىزمەت — حالىقتىڭ رۋحاني بايلىعىن ساقتاۋعا باعىتتالدى. ول ءوز ەڭبەكتەرىندە قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىككە ۇمتىلىسىن، ەرلىكتەرىن جانە رۋحاني قۇندىلىقتارىن جىرلادى.
شىعارماشىلىق مۇرا: ءسوزدىڭ ساراسى
ءابىلفايىز ىدىرىسوۆتىڭ شىعارمالارى — بۇل قازاق ادەبيەتىنىڭ التىن قورى. ولەڭدەر، پوەمالار، ماقالالار ارقىلى حالىقتىڭ تاريحىن، داستۇرلەرىن، ءتىلىن ناسيحاتتادى. ونىڭ شىعارمالارىندا دالانىڭ كەڭدىگى، حالىقتىڭ ەرلىگى، ءتىلدىڭ ماڭىزدىلىعى باسىمدىلىق تاپتى. ءاربىر جولى — بۇل حالىقتىڭ رۋحاني بايلىعىن ساقتاۋعا ارنالعان شاقىرۋ. ول قازاقتىڭ تاۋەلسىزدىككە ۇمتىلىسىن، ەرلىكتەرىن جىرلاپ، وقىرمانداردىڭ ساناسىن وياتۋعا تىرىستى. شىعارمالارىنداعى ءسوزدىڭ ساراسى — بۇل تەك ادەبيەتتىڭ كوركەمدىگى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار حالىقتىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىن ساقتاۋعا ارنالعان كۇرەس. بۇگىندە قالامگەردەن بىزگە جەتكەن ەسسە، حيكاياتتار مەن ادىستەمەلىك وقۋ قۇرالداردان بولەك، «ايجاننىڭ عاشىعى» (1965)، «بەرىك» (1994)، «اڭساعان ءانىمسىڭ» (2000)، «اقسۇيەك»، «كەر بۇزاۋدىڭ ءولىمى» (2004)، پوۆەستەرىمەن «تاڭشولپان» رومانى.
ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق ەڭبەك جولىندا 800-دەن استام پۋبليسيستيكالىق ماقالالار، وچەركتەر، وقۋلىقتار، «قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ تاريحى»، «ءبىرتۋارلار بولمىسى»، «باعدارىمىز – وركەنيەت ءورىسى»، «تۇلعالار» تاعى باسقا دا پاندەر بويىنشا ادىستەمەلىك قۇرالدار دايىنداعان. ءا. ىدىرىسوۆتىڭ وسىنداي جەمىستى ەڭبەكتەرى ەلەۋسىز قالماي، كوزىنىڭ تىرىسىندە «ەڭبەك ەرى»، «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى»، پروفەسسور، دوسەنت، مادەنيەت قايراتكەرى، ۇلاعاتتى ۇستاز سىندى اتاققا يە بولدى. ىدىرىسوۆتىڭ جۋرناليستيكا سالاسىنداعى قالامتەربەگەن العاشقى ەڭبەكتەرى ونىڭ وي-تولعاۋلارى. شىعارمالاردىڭ قاي-قايسىسى بولماسىن جەڭىل وقىلادى، تەرەڭ وي سالادى. ءتىلى تارتىمدى، ويى سالماقتى.
ۇستازدىق جولى
كوپتەگەن قازاق جۋرناليستەرىنىڭ ۇستازى. ول ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە ءدارىس وقىپ، مىڭداعان شاكىرت تاربيەلەدى. ونىڭ شاكىرتتەرى بۇگىندە گازەت-جۋرنال رەداكسيالارىندا، تەليەۆيزيا مەن راديودا، باسپا سالاسىندا ەڭبەك ەتۋدە. زەرتتەۋلەرى قازاق ءباسپاسوزىنىڭ تاريحىن جۇيەلەۋگە، باسپا ءسوز مادەنيەتىن كوتەرۋگە، جۋرناليستيكانىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا زور ىقپال ەتتى. سونىمەن بىرگە، ۇستازدىقپەن قاتار فاكۋلتەت دەكانى قىزمەتىنە دەيىن كوتەرىلىپ، ءوز زامانىندا ءادىل ءارى جاۋاپتى باسشى بولعان. 1972 جىلى عالىم «1926-1932 جىلدارداعى رەسپۋبليكا ءباسپاسوزىن ۇيىمداستىرۋداعى قازاقستان كومپارتياسىنىڭ ءرولى» دەگەن تاقىرىپتا كانديداتتىق ديسسەرتاسيا قورعادى. ءسويتىپ، ونى قورعاعان سوڭ 1974 جىلى دوسەنت اتاعى، 1990 جىلى پروفەسسور عىلىمي اتاعى بەرىلدى. ءابىلفايىز ىدىرىسوۆ ءوز داۋىرىندە جارقىن عۇمىر كەشىپ، قازاقتىڭ اسا ءىرى قالامگەرى، ۇلتتىق جۋرناليستيكانىڭ كوشباسشىلارىنىڭ ءبىرى اتاندى. عۇلاما اۋەزوۆتىڭ جولىن جالعاپ، ۇستازدىق پەن جازۋشىلىقتى قاتار ۇشتاستىرا ءبىلدى. اعارتۋشىلىق قىزمەتپەن اينالىسىپ، كەيىنگى تولقىنعا ونەگەلى تۋىندىلارىن مۇرا ەتىپ قالدىردى. شىن مانىندە، عاسىردان عاسىرعا ۇلاسقان ولمەس مۇرانى 90 جىلدىق ءماندى ومىرىمەن جالعاستىردى.
ءابىلفايىز ىدىرىسوۆتىڭ مۇحتار اۋەزوۆپەن زامانداس بولعانى، ونىڭ دارىندى شاكىرتى اتانعانى – ءوز الدىنا بولەك ءبىر شەجىرە. قالامگەردىڭ ارتىنا قالدىرعان قۇندى ەستەلىكتەرى مەن تىڭ دەرەكتەرى – ۇلتتىڭ باعا جەتپەس قازىناسى. «عالىمنىڭ حاتى ولمەيدى» دەگەن ناقىلدىڭ دالەلى دە – وسى!
ءوز شىعارماسىندا:
“اۋەزوۆ – وزىندىك ءبىر الەم ەمەس پە؟! ونىڭ سول الەمىنىڭ تۇتاس بولمىسى – تەرەڭ قاتپارلارى تۇگەل ارشىلىپ، ءار ءتۇيىر اسىلى جارقىراي كورىنگەندە عانا تولىق اشىلادى. سوندىقتان، اۋەزوۆ مۇراسىن زەرتتەۋدە ونىڭ ءار كەزەڭدە، ءار ورتادا، ءار ءتۇرلى جاعدايلاردا ايتقان ساۋەگەيلىك ويلارىن دا قوسۋ – ادامدىق ءارى ازاماتتىق پارىز،” – دەپ جازادى. ول ۇستاز الدىنداعى قارىزىن ادال وتەپ، ۇلى تۇلعانىڭ اسقاق بەينەسىن جاڭعىرتتى. اۋەزوۆ مۇراسىن دارىپتەپ، زەرتتەۋ ءىسىن كەڭەيتە ءتۇستى. مۇحتاردى زاڭعار جازۋشى، الىپ تۇلعا رەتىندە ەرەكشە قۇرمەتتەپ، ونىڭ ادەبي مۇراسىن ساقتاۋدى ومىرلىك مىندەتى سانادى. وسىنداي جولدا تولاسسىز ەڭبەك ەتتى.وسى ءۇشىن دە ءبىز وعان قارىزدارمىز. شىنتۋايتىندا، ءابىلفايىزداي اردا ۇلدى ومىرگە اكەلگەن قاسيەتتى قوستاناي ءوڭىرى – مارتەبەلى! ونىڭ ىزگى ءىزى قالعان “قاراشاڭىراق” – رۋحاني قازىناعا باي! قالامى قارىمدى دارىنمەن كەمەلدەنگەن قازاق ادەبيەتى – شىنايى باقىتتى! جوق، ءابىلفايىزى بار بارشا قازاق – باقىتتى!
مۇراسى ماڭگىلىك
ءابىلفايىز ىدىرىسوۆتىڭ مۇراسى — قازاق حالقىنىڭ رۋحاني بايلىعى. ونىڭ شىعارمالارى قازىرگى زامانعى وقىرماندار ءۇشىن دە وزەكتىلىگىن جويعان جوق. ولار ارقىلى قازاق حالقىنىڭ تاريحى، داستۇرلەرى، ءتىلى ساقتالىپ، ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتىپ كەلەدى. ءابىلفايىز ىدىرىسوۆتىڭ ەڭبەكتەرى — بۇل حالىقتىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىن ساقتاۋعا ارنالعان كۇرەس. «قازاقستان پيونەرى»، قازىرگى «ۇلان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بولعان تۇسىندا ءابىلفايىز ىدىروسوۆتى قازاقتىڭ بار پيونەرى مەن كومسومولدارى ءبىلىپ وسكەن.
قورىتىندى:
«قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ كوكجيەگىندە جارىق جۇلدىز بولىپ جانعان ەسىم – ءابىلفايىز ىدىرىسوۆ. ونىڭ قالامى توقتامادى، رۋحى سىنبادى، ەڭبەگى ۇمىتىلمايدى.» ءومىرى مەن شىعارماشىلىق قىزمەتى — بۇل حالىقتىڭ رۋحاني بايلىعىن ساقتاۋعا ارنالعان ۇزاق جانە مازمۇندى ساپار.