جاڭارعان كونستيتۋسيا، جاڭا بيلىك ءداۋىرى
9 شىلدەدە وزبەكستاندا كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋى ءوتتى. ونىڭ ناتيجەسى كوپشىلىك كۇتكەندەي بولدى، قازىرگى پرەزيدەنت شاۆكات ميرزيويەۆ وزبەك ەلىنىڭ پرەزيدەنتى بولىپ قايتا سايلاندى. وسك مالىمەتىنە سايكەس، ول 87 پايىزدان اسا داۋىس جيناعان. كەزەكتى ساياسي ناۋقان سايلاۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىمەن ەرەكشەلەندى. رەسمي ءمالىمەتكە قاراعاندا، سايلاۋ قۇقىعىنا يە ازاماتتاردىڭ 70 پايىزى داۋىس بەرۋگە قاتىسقان. مۇنىمەن پرەزيدەنت ميرزيويەۆ ءۇشىنشى وكىلەتتى كەزەڭگە اياق باسقانى ءمالىم بولدى.
پرەزيدەنت جەڭىسى – كۇتىلگەن ناتيجە
بۇل وزبەكستان تاريحىنداعى كەزەكتەن تىس وتكەن العاشقى پرەزيدەنت سايلاۋى بولدى. انىعىندا، شاۆكات ميرزيويەۆتىڭ الدىڭعى وكىلەتتى مەرزىمىنىڭ بىتۋىنە ءالى 3،5 جىلداي ۋاقىت بار ەدى. ءبىراق بۇدان ەكى-اق اي بۇرىن پرەزيدەنت ميرزيويەۆ كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىن جاريا ەتتى. ونىڭ سەبەبىن قازىرگى كۇردەلى جاھاندىق جانە وڭىرلىك گەوساياسي جاعدايلار مەن ىشكى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق رەفورمالاردىڭ قاجەتتىلىگىنەن تۋىپ وتىر دەپ تۇسىندىرگەن بولاتىن. سونىڭ الدىندا عانا وزبەكستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەن ەدى.
سايلاۋعا دەيىن دە تۇگەل دەرلىك ساراپشىلار ميرزيويەۆتىڭ شارتسىز جەڭىمپاز بولاتىنىن بولجاعان. وزبەكستان ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ ءتوراعاسى ز.نيزامقوجايەۆ 87،05 پايىز داۋىس بەرۋشى شاۆكات ميرزيويەۆتى تاڭداعانىن ءمالىمدەدى. وزگە ءۇش كانديداتتىڭ ەشقايسىسى دا 5 پايىزدان ارتىق داۋىس جيناي العان جوق. ەلدىڭ سايلاۋ زاڭىندا تەك 50 پايىزدان استام داۋىسقا يە بولعان تالاپكەر عانا ەل تىزگىنىن ۇستاي الادى. جوعارى سوتتىڭ بۇرىنعى ءتورايىمى روباحون ماحمودوۆا ەكىنشى ورىندا 4،43 پايىز داۋىس جينادى. وزگە ەكى كانديدات – ۇلىقبەك ينوياتوۆ (ۋلۋگبەك ينوياتوۆ) – 4،02 پايىز؛ ابدىشۇكىر حامزايەۆ – 3،74 پايىز سايلاۋشىنىڭ داۋىسىنا يە بولعان.
ەلگە جاڭاشا تىنىس بەردى
وزبەكستان بيىل 30 ساۋىردە رەفەرەندۋم ارقىلى كونستيتۋسياعا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزدى. وندا ايتۋلى ماسەلەلەر دە از بولعان جوق. ايتالىق، ەلدىڭ سيپاتىنا قاتىستى بۇرىنعىدان ەرەكشەلەي وتىرىپ «وزبەكستان – الەۋمەتتىك، قۇقىقتىق جانە زايىرلى مەملەكەت» دەپ جازىلعان. پارلامەنتتەگى دەپۋتاتتار سانى 35 پايىزعا قىسقارتىلدى. سونداي- اق، قازىرگى كونستيتۋسياعا ساي، پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتى مەرزىمى 5 جىلدان 7 جىلعا دەيىن ۇزارتىلدى. مۇنى كەيبىر ساراپشىلار بيلىكتىڭ پرەزيدەنت قولىنا قاراي مەيلىنشە شوعىرلانۋى دەپ باعالايدى.
شاۆكات ميرزيويەۆ ءوزىنىڭ ءۇشىنشى بيلىك كەزەڭىنە قادام باسقانىمەن، رەفەرەندۋمنان كەيىن سايلانعان پرەزيدەنت قاتارىندا تاعى ەكى كەزەڭگە سايلانا الادى. بۇل دەگەنىمىز، بيىل 65 جاستاعى شاۆكات ميرزيويەۆ الداعى 15 جىل ىشىندە بيلىك باسىندا بولۋى مۇمكىن دەگەندى بىلدىرەدى.
2016 جىلى ەل تىزگىنىن ۇستاعان ول ي.كاريموۆ تۇسىنداعى قاتاڭ ءارى ءپاسسيۆتى بيلىك فورماسىنا مودەرنيزاسيا جاساۋشى رەتىندە تانىلدى. ءارى ەلدە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق رەفورمالارعا جول اشقان ساياساتكەر رەتىندە دە اتالدى. ارينە، ونىڭ بۇل قادامدارى ەلگە جاڭاشا تىنىس بەردى. ەل ەكونوميكاسى بۇرىنعىعا قاراعاندا نارىققا بەيىمدەلە ءتۇستى. ونىڭ بۇعان دەيىنگى جانە قازىرگى ءىس-قيمىلدارىنا قاراي وتىرىپ جاڭا بيلىك كەزەڭىنە دە ىقتيمال بولجامدار جاساۋعا مۇمكىندىك بار.
كونستيتۋسيالىق رەفەرەندۋم جانە كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋى وزبەك ەلىندە ميرزيويەۆ بيلىگىن بەكەمدەي تۇسكەنى ءشۇباسىز. بۇنى ميرزيويەۆتىڭ جاڭا بيلىك ءداۋىرى دەۋگە دە بولاتىنداي. بىلايشا ايتقاندا، ول ەندىگى جەردە بەكەمدەلە تۇسكەن بيلىك مۇمكىندىگىن ەل تاريحىنداعى ءوزىنىڭ رەفورماتورلىق ورنىن كورنەكىلەندىرۋگە جۇمساۋى مۇمكىن. ايتالىق، رەفورمالاردى تاعى ءبىر ساتىعا كوتەرىپ، قازىرگى جاھاندىق جانە ايماقتىق سىن-قاتەرلەرگە توتەپ بەرۋ مەن وزگەرىستەرگە بەيىمدەلۋگە تالپىنادى. دەگەنمەن، بۇل ارەكەتتەرىنىڭ ءتيىمدى بولاتىنىن، الدە بولمايتىنىن تەك ۋاقىت كورسەتەدى.
ايماقتاعى وڭ ىستەر
ءبىر گەوساياسي ايماق رەتىندە ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ بىر-بىرىنە ىقپال-اسەرى كوپ. سونىڭ ىشىندە قازاق-وزبەك قاتىناسى ايماق ءۇشىن شەشۋشى ءرول اتقارادى. تۇتاس ايماقتىڭ تۇراقتىلىعى مەن دامۋىندا استانا مەن تاشكەنتتىڭ پىكىر ورتاقتىعى اسا ماڭىزدى. پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ ناتيجەسى جاريالانا سالىسىمەن قازاقستان، قىرعىزستان سەكىلدى كورشى ءارى باۋىرلاس ەلدەردىڭ باسشىلارى العاشقى بولىپ قۇتتىقتاۋ جولداۋى دا بەلگىلى سيمۆولدىق مانگە يە.
ال كەيبىر ايىرماشىلىقتاردى ايتپاعاندا، ميرزيويەۆتىڭ بيلىك جولى قازاقستانمەن پاراللەل باعىتتا ەكەنىن كورەمىز. بۇعان كونستيتۋسيالىق رەفەرەندۋم، پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتى مەرزىمىن ۇزارتۋ، كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىن وتكىزۋ سىندى قادامداردى مىسال ەتۋگە بولادى.
ارينە، حالىق سانى جانە گەوگرافيالىق مۇمكىندىكتەرىمەن وزبەكستان ايماقتاعى ىقپالدى ەلدىڭ ءبىرى سانالادى. ميرزيويەۆ بيلىك باسىنا كەلگەننەن كەيىن، تاشكەنت ءوزىنىڭ ايماقتاعى كورشىلەرىمەن ىنتىماقتى بەكەمدەي تۇسەتىنىن باسا بەلگىلەدى. ءارى ايماقتاعى سىرتقى ساياساتىندا تۇراقتىلىق، تاتۋلىق ۇستانىمدارىن ۇستاناتىنىن كورسەتتى. بۇل، ارينە، ايماقتاعى ەلدەر ءۇشىن اسا ماڭىزدى ەدى. تاشكەنتتىڭ بۇل ۇستانىمى وزبەك- قىرعىز اراسىنداعى شەشىلمەگەن شەكارا داۋىنا نۇكتە قويدى. تاراپتار داۋلى تەرريتوريالىق ماسەلەنى كەلىسسوز ارقىلى ءبىرشاما ءساتتى شەشىپ شىقتى. سونىڭ ءوزى ايماقتىڭ ىشكى ماسەلەلەرىنە جاعىمدى اسەر بەردى.
«اlmaty-akshamy»، №82 11 شىلدە، 2023 جىل