الماتىدا قالا تۇرعىندارى اراسىنداعى تانىمال دنق زەرتتەۋلەرى تۋرالى ايتىلدى.
الماتى وڭىرلىك كوممۋنيكاسيالار قىزمەتىنىڭ الاڭىندا دنق زەرتحاناسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى دينا مۋكۋشكينانىڭ قاتىسۋىمەن بريفينگ ءوتتى، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz
مامان گەندىك ساۋساق ءىزىنىڭ كومەگىمەن تۋىستىق قاتىناس، بالانىڭ جىنىسى، اۋرۋعا بەيىمدىلىك، دارىن، ۇلت، ءتىپتى وپاسىزدىق قالاي انىقتالاتىنىن ايتتى.
جۋرناليستەر الدىندا ءسوز سويلەگەن دينا مۋكۋشينانىڭ ويىنشا، دنك تالداۋىنىڭ ناتيجەسى ءبىر قاراعاندا تاڭقالارلىق مالىمەتتەر الۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
الماتىدا جانە بۇكىل ەلدە مۇنداي قىزمەتتەر وتە تانىمال، گەنەتيكانىڭ بۇل سالاسى دامىپ كەلەدى. دنق تالداۋى جوعارى عىلىمي تەحنولوگيادان ءار پاسيەنتكە قولجەتىمدى كەڭ اۋقىمدى زەرتتەۋلەر ساناتىنا ءوتتى.
مامان دينا مۋكۋشكينا قىركۇيەك ايىنىڭ باسىندا دنق بىرەگەيلىگى كۇنىنىڭ اتاپ وتىلگەنىن ەسكە سالدى.
«دنق فيزيكالىق تۇرعىدان تەك تۇقىم قۋالايتىن اقپاراتتى ساقتاۋمەن عانا شەكتەلمەيدى، سونىمەن قاتار ءبىر جاسۋشادان بۇكىل اعزانىڭ دامۋىنا نۇسقاۋ بولىپ تابىلاتىن ماكرومولەكۋلا. دنق بىرەگەيلىگى العاش رەت 1984 جىلى 10 قىركۇيەكتە بريتاندىق گەنەتيك الەك دجەففريسپەن انىقتالعان. ول ءار ادامنىڭ دنق-سى قايتالانبايتىن بىرەگەي ەكەنىن انىقتادى »، - دەپ باستادى ءسوزىن وكق ء-ىڭ سپيكەرى.
سول كەزدەن باستاپ گەنەتيكالىق ساۋساق ءىزى تۋرالى تۇسىنىك پايدا بولدى. ساۋساق ىزدەرى سياقتى، گەنەتيكالىق سىناقتاردىڭ ارقاسىندا ءسىز تۋىستىق قاتىناستى ورناتا الاسىز، ادامنىڭ قىلمىسقا قاتىسى بار-جوعىن انىقتاي الاسىز. دنق العاش رەت ءارتۇرلى گەنەتيكالىق ماتەريالداردىڭ ارقاسىندا يدەنتيفيكاسيا جۇرگىزىلەتىن كريمينالدىق سالادا قولدانىلدى.
«كەيىنىرەك دنق مەديسينادا قولدانىلا باستادى، ولار اۋرۋلاردى ەرتە كەزەڭدەرىندە انىقتاۋعا، ولاردىڭ تۇقىم قۋالاۋشىلىعىن، تاماقتانۋ ەرەكشەلىكتەرىن، ءتىپتى تالانتتارعا بەيىمدىلىگىن، تۋىستىق قاتىناسىن جانە ت.ب.-دا انىقتاۋعا كىرىستى»، - دەدى دينا مۋكۋشكينا.
جۋرناليستەردىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرگەن زەرتحانا مەڭگەرۋشىسى بۇگىنگى تاڭدا قانداي قىزمەتتەردىڭ سۇرانىسقا يە ەكەنىن ايتتى.
«ۇيقىداعى تۇقىم قۋالايتىن اۋرۋلار دەگەن بار، ولار ءبىر ۇرپاقتا كەزدەسپەۋى مۇمكىن، كەلەسى ۇرپاقتا پايدا بولادى. ءدال وسىنداي جاعدايلاردا قالا تۇرعىندارى گەنەتيكالىق فاكتورلاردى زەرتتەۋگە جۇگىنەدى. ۆيرۋستىق ينفەكسيالار ەرتە كەزەڭدە دامي باستاعاندا گەنەتيكتەر ادام قانىنداعى بوگدە دنق-نى انىقتاي الادى، سونىمەن قاتار، مىسالى، ەگەر وتباسىندا قانت ديابەتى، جۇرەكتىڭ يشەميالىق اۋرۋى بولسا ادامنىڭ تۇقىم قۋالاۋشىلىعىن انىقتاۋعا بولادى. جۇكتىلىكتىڭ العاشقى كەزەڭدەرىندە 10-شى اپتاعا دەيىن گەنەتيكتەر ۇرىقتىڭ سوزىلمالى اۋىتقۋلارىن انىقتاي الادى"، - دەدى دينا مۋكۋشكينا.
سونىمەن قاتار، الماتىلىقتار دنق زەرتحاناسىندا اناسىنىڭ ۆەنالىق قانىن تاپسىرۋ ارقىلى بالانىڭ جىنىسىن انىقتاۋعا مۇمكىندىك الدى.
دينا مۋكۋشكينا كۇن سايىن اكەلىك، انالىق جانە تۋىستىق قاتىناستاردى ورناتۋعا ءوتىنىش بىلدىرەتىنىن ايتتى. ادەتتە، ەمدەلۋشىلەر ءانونيمدى تۇردە جۇگىنەدى. فاكتورلار ءارتۇرلى بولۋى مۇمكىن. بۇل تۋىستاردى ىزدەۋ، مۇرانى ءبولۋ.
جۇبايلاردىڭ ءبىر-بىرىنىڭ كوزىنە ءشوپ سالىپ، ساتقىندىق جاساۋىنا دا تالداۋ جاساتۋ سۇرانىسقا يە بولىپ وتىر.. ازاماتتار ءارتۇرلى بيوماتەريالداردى نەمەسە تاسىمالداۋشىلاردى اكەلەدى.
«بۇل بولجامدى وپاسىزدىق جاساۋشى مەن سوعان قاتىسى بار بولۋى مۇمكىن كۇدىككە ىلىگەن ادامنىڭ گەنەتيكالىق تالداۋى. ەگەر دالەل بولسا، ءبىز سوت-مەديسينالىق ادىستەر ارقىلى دنق-نى انىقتايمىز، دنق-نى ءبولىپ الامىز، گەنەتيكالىق ءپروفيلدى تەكسەرەمىز. ياعني، ادامدار بۇعان قالاي قاتىسى بار ەكەنىن ناقتى ايتا الادى»، - دەدى مەڭگەرۋشى.
تاعى ءبىر تانىمال گەنەتيكالىق جانە الەۋمەتتىك تەست-ولاردىڭ شەجىرەسى مەن شىعۋ تەگىن انىقتاۋ. سونىمەن بىرگە، دينا مۋكۋشكينا جەر بەتىندەگى بارلىق ادامدار ءبىر اتا-بابالارمەن بايلانىستى ەكەنىن ەسكە سالدى.
دەگەنمەن، گەنەتيكتەر كوبىنەسە مەديسينالىق زەرتتەۋلەرمەن اينالىسادى. ءسۇت بەزى وبىرى، انالىق بەز وبىرى، السگەيمەر جانە پاركينسون سياقتى اۋرۋلاردىڭ تۇقىم قۋالاۋشىلىعىنا زەرتتەۋ جۇرگىزۋ.
قورىتىندىلاي كەلە، مامان وزدەرىنىڭ زەرتحاناسىندا گەنەتيكالىق پاسپورت دەپ اتالاتىن گەنگە سايكەس تاماقتانۋدى جۇرگىزەتىنىن ايتتى.
«40-60% ادامنىڭ ارتىق سالماقپەن نەمەسە قانداي دا ءبىر تاعامعا بەيىمدىلىگىمەن پروبلەمالارى بولا ما، ول دا گەنەتيكالىق فاكتورلارعا بايلانىستى. مىسالى، كەيبىر ادامدار ءدامى ءتىل قۋىراتىن كوفەنى بەيقام ىشە الادى، بروككولي جەيدى، ولار ءۇشىن بۇل ءدام قالىپتى بولادى. ال بۇل ءدامدى قابىلداي المايتىندار بار. دەنەدەگى مايلاردىڭ ىدىراۋى دا گەندەرگە بايلانىستى جۇرەدى. كەيبىر ادامداردا وسى نەمەسە باسقا ديەتادا مايلاردىڭ ىدىراۋى قىرىق پايىزعا، ال كەيبىرەۋلەرىندە 100 پايىزعا كەتەدى»، - دەپ ءتۇسىندىردى دينا مۋكۋشكينا.
گەندەر قانت، الكوگول، دارۋمەندەردى ءسىڭىرۋ ءۇشىن دە جۇمىس ىستەيدى. الايدا، بارلىعىنا گەندەردى كىنالاماۋىڭىز كەرەك، گەنەتيكالىق فاكتورلاردان باسقا، ادامنىڭ ءومىر سالتى، پسيحوميمەتيكا جانە تاماقتانۋ تۋرالى ۇمىتپاۋ قاجەت. ديەتانى جانە فيزيكالىق بەلسەندىلىكتى تاڭداعاندا دارىگەر گەنەتيكالىق ماركەرلەردى تەكسەرۋگە كەڭەس بەردى.