قازاق كينوسىنىڭ ساڭلاعى

شاكەن ايمانوۆ تۋرالى بىرەر ءسوز

شاكەن ايمانوۆ دەسە، بۇل ەسىمدى بۇگىندە جاس تا، كارى دە بىلەدى. دەمەك، ونىڭ بۇكىل سانالى عۇمىرىن ۇلتتىق تەاتر ونەرى مەن كينو سالاسىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىنا ارناعانى بەكەرگە كەتپەپتى.

سەرەكتاستىڭ باسىنداعى بالا

ونىڭ ازان شاقىرىپ قويعان اتى – شاھكەرىم. ول كىشكەنتاي كۇنىنەن جەزدەسى قالي بايجانوۆتىڭ اندەرىن تىڭداپ وسكەن. دومبىراعا، ءان-جىرعا جاقىن بولعان. ويىن-ساۋىق، جيىن-توي دەسە جانىپ تۇرعان، بارعان جەرىندە ولەڭ وقىپ، ەلدى ءتانتى ەتكەن. بالا كۇنىندە قارا جۇمىستى جاقتىرا قويماعان دەسەدى. ۇيدەگىلەر ءبىر جۇمىسقا جۇمساي قالسا، اۋىرىپ قالعان سىڭاي تانىتادى ەكەن. ۇلكەندەر وسى قىلىعى ءۇشىن ۇرىسقاندا، اۋىل ماڭىنداعى سەرەكتاستىڭ باسىنا شىعىپ الىپ جىلاپ وتىراتىن كورىنەدى. اكەسىنىڭ اعاسى ابباس: «تيىسپەڭدەر وعان، تەگىن جىلاپ وتىرعان جوق، ونەر قىسىپ جىلاپ وتىر»، – دەپ ونى قورعاي تۇسەدى ەكەن.

سويتكەن بوزبالانى اۋىل مەكتەبىن بىتىرگەن سوڭ، 1924 جىلى ۇلكەن اعاسى قاجىمۇرات سەمەيگە وقۋعا الىپ كەتەدى. ءوزى ءمۇعالىم بولعان سوڭ، شاكەندى دە مۇعالىمدىككە تارتادى. اۋەلدە «كازكوممۋناعا»، كەيىننەن حالىق اعارتۋ ينستيتۋتىنا وقۋعا تۇسىرگەن. وسى ينستيتۋتتا وقىپ جۇرگەندە، شاكەننىڭ قولىنان دومبىرا مەن ماندولينا تۇسپەي، نەشە ءتۇرلى كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەلەرىنە قاتىسا ءجۇرىپ، حالىق ۇيىندە جۇمات ءشانيننىڭ «ارقالىق باتىر» سپەكتاكلىنە قاتىسادى. قويىلىمداردا ويناپ ءجۇرىپ، الماتىدان ارنايى كەلگەن عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ كوزىنە ءتۇسىپ، الماتىداعى كاسىبي تەاترعا جول تارتادى.

تەاتر جانە 100 رول

اتاقتى رەجيسسەردىڭ شىعارماشىلىق جولىنا كوز سالساق، ول 1933 جىلدان باستاپ قازىرگى مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق دراما تەاترىندا جۇمىس ىستەپ، 100-دەن استام ءرولدى سومدايدى. ولاردىڭ ىشىندە پەترۋچچيو («اساۋعا تۇساۋ»)، حلەستاكوۆ («ريەۆيزور»)، قودار («قوزى كورپەش – بايان سۇلۋ») سىندى كوپتەگەن وبراز بار. شاكەن ايمانوۆ ونەر كورسەتكەن سپەكتاكلدەردىڭ بارلىعى دا انشلاگپەن ءوتىپ وتىرعان.

1940 جىلى «لەنفيلم» رەجيسسەرى ليەۆين ش.ايمانوۆتى م.اۋەزوۆتىڭ سەنارييى بويىنشا ءتۇسىرىلىپ جاتقان «رايحان» فيلمىنە، سارسەننىڭ رولىنە شاقىرادى. بۇدان كەيىن 1942 جىلى «اق گۇل» فيلمىندە مايدانگەردى، 1946 جىلى «اباي ولەڭدەرىندە» ءشارىپتى، 1948 جىلى «التىن مۇيىزدە» دوسانوۆتى وينايدى.

ۇلتتىق كينو

ش.ايمانوۆ 1954 جىلى ءوزىنىڭ «ماحاببات تۋرالى پوەما» اتتى رەجيسسەرلىك تۋىندىسىن كورەرمەنگە ۇسىنادى. بۇدان وزگە، ۇلتتىق كينەماتوگرافيانىڭ التىن قورىنا ەنگەن 10-نان استام كوركەم فيلم ءتۇسىردى. ولار – «دالا قىزى»، «ماحاببات تۋرالى اڭىز»، «ءبىز وسىندا تۇرامىز»، «ءبىزدىڭ سۇيىكتى دارىگەر»، «ءبىر اۋداندا»، «ءان شاقىرۋدا»، «جول ءتۇيىسى»، «الدار كوسە»، «اتا-بابالار مەكەنى»، «تاقيالى پەرىشتە» جانە ت.ب.

وسىلاردىڭ ىشىندە «تاقيالى پەرىشتەنىڭ» سەنارييى شىنايى ومىردەن الىنعان. ەكرانعا شىققانىنا جارتى عاسىردان اسقان بۇل كارتينا، ارادا قانشا ۇرپاق اۋىسسا دا، ءالى كۇنگە كورەرمەنىن جالىقتىرعان ەمەس.

ايمانوۆ تەاتردان كينوعا اۋىسۋىنىڭ سەبەبىن «مەن تەاتردى جان-تانىممەن سۇيەمىن، ءبىراق ول كينو سياقتى قالىڭ كورەرمەنگە جەتپەيدى. سپەكتاكل ءبىر تەاتردا جۇرەدى، ءارى كەتسە، بىرنەشە تەاتردا قويىلۋى مۇمكىن. ال ءفيلمدى مىڭداعان ادام كورەدى»، – دەپ تۇسىندىرگەن ەكەن.

تۋراشىل مىنەز

كەز كەلگەن وتىرىستىڭ ءسانىن كىرگىزەتىن شاكەننىڭ ۇيدە جالعىز وتىراتىن كەزدەرى سيرەك بولعان. دوستارى ونىڭ اشىق-جارقىن، جومارت مىنەزىن جوعارى باعالاپ، «بۇگىنگى زاماننىڭ سەرىسى» دەپ اتاعان. ماتەريالدىق قۇندىلىقتاردى ەكىنشى ورىنعا ىسىرىپ، دوستارمەن اڭگىمە-دۇكەن قۇرعاندى، جۇرتپەن ارالاسقاندى ۇناتقان. كوپتىڭ اراسىندا ءجيى جۇرگەن.

شاكەن ايمانوۆ تۋراشىلدىعىمەن دە تانىمال بولعان. كينورەجيسسەر بىردە قاراپايىم ەڭبەككەرلەرمەن كەزدەسۋگە شالعايداعى كولحوزعا كەلەدى. اۋىل كلۋبى. باسقارما باسشىسى جيىندى اشىپ، استانالىق مەيماندار الدىندا لەپىرە سويلەپ، شارۋاشىلىقتىڭ ارتتا قالعانىن جۋىپشايعان بولىپ «…ءبىز ءقادىرلى قوناقتاردىڭ الدىندا كولحوزىمىزدى 80-جىلدارعا قاراي ميلليونەر كولحوز ەتەمىز دەپ ۋادە بەرەمىز» دەپ جىبەرەدى. ءسوز كەزەگى ايمانوۆقا بەرىلگەندە: «سەكسەنىنشى جىلعا دەيىن ون-ون بەس جىل بار ەكەن. بۇل دەگەنىڭىز ءبىر عۇمىر عوي. مەنىڭ ەسىمە وسىعان وراي مىناداي ءبىر اڭگىمە ءتۇسىپ تۇر. ەرتە-ەرتە، ەرتەدە، ءبىر ەرىككەن حان «كىمدە-كىم كوك ەسەككە ون جىلدا حات تانىتامىن دەپ ۋادە بەرسە، ات باسىنداي التىن بەرەمىن. ەگەر ۋادەدە تۇرماسا، باسى الىنادى!» دەپ جارلىق ايتادى. سوندا قاسيەتىڭنەن اينالايىن جيرەنشە ەل ىشىنەن سۋىرىلىپ شىعىپ: «مەن حات تانىتا الامىن!» - دەپتى دە، ات باسىنداي التىندى الىپ، كوك ەسەكتى جەتەلەپ ۇيىنە كەلىپتى. مۇنى كورگەن قاراشاش: «ويباي-اۋ، و زامان دا، بۇ زامان، ەسەك حات تانۋشى ما ەدى، بۇل نە قىلعانىڭ؟!» - دەپ قامىعادى. سوندا جيرەنشە شەشەن: «بايبىشە، الاڭ بولماي، التىندى قاجەتىڭە جاراتا بەر. ون جىلدا نە مەن ولەمىن، نە حان ولەدى، نە ەسەك ولەدى!» دەگەن ەكەن. سونداي-اق، باسقارمالارىڭىزدىڭ ۋادەسىندە ءمىن جوق، تەك الگى جيرەنشەنىڭ ەسەبىندەي بولىپ جۇرمەسىن!» – دەپ جۇرتتى ءبىر كۇلدىرىپ العان دەسەدى.

قالاي دەسەك تە، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، كسرو جانە قازاق كسر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى شاكەن كەنجەتاي ۇلى ايمانوۆتىڭ ەسىمى ەل جادىندا بارىنەن بۇرىن قازاق كينوسى تاريحىندا تۇڭعىش رەت ۇلتتىق كينونى تۇسىرگەن ادام رەتىندە جانە ونى بارىنشا بيىككە كوتەرگەن تالانت رەتىندە ماڭگىلىك ساقتالادى.