الماتى قالاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا بۇل يدەيا ونداعان جوبالار، اكسيالار مەن ساباقتار ارقىلى جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى. ولكەتانۋ، ەڭبەك جانە سوعىس ارداگەرلەرىمەن كەزدەسۋلەر، ەرىكتىلەر قوزعالىسى، ەڭبەك دەسانتتارى، تۋريستىك-ولكەتانۋ قىزمەتىن دامىتۋ جانە ەتنوسارالىق تاتۋلىقتى نىعايتۋ – مۇنىڭ بارلىعى جاس الماتىلىقتاردىڭ ازاماتتىق ساناسىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان.
الماتى قالاسى ءبىلىم باسقارماسىنىڭ قالالىق ءبىلىم بەرۋدەگى جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ عىلىمي-ادىستەمەلىك ورتالىعى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ساندۋعاش اتەيبەك بۇل باعىتتا بالاباقشا، مەكتەپ جانە كوللەدج پەداگوگيكالىق ۇجىمدارى ءاربىر وقۋشى ءۇشىن قىزىقتى ەكەنىن ءارى تۇلعالىق ماڭىزى جوعارى پاتريوتتىق تاربيەنى جان-جاقتى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقانىن ايتتى.
ساندۋعاش اتەيبەك، ءقازىر الماتى قالاسىندا وقۋشىلارعا پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ بويىنشا قانداي باعدارلامالار ىسكە اسىرىلۋدا؟
- پاتريوتتىق تاربيە – تاربيە جۇمىسىنىڭ باسقا ماڭىزدى باعىتتارىنان ءبولىپ قاراۋعا كەلمەيتىن، نەگىزىن قۇرايتىن سالا.
قازىرگى ۋاقىتتا الماتى قالاسىنىڭ مەملەكەتتىك جانە جەكەمەنشىك مەكتەپكە دەيىنگى، ورتا، ارنايى، تەحنيكالىق جانە قوسىمشا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا رەسپۋبليكا بويىنشا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان «ادال ازامات» ءبىرىڭعاي تاربيە باعدارلاماسى تابىستى ورىندالۋدا.
باعدارلامانىڭ اتاۋى دا كەزدەيسوق تاڭدالماعان. باعدارلاما مازمۇنىمەن تانىسقاندا ونىڭ تۇپكى ءمانى ابايدىڭ «تولىق ادام» فيلوسوفيالىق ىلىمىنەن باستاۋ الىپ جاتقانىن تۇسىنەسىز. سونىمەن قاتار ەلىمىز بولاشاققا – ادالدىق، ادىلدىك، جاۋاپكەرشىلىك، ەڭبەكسۇيگىشتىك قۇندىلىقتارى باستى ترەندكە اينالاتىن قوعامعا ۇمتىلادى. بۇل قاسيەتتەردىڭ بارلىعى «ادال ازامات» ۇعىمىنا ساي كەلەدى. باعدارلاما التى قۇندىلىق جۇيەسىنە نەگىزدەلگەن: تاۋەلسىزدىك پەن پاتريوتيزم، بىرلىك پەن ىنتىماق، ادىلدىك پەن جاۋاپكەرشىلىك، زاڭ جانە ءتارتىپ، ەڭبەكقورلىق پەن كاسىبيلىك، جاسامپازدىق پەن جاڭاشىلدىق. باعدارلاما ءۇش دەڭگەيدە جۇزەگە اسىرىلادى: ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارى دەڭگەيى، پەداگوگتەر مەن بالالار دەڭگەيى، اتا-انامەن سەرىكتەستىك دەڭگەيى. باعدارلامانىڭ ماقساتى – ۇلتتىق جانە جالپىادامزاتتىق قۇندىلىقتارعا سۇيەنە وتىرىپ، تۋعان جەردىڭ بىرەگەيلىگىن ساقتاي الاتىن، ادىلەتتى قوعام قۇرۋعا ۇمتىلاتىن، ەل تاعدىرى مەن قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك الۋعا دايار ۇرپاق تاربيەلەۋ. «ادال ازامات» قۇندىلىقتارىن تولىقتىراتىن بىرنەشە وزگە باعدارلامالار دا بار.
ەڭ الدىمەن – مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمدارعا، مەكتەپتەر مەن كوللەدجدەرگە ارنالعان كومەك باعدارلاماسى. باعدارلامادا «جەر سىلكىنىسى»، «ءورت»، «سەل مەن كوشكىن»، «سۋ تاسقىنى»، «تابيعي اپات كەزىندەگى جەكە قاۋىپسىزدىك» سياقتى مودۋلدەر قامتىلعان. ءار مودۋل بويىنشا اڭگىمە جۇرگىزۋگە ارنالعان ادىستەمەلىك ۇسىنىمدار ازىرلەنگەن. بۇل باعدارلامانىڭ قۇندىلىعى – جەكە تۇلعانىڭ ماڭىزدى قاسيەتتەرىنىڭ ءبىرى – قاۋىپسىزدىك نەگىزدەرىن ءبىلۋ جانە ونى قولدانا الۋ قابىلەتى.
«تازا – قازاقستان» كونسەپسياسى اياسىندا «الماتى – تازا قالا» ەكولوگيالىق مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ باعدارلاماسى ازىرلەندى. باعدارلاما اتاۋى ونىڭ ماقساتىن ايقىن كورسەتەدى.
مەكتەپ پەن كوللەدج وقۋشىلارىنىڭ قۇقىقتىق ساناسى مەن قۇقىققا ساي مىنەز-قۇلقىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا قولدانىستاعى زاڭناما نەگىزىندە ازىرلەنگەن قۇقىقتىق جالپىعا بىردەي ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى جۇمىس ىستەيدى. سونىمەن قاتار ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا دەبات قوزعالىسى كەڭ تارالعان. دەبات قوزعالىسىن دامىتۋ تۇجىرىمداماسى جانە تۋرنيرلەر وتكىزۋ ەرەجەلەرى ى. التىنسارين اتىنداعى ۇلتتىق ءبىلىم اكادەمياسى تاراپىنان دايىندالعان. دەباتتار بارىسىندا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى زاماناۋي كوزقاراستارمەن ۇيلەستىرە ءبىلۋ، ءوز پىكىرىن ەركىن ءبىلدىرۋ جانە كونسترۋكتيۆتى ديالوگ جۇرگىزۋ داعدىلارى قالىپتاسادى.
«وقيتىن مەكتەپ»، «مەكتەپتىك جانە ستۋدەنتتىك ءوزىن-وزى باسقارۋ» جوبالارى كەڭىنەن تانىمال. ءوزىن-وزى باسقارۋ وقۋشىلاردىڭ كوشباسشىلىق داعدىلارىن دامىتادى.
«جاس ۇلان» جانە «جاس قىران» بالالار-جاسوسپىرىمدەر ۇيىمدارىنا قاتىسۋشىلار سانى ارتىپ كەلەدى. بۇل ۇيىمداردىڭ ماقساتى – ءوزىن-وزى دامىتۋمەن اينالىساتىن، ىسكە جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايتىن، ەل تاريحىنا قاتىستىلىعىن سەزىنەتىن ۇرپاق تاربيەلەۋ.
بۇل – بارلىق جوبالار ەمەس، ەڭ نەگىزگى باعىتتار.
بۇل باعدارلامالار قالاي جۇزەگە اسىرىلادى؟
بارلىق باعدارلامالار مەن جوبالار سىنىپ ساعاتتارى، كۋراتورلىق ساعاتتار، سونداي-اق مەكتەپىشىلىك، اۋداندىق، قالالىق جانە رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى ءىس-شارالار ارقىلى ىسكە اسىرىلادى. ارداگەرلەر، قوعام قايراتكەرلەرى، سپورتشىلار، ونەر جانە ادەبيەت مايتالماندارى، تانىمال تۇلعالار شاقىرىلادى.
«ادال ازامات» باعدارلاماسىنىڭ ەرەكشەلىگى – ءىس-شارالاردى كۇندەلىكتى، اپتالىق، ايلىق فورماتتا وتكىزۋگە نەگىزدەلگەن ناقتى جۇيەسىنىڭ بولۋى. بۇل – وقۋشىنىڭ تولىققاندى تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىنا باعىتتالعان. باعدارلاما التى رەسپۋبليكالىق جوبا ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى: «قامقور»، «ەڭبەگى ادال – جاس ورەن»، «شابىت»، «ۇشقىر وي الاڭى»، «SMART BALA»، «بالالار كىتاپحاناسى».
كومەك باعدارلاماسى سىنىپ ساعاتتارىندا وقىتىلىپ، تجد ماماندارىمەن بىرلەسكەن وقۋ-جاتتىعۋلاردا بەكىتىلەدى.
«الماتى – تازا قالا» باعدارلاماسى نەگىزىنەن پراكتيكالىق تۇردە جۇرگىزىلەدى: ەكو-ەستافەتالار، ماقساتتى سەرۋەندەر، ويىندار، اعاش جانە گۇل وتىرعىزۋ، ت.ب. «35 يگى ءىس» اكسياسى اياسىندا بارلىق مەكتەپ 35 ءتۇپ اعاش وتىرعىزسا، №10 ارنايى مەكتەپ-ينتەرنات تاعى دا 1000 راۋشان بۇتاعىن وتىرعىزدى.
«جاس ۇلان» جانە «جاس قىران» ۇيىمدارى سلوتتەر، جيىندار، مەرەكەلىك قابىلداۋلار وتكىزەدى، ارداگەرلەرگە كومەكتەسەدى.
ءۇش تىلدە وتەتىن دەبات تۋرنيرلەرى بالالاردىڭ سىن تۇرعىسىنان ويلاۋىن، ارگۋمەنت كەلتىرە وتىرىپ، ءوز ويىن دالەلدەۋ، كوممۋنيكاتيۆتىك داعدىلارىن دامىتادى.
مەكتەپ پارلامەنتى شەفتىك، ۆولونتەرلىك جۇمىستار جۇرگىزەدى، چەللەندجدەر، ءدۋبلور كۇندەرىن ۇيىمداستىرادى.
جالپى جۇمىس قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر.
پەداگوگتەر پاتريوتتىق تاربيە بەرۋگە قانشالىقتى دايىن؟
- بارلىق باعدارلامالار الدىمەن تاربيە ءىسى جونىندەگى ورىنباسارلارمەن تالقىلانادى. ولار ءوز كەزەگىندە سىنىپ جەتەكشىلەرىمەن، پەداگوگتەرمەن جۇمىس جۇرگىزەدى، اتا-انالاردى دا قاتىستىرادى.
گنمسنتو ادىسكەرلەرى مەن ارنايى دايىندىقتان وتكەن ترەنەر-پەداگوگتەر قالالىق سەمينارلار، كوۋچينگتەر، ترەنينگتەر وتكىزەدى. «ادال ازامات» باعدارلاماسى ەنگىزىلگەلى بەرى 300-دەن استام ءتۇسىندىرۋ كەڭەسى، ترەنينگ، كوۋچينگ ۇيىمداستىرىلعان.
پەداگوگتەر مەن اتا-انالاردىڭ قاتىسۋىمەن شەبەرلىك ساباقتارى، تانىمال تۇلعالارمەن كەزدەسۋلەر، كونسەرتتەر، كورمەلەر، كونفەرەنسيالار وتكىزىلەدى.
بالالارمەن «ءبىر تىلدە سويلەسە» الاتىن پەداگوگ قانداي بولۋى كەرەك؟
- ءبارى قاراپايىم: پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ ءۇشىن پەداگوگتىڭ ءوزى پاتريوت بولۋى كەرەك. ول ءوزىنىڭ ءپانىن، جۇمىسىن جانە ەڭ باستىسى – بالالاردى جاقسى كورۋى، ءوز ىسىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋى ءتيىس.
پەداگوگتەر قانداي قيىندىقتارعا كەزىگەدى؟
كوپ ءمۇعالىم ءۇشىن ەڭ قيىن باعىت – اتا-انالارمەن جۇمىس. كوبىنىڭ قولى بوس ەمەس. سول سەبەپتى مۇعالىمدەر ونلاين-جينالىستار، جەكە كەڭەستەر سياقتى بالاما جولداردى ىزدەيدى.
ءقازىر مەكتەپتەردە اتا-انالاردى پەداگوگيكالىق قولداۋ ورتالىقتارى قۇرىلۋدا. سونىمەن قاتار اكەلەر كەڭەستەرى اشىلۋدا.
بۇگىندە پاتريوت بولۋ نەنى بىلدىرەدى؟
- پاتريوتيزم ۇعىمى زامانعا قاراي وزگەرمەيدى.
پاتريوت – وتانىن سۇيەتىن، تاريحىن، مادەنيەتىن قۇرمەتتەيتىن، ونىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسۋدى ماقسات ەتەتىن ادام. بۇل جەردە «وتكەنگە ماقتانىش» تا، «بولاشاققا ۇلەس قوسۋ» دا قاتار جۇرەدى.
پاتريوتتىق تاربيە ناتيجەسىن قالاي باعالاۋعا بولادى؟ الماتىلىق وقۋشىلاردىڭ پاتريوتتىق ۇلگىلەرىن كەلتىرسەڭىز؟
پاتريوتيزم – بالانىڭ ىس-ارەكەتىنەن كورىنەدى.
مىسالى، «قىران ەلىم – قازاقستانىم!» اكسياسى اياسىندا وقۋشىلار مەملەكەتتىك گيمندى اسا جاۋاپكەرشىلىكپەن ورىندادى. رەسپۋبليكا سارايىندا مىڭنان استام وقۋشىنىڭ حورى گيمندى ۇلكەن شابىتپەن ايتتى.
«مەنىڭ وتانىم – باقىت ەلى» پاتريوتتىق اندەر مارافونىنا 5000-نان استام بالا قاتىستى.
«سويلەيدى ءتىرى كەيىپكەرلەر» اتتى الەۋمەتتىك جوبا 9000-نان استام وقۋشى مەن اتا-انانى قامتىدى. 3000-عا جۋىق بەينەروليك ءتۇسىرىلدى. مەكتەپتەردە «ماڭگىلىك ولمەس پولك» اكسيالارى ءوتتى.
ەڭ ماڭىزدىسى – بالانىڭ قاراپايىم، سانالى ارەكەتتەرى:
اعاش وتىرعىزۋ، ءۇيسىز جانۋاردى قامقورلىققا الۋ،
قارت ادامعا كومەكتەسۋ، دوسىن قيىندىقتا تاستاماۋ.
پاتريوتيزم – ادامنىڭ ءوز وتباسىنا، ۇيىنە، تۋعان جەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى مەن قۇرمەتىنەن باستالادى.
اڭگىمەڭىزگە كوپ راقمەت! سىزگە جانە قالامىزداعى بارشا پەداگوگتەر مەن اتا-انالارعا ەلىمىزدىڭ شىنايى ازاماتتارى مەن پاتريوتتارىن تاربيەلەۋ جولىنداعى ەڭبەكتەرىڭىزگە تابىس تىلەيمىز.