وز-وزىنە قول سالماق بولعان ازاماتتارىمىزدىڭ بەينەجازبالارىن الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءجيى كورەتىن بولدىق. بۇل - وتە قورقىنىشتى جاعداي. قازاقستاندا سوڭعى جىلدارى سۋيسيد ماسەلەسى ۋشىعىپ بارادى.
ستاتيستيكا كوڭىل كونشىتپەي تۇر. رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، 2018 جىلى ەلىمىزدە وز-وزىنە قول سالعاندار سانى 3542، ال 2019 جىلى 3805 ادام بولعان. 2021 جىلدىڭ العاشقى 3 ايىنىڭ وزىندە 834 ادام سۋيسيدكە بارعان. ونىڭ 53ء-ى جاسوسپىرىمدەر. بۇل سان بىلتىرعى كورسەتكىشتەن 15% جوعارى. قازاقستان سۋيسيد ستاتيستيكاسى جوعارى ەلدەردىڭ قاتارىندا العاشقى ۇشتىككە ەنگەن. بۇل ماسەلە جالپى الەم ەلدەرىن دە الاڭداتىپ وتىر. ددۇ ايتۋىنشا، جىلىنا 700 مىڭنان استام ادام وز-وزىنە قول سالادى. ياعني سۋيسيد - جامان اۋرۋلاردان كەيىن ولىمگە الىپ كەلەتىن نەگىزگى سەبەپتەردىڭ ءبىرى. سونىمەن قاتار، 15-29 جاس اراسىنداعى ادامداردىڭ ومىردەن وتۋىنە سەبەپشى بولاتىن ماسەلەلەردىڭ قاتارىندا 4ء-شى تۇر.
ءسۋيسيدتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن، وعان يتەرمەلەيتىن سەبەپتەردى بىلگەنىمىز ءجون. ددۇ مالىمەتىنشە، بۇل ماسەلەدە تابىسى تومەن نە ورتاشا ەلدەردىڭ ۇلەسى 77% قۇرايدى. دەمەك، ادامداردىڭ تۇرمىستىق جاعدايى سۋيسيد ماسەلەسىنە تىكەلەي اسەر ەتەدى. قۇقىقتىق ستاتيستيكا جانە ارنايى ەسەپكە الۋ كوميتەتىنىڭ دەرەگىنشە، وتكەن جىلدىڭ العاشقى 3 ايىندا ەلىمىزدە 29 ادام تومەن جاعدايى مەن قارىزدارىنىڭ كەسىرىنەن، 5 ادام ءتۇرعىن-ۇي ماسەلەسىنەن، 1 ادام الەۋمەتتىك ستاتۋسىن جوعالتۋىنا بايلانىستى مۇنداي قادامعا بارعان. تاعى 253 ادامنىڭ سەبەبى بەلگىسىز سانالادى. ولاردىڭ ىشىندە دە بانك الدىنداعى نەسيەسىن تولەي الماي، جۇمىسسىز قالعاندىقتان، وز-وزىنە قول سالعاندار بولۋى مۇمكىن.
بۇل ستاتيستيكانىڭ تومەندەۋى ءۇشىن، جالپى مەملەكەتىمىزدىڭ ەكونوميكالىق جاعدايى مەن ءجىو ءوسۋ كەرەك ەكەنى تۇسىنىكتى. دەگەنمەن، الەۋمەتتىك جاعىنان قامتىلماعان، قوعامنىڭ كومەككە ەڭ مۇقتاج ساتىلارىنا اسا مۇقياتتىلىقپەن قاراعانىمىز ءجون. قازىرگى كەزدە كوپتەگەن قۇرىلىمدار قايتا قارالىپ، ەلىمىزدە ۇلكەن وزگەرىستەر ورىن الۋدا. سونى پايدالانا وتىرىپ، مەملەكەتتىك كومەك دىتتەگەن جەرىنە جەتىپ جاتقانىنا كوز جەتكىزۋىمىز كەرەك. الەۋمەتتىك جانە ساياسي ينستيتۋتتاردىڭ دا جۇمىسىنا كەدەرگى جاساماي، قولداۋ بىلدىرسەك، ونىڭ دا بۇل ماسەلەگە وڭ اسەر ەتەرى ءسوزسىز.
قۇقىقتىق ستاتيستيكا كوميتەتى ءسۋيسيدتىڭ وزگە سەبەپتەرىنە جالعىزدىق پەن پسيحيكالىق پروبلەمالاردى جانە قارىم-قاتىناس ماسەلەلەرىن جاتقىزعان. اسىرەسە، جاسوسپىرىمدەر اراسىندا وتباسىنداعى ۇرىس-كەرىستەن، قوعامدىق ورتادا ءوز ورنىن تابا الماۋدان بۇل قادامعا بارۋ سەبەپتەرى كوپ ەكەن. وسى كۇنى سانسىز اقپاراتتىڭ وي-ساناسى تولىق بەكىمەگەن بالالاردىڭ پسيحولوگياسىنا اسەر ەتەتىنى دە بارىمىزگە بەلگىلى. وزگەنىڭ جاقسى جاعدايى مەن جەتىستىگىن كورگەن بالا ءوزىن تومەن سەزىنىپ، يىعىنا اۋىرلىق تۇسەدى. سول ساتتە ەشتەڭە وزگەرتە الماسىن ءبىلىپ، شاراسىزدىق سەزىنگەن بالالار قاتە قادامعا بارىپ جاتادى. ونىڭ الدىن الىپ، بولدىرماس ءۇشىن قوعامداعى پسيحولوگتاردىڭ ءرولىن ارتتىرۋ كەرەك. بۇرىڭعىنىڭ تۇسىنىگىمەن «ىشكى پروبلەماڭدى وزگەگە ايتۋ ۇيات» دەگەن ويدان ارىلۋعا جۇمىس ىستەپ، 1414 سەكىلدى بايلانىس ورتالىقتارىنا سەنىمدى جوعارىلاتۋ كەرەك. مەكتەپتەردەگى پسيحولوگتارعا ءدال مۇعالىمدەردىڭ جۇمىسىنداي تالاپ قويىپ، جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋدى ۇسىنامىز.
ايتا كەتكەن ءجون، قازاقستاندا ءجيى جاسالاتىن قىلمىستاردىڭ قاتارىنا سۋيسيدكە اپارۋ 4ء-شى تۇر. بۇل دا نازار اۋدارارلىق ماسەلە. ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىز ءوزىنىڭ قوعام الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن تولىق تۇسىنە بەرمەيدى. وسى باعىتتا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە عانا ەمەس، ادام رەتىندە ءار ازاماتىمىزعا وزىندىك ۇلەسىن قوسۋعا شاقىرامىز.
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى وز-وزىنە قول جۇمساۋدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن كەلەسى شارالاردى ۇسىنادى:
- وزىنە-وزى قول جۇمساۋ قۇرالدارىنا قول جەتكىزۋدى شەكتەۋ (مىسالى، پەستيسيدتەر، وق، قارۋ، ارنايى دارى-دارمەكتەر جانە ت.ب.)؛
- وز-وزىنە قول جۇمساۋدىڭ زاردابىن كورسەتۋ ءۇشىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىمەن تىكەلەي جۇمىس ىستەۋ؛
- جاسوسپىرىمدەردە وي-ساناسىنىڭ دۇرىس قالىپتاسۋى جولىندا ىس-ارەكەتتەر جاساۋ؛
- مىنەز-قۇلىقتىڭ سۋيسيدتىك تۇرىنەن زارداپ شەگەتىن بارلىق ادامداردى انىقتاۋ، تەكسەرۋ، باسقارۋ جانە قاداعالاۋ.
وسى شارالارمەن قاتار، كەلەسى مىندەتتەر جۇزەگە اسىرىلۋى ءتيىس: قوعامدىق جاعدايدى قاداعالاۋ، ۆەدومستۆوارالىق ىنتىماقتاستىق، اق- پاراتتاندىرۋدى ارتتىرۋ، الەۋەتتى ارتتىرۋ، قارجىلاندىرۋ، مونيتورينگ پەن ناقتى ءىس-شارالار قابىلداۋ.
سوڭعى جىلدارى سۋيسيد ماسەلەسى ءجيى تالقىلانىپ ءجۇر. الايدا، ءالى كۇنگە دەيىن ناقتى قادامدار جاسالمادى. ستاتيستيكا تەرىس جاققا قاراي وسۋدە. حالقى از، ءوزى ۇلكەن مەملەكەتىمىزدىڭ بۇل ماسەلەگە ەندى ءۇستىرتىن قاراۋىنا بولمايدى