يمام رەسەيدە پسيحولوگيا ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الۋعا نە تۇرتكى بولعانىن ءتۇسىندىردى.
نۇرلان يمام وتاندىق تەلەجۇرگىزۋشى دينارا ءساتجانعا بەرگەن سۇحباتىندا جاستاردىڭ ءدىني ساۋاتى، تانىمالدىلىق، ورازا ۇستاۋ، بالانى پاتريوت ەتىپ تاربيەلەۋ جانە تاعى باسقا تاقىرىپ اياسىندا اڭگىمەلەدى. وسى ورايدا، وقىرماندارىمىز ءۇشىن اسا وزەكتى دەگەن سۇحباتتىڭ شاعىن بولىگىن ۇسىنامىز.
– ورازا بىزگە نە بەرەدى؟
– ورازا تەك جەپ-ىشۋ، ايەلگە جاقىنداۋدان تىيىلۋ ەمەس، ارتىق ءسوز بەن ىستەن – بارلىق جامانشىلىق اتاۋلىدان اۋلاق بولۋ. ورازا رامازان ايى اياقتالعان سوڭ عانا باستالادى. وسى ءبىر ايدا جيناعان ەنەرگيا 11 ايعا جەتەدى. ال بىزدە، كەرىسىنشە، ورازا كەزىندە مەشىتتەن شىقپاي، ءمىنسىز بولىپ جۇرەدى دە، ارتىنشا 30 كۇننەن كەيىن "ۆانيا سول ۆانيا" بولىپ قالا بەرەدى. ورازا – بۇل تەوريا، ال تاجىريبە قالعان ون ءبىر ايدا جۇزەگە اسادى.
– ءبىرىنشى رەت ورازا ۇستاپ، ساعات سانايتىندارعا نە دەيسىز؟
– بۇل وتە جاقسى، سول كىسىلەردىڭ ءۇمىتىن جالعاعىم كەلەدى. ادام الدىنا تاماق قويىپ، "ءۇش مينۋت قالدى، 20 سەكۋند" قالدى دەپ وتىرعان كەزدە اللا تاعالا پەرىشتەلەرىنە "مەن ءۇشىن قۇلدارىم نە ىستەيتىنىن كوردىڭدەر مە؟" دەپ ايتادى ەكەن.
– مەنىڭ اجەم ناماز وقىعان ادام، ءبىراق حيدجاب كيگەنىن كورمەپپىن. تۋىستارىم دا ءدال سولاي. ءقازىر كوپتەگەن ءانشى ورانىپ جاتىر، ياعني ولاردىڭ ۇستاناتىنى ءداستۇرلى يسلامنان بولەك پە؟
– ءبىزدىڭ اجەلەرىمىزدە حيدجاب دەگەن ءسوز بولمادى، ءبىراق ولار ورامال تاعىپ، كيمەشەك كيدى. ال قاپ-قارا كيىنىپ، بەتتى تولىق تۇمشالاۋ قازاقتىڭ سالتى مەن داستۇرىنە جات. ءبىز ۇلتتىق ناقىشتاعى ويۋلارى بار كيىمدەرىمەن دارالانعان ەلمىز. قارا قولعاپ، قارا كوزىلدىرىك كيىپ، تەلەفونىن قاپ-قارا قىلىپ قاپتاۋ – ەلىكتەۋدىڭ ءبىر ءتۇرى. الايدا قازاقتا "اداسقاننىڭ ايىبى جوق، قايتا اينالىپ ءۇيىرىن تاپسا" دەگەن جاقسى ءسوز بار. زيالى قاۋىم مەن كوزى اشىق ازاماتتارىمىزدىڭ ارقاسىندا اقىرىنداپ تۇزەلەمىز.
ءبىراق، ماسەلە وسى تۇزەلۋ جولىندا قانشا شىعىنعا ۇشىرايتىنىمىزدا. قانشاما نارسەنى وتكىزىپ الامىز؟ ونىڭ بەلگىلى ءبىر جاراسى بولادى. كەمەمىز دۇرىس باعىتتا ءجۇرىپ كەلە جاتىر دەپ سەنەمىن. شوۋ-بيزنەستەگى ازاماتتار ەلىكتەمەي، اللادان قورقىپ تاققان بولسا، ءبىز تەك قۋانامىز.
تەك مەنىكى دۇرىس، قالعانىنىكى قاتە دەۋ – ەكسترەميزم. دجۋنگليگە كوشىپ كەتكەندەي قوعاممەن ساناسپاۋ، سىيىسپاۋ، قالعاندارى توزاققا تۇسەدى دەپ ويلاۋ – ەكسترەميزمنىڭ باسى.
وسىلاي ەسەپتەيتىن جاستارعا مەنىڭ كەيبىر ءسوزىم ۇنامايدى. ۇناماسا، ۇناماسىن. ءبىز قوعامبىز، ءبىرتۇستاس ەلمىز، ناماز وقىپ، ورازا ۇستاۋعا ەش كەدەرگى جوق. وسىنى پايدالانىپ، باسقالاردى تومەن تۇسىرگەندى قويۋىمىز كەرەك.
ءدىننىڭ باستى ميسسياسى – مەيىرىمدىلىك پەن جاقسى مىنەز-قۇلىق. جاراتقاندى تانۋدىڭ ەڭ ءبىرىنشى الىپپەسى – وسى جاقسى مىنەز. وكىنىشكە وراي، باۋىرلارىمىز بەن قارىنداسىمىزدىڭ كوپشىلىگىنە وسى نارسە جەتپەي جاتىر. تەك ءوزى سياقتىلاردى جاقسى كورىپ، وزىنەن باسقالاردى تومەن قويادى. قايدان بىلەسىز قۇدايدىڭ الدىندا ونىڭ دارەجەسى سىزدەن جوعارى شىعار؟ ءسىزدىڭ كۇناڭىز اشىلىپ، ول كىسى كەرىسىنشە اللاعا امالىمەن جاعاتىن شىعار. بارىنە تۋرا جول بەرىپ، قوعامعا ءسىڭۋشى بولايىق.
– بارلىعى جانات باقىتتى تالقىلاپ جاتىر. ول كىسىنىڭ يسلام پەن اللاعا دەگەن تەرىس پىكىرىنە نە دەيسىز؟
– جالپى ول كىسىنىڭ جەكە باسىنا ەش ارتىق ءسوزىمىز جوق، ەلدە وڭ قىرىنان كوزگە ءتۇسىپ جۇرگەن جۋرناليست قارىنداسىمىز. ءبىراق نانىم-سەنىم، يسلام، ءماشھۇر ءجۇسىپ جانە اباي حاكىمدى جەرگە تاپتاعانداي بولدى. باتىرلارىمىزدى ءبۋدديزمنىڭ رەينكورناسياسىنا اكەلىپ، ءقازىر ايەل بولىپ ءجۇر دەگەن دوگمالارى كۇلكىلى. كوپ ادام مازاقتاپ "اۋا رايى، قۇستار ۇشىپ كەلىپ جاتقان سوڭ، جاسوسپىرىمدىك شاقتا گورموندارىنا بىرنارسە بولىپ جاتقان شىعار" دەپ جاتىر. ءوزىنىڭ جولىن تاپقانى دۇرىس شىعار. ءمۇفتيات تا "قۇداي ىنساپ بەرسىن، بۇل رايىنان قايتسىن" دەدى. ول كىسىنى يتەرىپ تاستاپ، جامان دەگەننەن ءبىز جاقسى بولمايمىز.
قازاق قوعامىندا وسىنداي ءبىر تەندەنسيا بار: بىرەۋدى ماقتاسا، بارلىعى سونىڭ اياعىنا بارىپ قۇلايدى. بىرەۋدى جامانداماسا، شۇڭقىر قازىپ، ءۇستىن جاۋىپ، ەكسكاۆاتورمەن تەگىستەپ، بەتونداپ، شىقپايتىنداي قىلىپ ۇستىنە تال ەگىپ قويادى. بۇل دۇرىس نارسە ەمەس.
بۇل ومىردە كىم قاتەلەسپەيدى؟ بالكىم جىن، بالكىم ومىرىندە كۇيزەلىسكە تۇسىرەتىندەي ءبىر جاعداي بولىپ جاتقان شىعار. ءبىز ول كىسىنىڭ ومىرىندە نە بولىپ جاتقانىن بىلمەيمىز عوي.
– ءسىز قايدا ءبىلىم الدىڭىز؟
– بىزدە جۇمىسىمىزعا بايلانىستى كوبىنەسە ەكونوميكا سالاسىندا ءبىلىم الادى، الايدا ونىڭ اسا قاجەتى جوق. ەلمەن جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن پسيحولوگيا قاجەت. وسى سەبەپتەن رەسەيدىڭ ءنوۆوسىبىر قالاسىندا 4،5 جىل ءبىلىم الىپ، كەيىن ديپلومىمدى ماسكەۋدە قورعادىم. يمام رەتىندە مىنبەردە تۇرىپ ءسوز سويلەپ تۇرا بەرمەي، الدىما كەلگەن ادامنىڭ جۇرەگىن تۇسىنگىم كەلدى.
مەنىڭ پسيحولوگيا سالاسىنا بارۋىما تۇرتكى بولعان ءبىر وقيعا بار. ماعان كوزقاراسى وزگەرگەن، ەر ادامعا عاشىق بولعان جىگىتتەر كەلدى. سول كىسىلەرمەن جۇمىس ىستەۋ بارىسىندا پسيحولوگيالىق ءبىلىمىمنىڭ جەتپەيتىنىن ءتۇسىندىم. بالا "مەشىتكە بارامىن، حارام، كاپىر" دەگەن سوزدەردەن باسقاسىن ەستىمەيمىن. سىزبەن سويلەسۋ ءۇشىن كەلدىم" دەگەندە وزىمە بازا قاجەت ەكەنىن ۇقتىم.
جۇرەگىندە نە بار ەكەنىن ۇعىنىپ، جانىنا ءتيىستى ەم-دوم جاساۋعا كۇشىم جەتپەدى. تاجىريبەم جەتسە، دەڭگەيىمىز بولەك بولدى. كەيىن جىگىتتەرگە كومەك بەرىپ، ءبىرى بەس ۋاقىت نامازىن وقىپ ءجۇر. مۇنداي جاعدايعا تاپ بولۋىنا وتباسىندا قيىندىقتار اسەر ەتكەن ەكەن. كەيبىر اتا-انا وكىنىشكە وراي ۇياتسىز سوزدەر كوپ ايتادى.
– "مەشىت سالعانشا، مەكتەپ سال" دەگەن پىكىرگە قالاي قارايسىز؟
– مەشىت پەن مەكتەپتىڭ ءارقايسىنىڭ ءوز ورنى بار.
مەنىڭ تۇسىنىگىمدەگى ءۇش م – مەشىت، مەكتەپ، مەدرەسە - ۇشەۋى دە حالىقتى تاربيەلەيتىن ۇلكەن وردا.
– ءبىراق ءقازىر مەشىت كوپ، ال مەكتەپ جەتپەي جاتىر.
– مەكتەپ سانىن رەتتەۋ – مەملەكەتتىڭ جۇمىسى. بىزدە ەكى-ۇش اۋىسىمدى، قيراپ تۇرعان مەكتەپتەر بار. ءسوزسىز بالانى مەكتەپتە تاربيەلەۋ قاجەت. سونداي-اق، مەشىتتىڭ دە ءوزىنىڭ رۋحاني ورنى بار، مىسالى، مەكتەپ جانازا شىعارمايدى، قۇران وقىمايدى. مەكتەپ بالانىڭ ءبىلىم مەن عىلىم جولىندا بۋىنىنىن قاتىرادى.
– بالا پاتريوت بولۋى ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟
– بۇل وتباسىنان باستالادى. دومبىرادان باستاپ، اباي، شاكارىم، ءماشھۇر ءجۇسىپ، ناۋان حازىرەت، ءال-فارابي، ماحمۇت قاشقاري سەكىلدى عۇلامالاردى وقىپ-تۇسىنۋدەن باستالادى. بىزدە ءقازىر مەن قازاقپىن دەپ كوكورەگىن ۇراتىن تەندەنسيا بار – بۇل قۇر اۋا. مەن قازاقپىن دەپ جۇرگەن پاتريوتتاردىڭ بىرىنەن "ابايدى وقىدىڭ با؟ دومبىرا تارتا الاسىڭ با؟" دەسەم، "جوق" دەيدى. بايقاساڭىز، كوپ جاستار ورىسشا سويلەيدى. مەن قارسى ەمەسپىن. سويلەسىن. ءبىز سول مەملەكەتكە تاۋەلدى بولماساق تا، كورشى بولىپ وتىرمىز. الايدا، بالالارىمىزدىڭ رۋحى، جانى جانە ءتانى قازاق بولۋى كەرەك.