فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور نامازالى وماش ۇلى تۋرالى ءبىر ۇزىك سىر
زادىندا پاسسيوناريي ۇعىمىنىڭ بىرنەشە انىقتاماسى بار. تۇركىتانۋشى عالىم ليەۆ گۋميليەۆتىڭ تۇجىرىمداۋىنشا، پاسسيوناريي وزىق يدەيا ءۇشىن ۇلكەن تاۋەكەلگە بارسا دا شەكسىز جانقيارلىقپەن جۇمىس ىستەۋگە دايىن تۇلعا رەتىندە ايقىندالادى. ۇزدىكسىز ىزدەنىستىڭ سوڭىندا جۇرەتىن پاسسيوناريي جاندار شۋاعىن ماڭايىنا شاشا وزگەلەرگە دە كەۋدەسىن كەرنەگەن ىزگى مۇراتىن بىرتە-بىرتە سىڭىرە باستايدى. سول ارقىلى پىكىرلەس، ۇستانىمداس ادامداردى جانىنا شوعىرلاندىرعانىن ءوزى دە اڭداماي قالاتىنى بار. ىزگى يدەياسى ارقىلى ماگنيتشە تارتا بىلەتىن پاسسيونارييگە ساي باتىل مىنەز ارى-بەرىدەن سوڭ ناعىز كوشباسشىعا ءتان.
دانالىق پەن پاراساتتىلىق مەكتەبى
ۇلاعاتتى ۇستاز، كورنەكتى عالىم، جوعارى ءبىلىم سالاسىنىڭ بىلىكتى ۇيىمداستىرۋشىسى – نامازالى وماش ۇلى پاسسيوناءرييدىڭ ءداپ وسى انىقتاماسىنا ابدەن ءدوپ كەلەدى دەپ بىلەم. ساۋلەلى عۇمىرىن ساۋابى مول عىلىم مەن ءبىلىم سالاسىنا ارناپ كەلە جاتقان ەلدىڭ ازاماتى بيىل جەتپىس بەستىك مەرەي جاسىنا دانالىق پەن پاراساتتىلىعى قابىسقان مول تاجىريبەمەن كەلدى.
نامازالى وماش ۇلى ەسىمىمەن ءوز باسىم ەڭ العاش 1998 جىلى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى بەتىنەن تانىسقانىم ەسىمدە. ول تۇستا جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ باسشىلىعىندا بولعان داڭعايىر دەكان فاكۋلتەتتەگى وقۋ بارىسى تۋرالى اعا گازەتكە ىقشام سۇحبات بەرىپتى.
11-سىنىپتىڭ وقۋشىسى، ءارى 16 جاستاعى بوتاتىرسەك بوزبالا مەن ءۇشىن بەيمالىم، ءارى سونىسىمەن دە تىلسىم كورىنگەن جۋرناليستيكا ماماندىعىنا ىنتىزارلىعىمدى وياتقان، قۇلشىنىسىمدى ارتتىرعان تاعدىرشەشتى سۇحبات سول بولىپتى. البەتتە، ونىڭ الدىندا جۋرناليستيكاعا دايىندىقپەن كەلەتىن كوپ تالاپكەر سياقتى مەنىڭ «ۇلان» بالالار گازەتىنە ارا-تۇرا تىرناقالدى ماقالالارىم شىعىپ، بالاڭ كوڭىلىمىز جازۋعا از-كەم توسەلىپ قالعانى دا بار- تىن. دەيتۇرعانمەن، ءقازىر ويلاپ قاراسام، جۋرناليست بولۋ، ياكي بولماۋىمنىڭ نۇكتەسىن «ەگەمەن قازاقستانعا» شىققان سول ءبىر شاعىن سۇحبات قويعان سياقتى.
«ءبىر ادام مىڭ ادامعا ولجا سالادى» دەيتىن حالىق دانالىعىن قاپەرگە العاندا بۇگىندە عالىمنىڭ 50 جىلدان اسقان سان قىرلى عىلىمي-شىعارماشىلىق عۇمىرناماسىندا جۋرناليستيكاعا تالاسى بار قانشاما جاستىڭ قاناتىن قومداپ، شابىتىن ۇستەپ، تالىمگەرلىك جولعا سالعانى ۇلاعاتتى ۇستازدىڭ ءوزىنە دە بەيمالىم شىعار. ويتكەنى، پروفەسسور نامازالى وماش ۇلىنىڭ قولاستىندا تىكەلەي شاكىرتى بولعاندارى ءوز الدىنا، ەلدىڭ ءار قيىرىنا تارايتىن باسىلىمداردا جاريالانعان ۇستازدىڭ ىنتالاندىرۋ سوزدەرى اسەر ەتىپ، ءومىرىن جۋرناليستيكامەن بايلانىستىرۋعا بەل بايلاعانداردا دا قيساپ جوق، ءسىرا. ءتالىم العان كوپتىڭ قاتارىندا ءبىزدىڭ دە بار ەكەنىمىز كوڭىلىمىزگە زور مەدەۋ ەكەن.
«ىزدەنۋدەن شارشامايتىن جىگەرىڭ بولسىن»
1999 جىلدىڭ كۇزىندە ارمانداعان قازۇۋ-دىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە وقۋعا قابىلداندىم. العاشقى تانىسۋلار، اعىندى دارىستەر سياقتى ستۋدەنتتىك كۇيبەڭنىڭ كوپ اسەرى اراسىندا «ەگەمەننەن» سۇحباتىن وقىعان دەكاندى كورۋگە ىنتىق بولدىق. ءجۇرىسى شيراق، كەسىپ-پىشىپ ناق ءسويلەيتىن دومالاق ءجۇزدى سالماقتى تۇلعانىڭ ءتۇرى ءا دەگەندە سۇستى كورىندى.
بايسالدى بولمىسىن سەزگەندىكتەن بىردەن اشىق شۇيىركەلەسىپ، ارالاسىپ كەتە المادىم. بىردەڭە دەسەم، «بەتىمدى قايتارىپ، قاتقىل سويلەپ تاستاي ما؟» دەگەن ۇرەي بويىمدى بيلەدى. قايتكەندە دە قورقىنىشتى جەڭىپ، دەكاننىڭ قابىلداۋىنا باتىلىمدى جيناپ باردىم دا، كىرگەن بەتتە «مىقتى جۋرناليست قانداي بولۋى كەرەك، اعا؟» دەگەن ساۋالدى توتەسىنەن تاستادىم. دەكان كابينەتىنە باسا-كوكتەپ كىرىپ كەلگەن 1-كۋرس ستۋدەنتىنىڭ بويىن ءبىر شولىپ، كوزىلدىرىگىنىڭ استىنان سىناي قاراعانداي بولدى دا، از-كەم ۇنسىزدىكتەن سوڭ «اينالايىن-اي، شالقار ءبىلىمىڭ، ىزدەنۋدەن شارشامايتىن ءجىگەرىڭ بولسىن، ەڭ باستىسى كوزدەگەن ماقساتىڭا جەتكىزبەي قويمايتىن قايسار مىنەزىڭ بولسىن» دەدى دە، الدىنداعى قاعاز-قۇجاتىنا ۇڭىلە بەردى. باسقا ەشتەڭە دەگەن جوق. ءبىراق سول ءتالىمسوزدىڭ ءوزى ماعان جەتكىلىكتى ەدى. ءومىر بويى ساناما جاتتالىپ، شالعايدان باعدار بەرەتىن ماياكتاي عۇمىرلىق باعىتىمدى انىقتاپ بەرگەن ءسوز وسى بولدى.
بالكىم، 1-كۋرس ستۋدەنتىمەن بولعان 25 جىل بۇرىنعى كەزدەسۋ ۇستازدىڭ ەسىندە دە جوق بولار. ويتكەنى، ەلۋ جىلدىق عىلىمي- پەداگوگيكالىق قىزمەتىندە الدىنان تالاي ستۋدەنت، قيلى جاعداي وتكەن بولار. كوڭىلى الابۇرتىپ، ەكىنشى ۇيىنە اينالاتىن الماماتەرىنەن اتا-انا بەرەتىن جىلۋلىقتان كەم ەمەس شاپاعاتتى ىزدەيتىن ءبىلىم الۋشىعا ۋنيۆەرسيتەتتە وتكىزگەن ءاربىر كۇن، ءاربىر ءسات، سەكۋند ەستە قالارداي اسەرلى، ءارى جىلدارعا ازىق ءقادىرلى. ونى جىلدار الىستاعان سايىن ۋنيۆەرسيتەتتەن تۇلەپ ۇشقان ءبىلىم الۋشىلار ءجىتى تۇسىنەدى ەكەن. 20 جىل بۇرىن جۋرفاكتىڭ قابىرعاسىنان ۇلكەن ءومىر جولىنا قادام باسقان ءبىز دە جىلدار جىلىستاعان سايىن ءتۇسىنىپ كەلەمىز.
بيىك ادامگەرشىلىكتىڭ وزىق ۇلگىسى
الەم ۇستازى ءال-فارابيدىڭ «تاربيە تۇجىرىمداماسىنا» جۇگىنەر بولساق، تاربيەلەۋشى (كەمەل ادام) تۇلعا تۇجىرىمىندا ۇلى پەداگوگ «تاربيەنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ۇستاز» دەپ، «ۇستاز ءبىلىم مەن تاربيە بەرەتىن ادام عانا ەمەس، ول ادامگەرشىلىك پەن مىنەز-قۇلىقتىڭ دا ۇلگىسى بولۋى ءتيىس» دەي كەلە، ونى «ءبىلىمنىڭ عانا ەمەس، ادامگەرشىلىك پەن موءرالدىڭ دا جەتەكشىسى بولۋى كەرەگىن باسا نۇسقاعان. ۇستازدى ءوزى كەمەل ادام بولۋعا لايىق تۇلعا بولۋى كەرەك دەپ، ءمۇعالىمنىڭ ءرولىن اسا بيىك باعالاعانى بەلگىلى. وسى تۇرعىدان العاندا، نامازالى وماش ۇلىنىڭ بويىندا فارابي تاپسىرلەگەن بيىك ادامگەرشىلىك پەن ىزگى ءمورالدىڭ وزىق ۇلگىسى بار دەپ ايتۋعا شاكىرتى ساناتىنداعى ءبىزدىڭ دە حاقىمىز بار دەپ ەسەپتەيمىن.
جوعارى ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىنىڭ كورنەكتى تۇلعاسى، گۋميليەۆ ايتقان پاسسيونارييلىك ءون بويىندا مولىنان تابىلاتىن نامازالى وماشۇلىنان ستۋدەنت كەزىمىزدە ءوز الدىنا، كەيىنىرەك اسپيرانت كەزىمىزدە دە مول تاعىلىم الدىق. 2004 جىلى جۋرفاكتىڭ اسپيرانتۋراسىنا ءتۇسىپ، نامازالى وماشۇلىنا عىلىمي جەتەكشى بولۋىن سۇراپ، الدىنا باردىم.
بۇل تۇستا ۇستازىمىز قازۇۋ-دىڭ پرورەكتورى قىزمەتىندە ەدى. ستۋدەنت كەزدەگىدەي اعانىڭ قابىلداۋىنا ەركىن كىردىم دە، جەتەكشى بولۋىن سۇراعان ويىمدى اشىپ ايتتىم. پروفەسسور ادەتتەگىشە كوزىلدىرىگىنىڭ استىنان ءۇستى-باسىما الدىمەن بارلاي قاراپ الدى دا: «نە تاقىرىپ الماق ويىڭ بار؟» دەپ سۇرادى. تەليەۆيزيا قازانىندا ءتاجىريبە جيناعان پراكتيك مامان رەتىندە تاقىرىبىمدى تەليەۆيزيا توڭىرەگىندە، دالىرەگى ءوزىم قىزمەت ىستەپ جۇرگەن اقپاراتتىق-ساراپاتامالىق باعدارلامالارعا قاراي باعىتتاعىم كەلەتىنىن ايتتىم.
پرورەكتور مەنى مۇقيات تىڭداپ الدى دا، ويىمدى قۇپتاپ: «كەز كەلگەن ديسسەرتاسيادا ەكى نارسە: زەرتتەۋ نىسانى جانە عىلىمي پروبلەما بولۋى كەرەك. زەرتتەۋ نىسانىڭ – تەليەۆيزيانىڭ اقپاراتتىق باعدارلامالارى، پروبلەماڭ – اقپاراتتىق باعدارلامالاردىڭ دامۋ ماسەلەلەرى. تاڭداعان باعىتىڭ تىڭ، ءارى بۇرىن زەرتتەلمەگەن تاقىرىپ ەكەن. سونىسىمەن دە قىزىق، ءارى قيىن. قيىن بولاتىنى – زەرتتەيتىن سالاڭ بويىنشا پايدالانىلاتىن ادەبيەت تىم جۇتاڭ. سوندىقتان مۇراعاتتىق قۇجاتتارمەن كوبىرەك جۇمىس ءىستەۋىڭە تۋرا كەلەدى. ءبىراق نە تاقىرىپتى الساڭ دا ىندەتىپ، ءابدەن زەرتتەپ الىپ جاز» دەدى. سول ءسوز ماعان ومىرلىك باعدار بولدى.
اسا باي ومىرلىك تاجىريبەسى بار كورنەكتى تۇلعا
ۇستازدىڭ تالىمىنەن ءالى كۇنگە ونەگە الىپ كەلەمىز. 2010 جىلى «قازاق تەلەارنالارىنداعى اقپاراتتىق باعدارلامالار» تاقىرىبىندا كانديداتتىق ديسسەرتاسيا قورعادىم. پروفەسسور نامازالى وماش ۇلىنىڭ جەتەكشىلىگىمەن كانديداتتىق ەڭبەك قورعاعان ەڭ سوڭعى ديسسەرتانت بولدىم. سەبەبى، 2011 جىلى بۇرىنعى عىلىم جۇيەسى بويىنشا كانديدات جانە دوكتورلىق ديسسەرتاسيا قورعاۋ توقتاتىلدى. سول جىلدان باستاپ، اعىلشىن-ساكسون جۇيەسى بويىنشا PhD دوكتورانتۋرا ەنگىزىلگەنى بەلگىلى.
2009 جىلى پروفەسسور نامازالى وماش ۇلى استاناعا قىزمەتىن اۋىستىرىپ، ل.ن.گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە جۋرناليستيكا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتىن اشىپ، ونىڭ تۇڭعىش دەكانى بولدى. مەن دە ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە 2011 جىلدان باستاپ، قىزمەت ەتە ءجۇرىپ ۇستازىممەن ءبىر وقۋ ورنىندا ارىپتەس بولدىم. پروفەسسور 2009 جىلدان 2020 جىلعا دەيىن جۋرناليستيكا ماسەلەلەرىن زەرتتەيتىن ينستيتۋتتى باسقارىپ، الاش جۋرناليستيكاسىنا قاتىستى 21 تومدىق ەڭبەك جازدى.
2021 جىلى 70 جاستىق بەلەستەن اسقان شاعىندا ۇلاعاتتى ۇستازىمىز قازۇۋ رەكتورى جانسەيىت قانسەيىتۇلىنان قارا شاڭىراق – فارابي ۋنيۆەرسيتەتىنە شاقىرتۋ الدى. اراعا 12 جىل سالىپ، ەلوردامىز استانادان ارۋ قالا الماتىعا ورالعان ۇستازىمىزبەن بيىل قارا شاڭىراقتا قايتا قاۋىشتىق. جەتپىستىڭ بەسەۋىنە كورنەكتى تۇلعا اسا باي ومىرلىك تاجىريبەمەن كەلدى.
اتاپ ايتقاندا، ۇستازدىڭ شاكىرتتەرى ءبىر شوعىر: 20-دان اسا كانديداتتىق، 6 دوكتورلىق قورعالدى، عىلىمي مەكتەبى قالىپتاستى: 7 عىلىمي جوبانىڭ جەتەكشىسى جانە سونىڭ نەگىزىندە جارىق كورگەن 21 تومنىڭ جالپى رەداكسياسىن باسقاردى. 3 تومدىق شىعارما جيناعىنىڭ، 6 مونوگرافيانىڭ، 3 وقۋلىقتىڭ، 7 عىلىمي-پۋبليسيستيكالىق ەڭبەك پەن وچەرك جيناعىنىڭ، 6 وقۋ قۇرالى مەن 500-دەن استام عىلىمي، پۋبليسيستيكالىق ماقالالاردىڭ اۆتورى.
وسى تۇرعىدان العاندا، نامازالى وماش ۇلى ءال-فارابي تراكتاتتارىنداعى تاربيە تۇجىرىمداماسىندا ايتىلعان كىسىلىك الەۋەتتىڭ وزىق ۇلگىسىن كورسەتىپ، ليەۆ گۋميليەۆتىڭ پاسسيونارييلىق تەورياسىنا ساي كەلەتىن اسقار بەل ازامات ەكەنىن جەتپىس بەستىك بەلەسىندە ءبارىمىزگە تاعى ءبىر مارتە ۇعىندىردى.