ءبىز ادەتتە «كۇلكى ءومىردى ۇزارتادى»، «كۇلكى – ۆيتامين» دەگەندى كوپ ەستيمىز. ءبىراق سوعان كوڭىل بولە بەرمەيمىز، دۇرىسى، ءمان بەرە قويمايمىز. ال بىلگەن كىسىگە كۇلكى – ناعىز «دەنساۋلىق مۇلكى». كۇلكى تەراپياسى ادامنىڭ كوڭىل كۇيىن كوتەرىپ قانا قويماي، دەنساۋلىعىن تۇزەيتىنى، اينالاسىمەن، وتباسىمەن قارىم-قاتىناسىن جاقسارتاتىنى زەرتتەۋلەر نەگىزىندە الدەقاشان دالەلدەنىپ تە قويعان.
كورنەكتى عالىم شورا شامعالي ۇلى ءبىر سۇحباتىندا: «ادامنىڭ كوڭىل-كۇيى، تىرشىلىگى جاسىنا ەمەس، ومىرگە دەگەن كوزقاراسىنا تىكەلەي بايلانىستى. كىم وزىنە ەنجار، نەمكەتتى قاراسا، بويىنداعى بۇكىل كۇش-جىگەرى مەن قابىلەتىن، جىگەرىن تولىق پايدالانا بىلمەسە، ول ادام تەز قارتايۋعا بەيىم. ال كوڭىلدى جۇرگەن ادام قاشاندا سەرگەك بولادى»، – دەگەنى بار-دى. سونداي-اق، بۇكىل سانالى عۇمىرىندا جان بالاسىمەن كەرىسىپ كورمەگەنىن، ۇرىس-كەرىستىڭ ۇشقىنىن اڭعارسا بولدى، ونى ءازىل-قالجىڭعا اينالدىرىپ جىبەرۋگە تىرىساتىنىن ايتقان شەجىرە قاريانىڭ كۇلكىنى 70 تۇرگە ءبولىپ جىكتەپ شىققانى، انەكدوت ايتۋدا جانە ونى ەل-ەلدەن، جەر-جەردەن جيناستىرۋدا الدىنا جان سالماعانى بەلگىلى. ءتىل ءبىلىمى عىلىمىنا، جالپى، قازاق رۋحانياتىنا ولشەۋسىز ەڭبەك سىڭىرگەن تۇلعا عاسىرعا جۋىق ءومىر ءسۇردى. وعان دا ابىز اقساقالدىڭ سانا سەرگەكتىگى، جانىنىڭ جايساڭدىعى، جۇزىنەن ەشقاشان جىميىس كەتپەۋى سەبەپ بولعان شىعار دەگەن وي كەلەدى.
جالپى، كۇلكى تەراپياسى – كوپتەگەن پسيحولوگتار مەن پسيحوتەراپيەۆتەردىڭ بەلگىلى ءبىر جاعدايلاردا ءجيى جۇگىنەتىن ءتاسىلى. وسى ورايدا، ازىلكەشتەردىڭ قاتىسۋىمەن جەكەلەي دە، توپتىق تا سەانستار وتكىزىلىپ، وندا ادامدار قىزىقتى اڭگىمەلەر تىڭدايدى، ءتۇرلى قويىلىمدار، يۋموريستىك روليكتەر كورىپ، راحاتتانا كۇلەدى. بۇل ءتىپتى پەداگوگيكادا، كرەاتيۆتىلىكتى ارتتىرۋعا باعىتتالعان ترەنينگتەردە دە قولدانىلادى. قىسقاسى، قاي كەزدە دە يۋمور – جابىرقاۋ كوڭىل كۇيگە، دەپرەسسياعا، كۇندەلىكتى تۇرمىستاعى ساتسىزدىكتەر مەن تۇيتكىلدى ماسەلەلەرگە قارسى قولدانىلاتىن، وتە كۇشتى پسيحولوگيالىق قارۋ دەۋگە بولادى.
دەرەكتەرگە قاراعاندا، كۇلكى تەراپياسىنىڭ نەگىزىن سالۋشى – امەريكالىق بەلگىلى جۋرناليست نورمان كازينس كورىنەدى. وعان 49 جاسىندا «بەحتەريەۆ اۋرۋى» دياگنوزى قويىلادى. تىرەك-قيمىل اپپاراتىن زاقىمدايتىن اۋتويممۋندىق سىرقات سالدارىنان كازينستىڭ جاعدايى كۇن ساناپ ناشارلاي بەرەدى. قوزعالىسى شەكتەلگەن ول، جۇرۋدەن، ەڭسەسىن تىكتەپ وتىرۋدان قالادى، ءبىر قىرىنان ەكىنشى قىرىنا اۋىسىپ جاتۋدىڭ ءوزى مۇڭعا اينالادى. دەرت مەڭدەگەن سايىن وز-وزىنەن تۇيىقتالىپ، جاقىندارىمەن تىلدەسۋدى دە قويادى، اۋرۋحانا توسەگىندە كۇنى-تۇنى قابىرعاعا قاراپ جاتىپ الاتىندى شىعارادى. اقىرىندا ەمدەۋشى دارىگەرىنەن «بەحتەريەۆ اۋرۋىنا شالدىققان 500 ادامنىڭ تەك بىرەۋى عانا ءتىرى قالادى» دەگەندى ەستيدى.
سول اڭگىمەدەن كەيىن تۇنىمەن كوز ىلمەگەن كازينسكە: «ەگەر مەديسينا دارمەنسىز بولسا، دەمەك ءوزىم ارەكەت ەتۋىم كەرەك!» دەگەن وي كەلەدى. سول مەزەتتە دارىگەردىڭ: «جاعىمسىز ەموسيالار كەزىندە بۇيرەكۇستى بەزدەرى سترەسس گورموندارىن بولەدى، بۇل اعزانىڭ دەرتپەن كۇرەسۋىنە مۇمكىندىك بەرمەيدى، كەرىسىنشە، كۇلكى مەن قۋانىش سەزىمى، جاعىمدى ەموسيا اۋرۋدان ايىعۋعا وڭ ىقپال ەتەدى»، – دەگەنى ەسىنە تۇسەدى. ءسويتىپ، مامانداردىڭ كۇلكىنىڭ پايداسى تۋرالى ەڭبەكتەرىن وقىپ، زەردەلەي كەلە، نە ىستەۋ كەرەگىن تۇسىنەدى.
سودان باستاپ كۇن-تۇن دەمەي كينوكومەديالار كورەدى، قىزىقتى كىتاپتار وقيدى. اقىرىندا، كۇلكىلى وقيعالاردان كوزىنەن جاس اققانشا كۇلە-كۇلە، ەكى كوزى بۇلاۋداي بوپ ءىسىپ تە كەتەدى. ءبىراق ەسەسىنە بىرتىندەپ دەرتىنەن ايىعا باستايدى. اۋەلى بۋىندارى مەن بۇلشىق ەتتەرىنىڭ اۋىرعانى باسىلادى، ارتىنشا ۇيقىسى قالپىنا كەلەدى، تاماققا تابەتى اشىلادى. وسىلايشا، قالىپتى ومىرگە ورالادى. قۇلان-تازا ايىعىپ كەتپەگەنىمەن، اۋرۋدىڭ بەتى قايتىپ، كازينس سودان كەيىن دە 26 جىل تولىققاندى ءومىر سۇرەدى. كۇلكى تەراپياسى جونىنەن الەمدىك بەستسەللەرگە اينالعان «ساۋىقتىرۋشى جۇرەك»، «اۋرۋ اناتومياسى ناۋقاستىڭ كوزىمەن» اتتى كىتاپتار جازادى.
كۇلكىنىڭ پايداسى تۋرالى ۇيعارىمدار ەرتە زاماندارداعى فيلوسوفتار مەن عالىمدار، جازۋشىلار ەڭبەكتەرىندە دە كەزدەسەدى. مىسالى، دەموكريت «ادام ءۇشىن ەڭ جاقسى يگىلىك، ول – جانىنىڭ تىنىشتىعى مەن قۋانىشى» دەسە، اعىلشىن وقىمىستىسى، جازۋشى روبەرت بەرتون «يۋمور قان تازالايدى، اعزاعا جاعىمدى اسەر ەتىپ، دەپرەسسيادان قۇتقارادى» دەپ تۇجىرىمداعان. ونىڭ «مەلانحوليا اناتومياسى» اتتى 900 بەتتىك كىتابىنىڭ كوپتەگەن تاراۋلارى انەكدوتتاردان تۇراتىن كورىنەدى. ال كانادالىق دارىگەر ۋيليام وسلەر يۋموردى «ءومىر مۋزىكاسىنا» تەڭەگەن جانە شارشاعاندى باسۋ ءۇشىن كۇنىنە تىم بولماسا 10 مينۋت كۇلۋگە كەڭەس بەرگەن.
ءارتۇرلى فيزيولوگيالىق، پسيحولوگيالىق، الەۋمەتتىك جاعدايلاردا كۇلكىنىڭ جاعىمدى اسەرى مول ەكەنىن عالىمدار قاي كەزدە دە جوققا شىعارعان ەمەس. ارينە، كۇندەلىكتى ومىردە كوڭىلگە كىربىڭ ۇيالاتاتىن كەلەڭسىز وقيعالار، قيىن جاعدايلار جەتىپ جاتىر. قالاي بولعاندا دا، جۇماتاي اعا:
ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز كورەمىز دە،
جولىققانداي جەردە جوق تورەمىزگە،
جىميامىز... جىميماي... مىناۋ ءومىر –
كۇل تۇسىندەي كۇلگىن دەپ ولەمىز بە؟! – جىرلاعانداي، كۇلىپ جۇرەيىك. ءبىر-بىرىمىزدىڭ ءقادىرىمىزدى ءبىلىپ جۇرەيىك.