بۇگىن – مەملەكەتتىك رامىزدەر كۇنى.
2007 جىلى 4 ماۋسىمدا قابىلدانعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى تۋرالى» كونستيتۋسيالىق زاڭعا سايكەس جىل سايىن 4 ماۋسىم قازاقستاندا مەملەكەتتىك رامىزدەر كۇنى رەتىندە مەرەكەلەنەدى.
تاۋەلسىزدىكتىڭ تاڭى اتقاننان كەيىن 1992 جىلدىڭ باسىندا ءانۇران، تۋ، ەلتاڭبانى تاڭداۋ ءۇشىن جوعارعى كەڭەس پرەزيديۋمى جۇمىس توبىن قۇرىپ، ارناۋلى شىعارماشىلىق كوميسسيا تاعايىنداعان. ونىڭ قۇرامىندا سالىق زيمانوۆ، ەربول شايمەردەنوۆ، سەرىكبولسىن ءابدىلدين، سەرىك ءابدراحمانوۆ جانە تاعى باسقا بەلگىلى قايراتكەرلەر بولعان. بۇدان كەيىن ەلىمىزدە مەملەكەتتىك رامىزدەرگە ارناپ كونكۋرس جاريالاندى. ءبىر عانا تۋدىڭ وزىنە 600 ادامنان 1 200 نۇسقا تۇسسە، ەلتاڭبانىڭ 245 جوباسى، ءانۇراننىڭ 750 ۇلگىسى بايقاۋعا قاتىسقان. ەستەتيكالىق سيپاتىمەن دە، تاريحي، ساياسي، ەكونوميكالىق سيمۆوليزمگە سايكەس كەلۋى بويىنشا دا ۇزدىك تۋىندى ۇسىنعان بايقاۋ جەڭىمپازدارىن ءقازىر حالىق مەملەكەتتىك نىشان اۆتورلارى رەتىندە تانيدى. ولار: تۋدىڭ اۆتورى – شاكەن نيازبەكوۆ، ەلتاڭبانىڭ اۆتورلارى –جانداربەك مالىبەكوۆ پەن شوتا ءۋاليحانوۆ.
سونىمەن بىرگە تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش ءانۇرانىنىڭ اۆتورلارى رەتىندە – اۋەنىن جازعان مۇقان تولەبايەۆ، ەۆگەنيي برۋسيلوۆسكيي مەن لاتيف ءحاميديدىڭ ەسىمى تاريحتا قالدى. ۇزدىك ماتىنگە جاريالانعان بايقاۋدا مۇزافار الىمبايەۆ، قادىر مىرزالييەۆ، تۇمانباي مولداعالييەۆ جانە جادىرا دارىبايەۆالار جازعان ءماتىن جەڭىسكە جەتتى.
2006 جىلى جاڭا مەملەكەتتىك گيمن قابىلداندى. تاڭداۋ ەل اراسىندا كەڭىنەن تانىمال «مەنىڭ قازاقستانىم» انىنە تۇسكەن ەدى. 1956 جىلى سازگەر ءشامشى قالداياقوۆ پەن جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتىڭ شىعارماشىلىعىنان تۋعان تۋىندىنىڭ باستاپقى ءماتىنىن قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ وڭدەدى.
مەملەكەتتىك تۋدى، مەملەكەتتىك ەلتاڭبانى جانە ولاردىڭ بەينەلەرىن، سونداي-اق مەملەكەتتىك گيمننىڭ ءماتىنىن پايدالانۋ (ورناتۋ، ورنالاستىرۋ) قاعيدالارىن بەكىتۋ تۋرالى ۇكىمەتتىڭ 2007 جىلعى 2 قازانداعى №873 قاۋلىسىندا جازىلعان. قوعامداعى ءتۇرلى جاعدايعا بايلانىستى سوڭعى رەت 2020 جىلدىڭ 27 قازانىندا وزگەرتۋ ەنگىزىلدى.
وعان سول كۇنگى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسى تۇرتكى بولعان ەدى. وندا قولدانىستاعى زاڭنامادا تۋىمىزدى پايدالانۋعا قاتىستى شەكتەۋلەر بارىن ايتىپ، مىسال رەتىندە پاتەرلەردىڭ بالكونىنا نەمەسە ۇيلەردىڭ قابىرعاسىنا تۋ ىلۋگە تيىم سالىنعانىن كەلتىردى. سوعان بايلانىستى زاڭنامالىق جانە نورماتيۆتىك اكتىلەردى، ەڭ الدىمەن، مەملەكەتتىك رامىزدەردى پايدالانۋ قاعيدالارىن قايتا قاراۋ قاجەت ەكەنىن تاپسىرعان. ۇكىمەت سول كۇنى № 801 قاۋلىنى شىعارىپ، الدىڭعى قاۋلىعا دەرەۋ وزگەرىس ەنگىزدى.
سودان باستاپ قاۋلىنىڭ ءتورتىنشى تارماعى بىلايشا جازىلاتىن بولدى: «جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار پاتريوتتىق سەزىمىن، قازاقستاندىق بىرەگەيلىكتى ءبىلدىرۋ، ەلدىڭ جانە ونىڭ ازاماتتارىنىڭ جەتىستىكتەرىن قولداۋ ماقساتىندا عيماراتتاردا (تۇرعىن ۇيلەردە جانە تۇرعىن ەمەس ءۇي-جايلاردا)، ونىڭ ىشىندە بالكونداردا جانە سالتاناتتى ءىس-شارالار وتكىزىلەتىن ورىنداردا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تۋىن پايدالانۋى (ورناتۋى، ورنالاستىرۋى) مۇمكىن».
سونداي-اق، وسى قاۋلىدا مەملەكەتتىك رامىزدەردى قولدانۋ قاعيدالارىندا باسقا دا قىزىقتى ەرەجەلەر جازىلعان:
مەملەكەتتىك تۋعا تاۋلىكتىڭ قاراڭعى ۋاقىتىندا جارىق ءتۇسىپ تۇرۋعا ءتيىس؛
لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ كابينەتتەرىندەگى، زالدارداعى مەملەكەتتىك تۋ 1ح2 مەتر كولەمىندە ەلتاڭبانىڭ سول جاعىندا (تىگىلەدى) ورنالاستىرىلادى؛
مەملەكەتتىك تۋدى شەت مەملەكەتتەردىڭ، قوعامدىق بىرلەستىكتەردىڭ جانە باسقا دا ۇيىمداردىڭ تۋلارىمەن ءبىر مەزگىلدە كوتەرگەندە (تىككەندە، ورنالاستىرعاندا) كولەمى باسقا تۋلاردان كىشى بولماۋعا جانە تومەن ورنالاستىرىلماۋعا ءتيىس؛
قاۋلىداعى 13-تارماقتىڭ ەكىنشى تارماقشاسىندا جەكە جانە زاڭدى تۇلعالارعا تيەسىلى عيماراتتاردا، ءۇي-جايلاردا (ءۇي-جايلاردىڭ بولىگىندە) ورنالاستىرىلاتىن مەملەكەتتىك تۋ ۇلتتىق ستاندارتقا سايكەس اسەم بەزەندىرىلۋگە جانە شارۋاشىلىق-تۇرمىستىق بولمەلەردەن، كىرەبەرىستەن جانە كيىم ىلەتىن بولمەلەردەن الىس ورنالاسۋعا ءتيىس؛
زاڭدى تۇلعالار مەملەكەتتىك تۋدى قاعيدالارعا سايكەس ءبىر قاباتتى جانە (نەمەسە) كوپ قاباتتى عيماراتتاردا ەكستەرەرلى نۇسقادا ورنالاستىرۋ كەزىندە عيماراتتىڭ ساۋلەت ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرەدى جانە مىناداي پارامەترلەردى پايدالانادى:
1، 2، 3، 4، 5 قاباتتى (20 مەترگە دەيىن) عيماراتتاردا مەملەكەتتىك تۋ (1ح2 مەتر ولشەممەن) عيماراتتىڭ توبەسىندە نەمەسە فرونتونىندا نەمەسە عيماراتقا كىرەبەرىس ماڭدايشادا ورنالاستىرىلادى؛
2) 6، 7، 8، 9 قاباتتى (30 مەترگە دەيىن) عيماراتتاردا مەملەكەتتىك تۋ عيماراتتىڭ توبەسىندە نەمەسە فرونتونىندا (1،5ح3 مەتردەن 2x4 مەترگە دەيىن ولشەممەن) نەمەسە عيماراتقا كىرەبەرىس ماڭدايشادا (1x2 مەتر ولشەممەن) ورنالاستىرىلادى؛
3) 9 قاباتتان جوعارى (30 مەتردەن جوعارى) عيماراتتاردا مەملەكەتتىك تۋ عيماراتتىڭ توبەسىندە نەمەسە فرونتونىندا (2x4 مەتر جانە ودان جوعارى ولشەممەن) نەمەسە عيماراتقا كىرەبەرىس ماڭدايشادا (1ح2 مەتر ولشەممەن) ورنالاستىرىلادى.
ال مەملەكەتتىك ەلتاڭباعا كەلسەك، ونىڭ دا وزىندىك قولدانىلۋ ەرەكشەلىكتەرى بار. ەلتاڭبانى قوعامدىق بىرلەستىكتەر مەن باسقا دا ۇيىمدار ەلتاڭبالارىنىڭ گەرالديكالىق نەگىزى رەتىندە پايدالانۋعا بولمايدى.
كابينەتتەردە لاۋازىمدى تۇلعانىڭ جۇمىس ورنىنىڭ ارت جاعىنداعى قابىرعاعا ورنالاستىرىلاتىن ەلتاڭبانىڭ ديامەترى 500 ميلليمەتر بولۋ كەرەك.
ال ءبىر جانە (نەمەسە) كوپقاباتتى عيماراتتاردا ەكستەرەرلى نۇسقادا ورنالاستىرۋ كەزىندە عيماراتتىڭ ساۋلەتتىك ەرەكشەلىكتەرى ەسكەرىلەدى جانە مىناداي ولشەمدەر پايدالانىلادى:
ءبىرقاباتتى عيماراتتا ەلتاڭبا (ديامەترى 500 ميلليمەتر) عيماراتتىڭ جابۋ دەڭگەيىندە نەمەسە فرونتونىندا نەمەسە عيماراتقا كىرەبەرىس ماڭدايشادا ورنالاستىرىلادى؛
بيىكتىگى 20 مەترگە دەيىنگى 2، 3، 4، 5 قاباتتى عيماراتتاردا سوڭعى قاباتتىڭ جابۋ دەڭگەيىندە نەمەسە فرونتونىندا ورنالاستىرىلسا، ديامەترى 1-دەن 1،5 مەترگە دەيىن بولۋ كەرەك. ال عيماراتقا كىرەبەرىس ماڭدايشادا ديامەترى 500 ميلليمەتر كولەمىندە ورنالاستىرىلادى؛
بيىكتىگى 30 مەترگە دەيىنگى 6، 7، 8، 9 قاباتتى عيماراتتاردا سوڭعى قاباتتىڭ جابۋ دەڭگەيىندە نەمەسە فرونتونىندا ديامەترى 2 مەتر بولىپ تۇرۋعا ءتيىس. ال عيماراتقا كىرەبەرىس ماڭدايشادا ديامەترى 500 ميلليمەتر بولىپ ورنالاستىرىلادى؛
ال بيىكتىگى 30 مەتردەن نەمەسە 9 قاباتتان جوعارى عيماراتتاردا سوڭعى قاباتتىڭ جابۋ دەڭگەيىندە نەمەسە فرونتونىندا ديامەترى 3 مەتر جانە ودان جوعارى بولۋ كەرەك. نەمەسە عيماراتقا كىرەبەرىس ماڭدايشاداعى كولەمى 500 ميلليمەتر ديامەتردەن كەم بولمايدى.
قازاقستاندا مەملەكەتتىك رامىزدەر ەرەكشە ستاتۋسقا يە جانە زاڭمەن قورعالادى. ولاردى دۇرىس پايدالانباعان جاعدايدا ءىرى كولەمدە ايىپپۇل تولەۋگە تۋرا كەلەدى.
مەملەكەتتىك رامىزدەر 16 جىلدان بەرى زاڭمەن قورعالىپ كەلەدى: 2007 جىلى قازاقستاندا مەملەكەتتىك رامىزدەردى تۋ، ەلتاڭبا مەن ءانۇراندى ورىنسىز پايدالانۋعا تىيىم سالاتىن زاڭنامالىق نورما قولدانىلا باستادى. اتالعان زاڭدا رامىزدەردى قولدانۋ شارتتارى جانە انىقتالعان بۇزۋشىلىقتار ءۇشىن ءتيىستى جازالار ناقتى كورسەتىلگەن. ماسەلەن، وندا قازاقستاندىقتارعا بالكوندار مەن عيماراتتاردىڭ قاسبەتتەرىنە تۋدى ىلۋگە تىيىم سالىندى. الايدا بۇل نورما 2020 جىلى جويىلدى. ءبىراق ايىپپۇلعا اكەلەتىن شارتتار ساقتالدى.
حالىقتىڭ پاتريوتتىق سەزىمىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن پايدالاناتىن قۇرال – مەملەكەتتىك تۋى. سپورتتىق جارىستار مەن مەرەكەلىك ءىس-شارالاردى ءجيى پايدالانىلاتىن اتريبۋت. سونداي-اق ساياحاتتاۋشىلار ءجيى قولدانادى. الايدا ونى پايلانۋ نەمەسە ءىلۋ كەزىندە قاپەردە ۇستاۋعا ءتيىس ماسەلەلەر بار. ق ر اكىكمشىلىك كودەكستىڭ 458-بابىنا سايكەس، ونى زاڭسىز پايدالانۋ ءۇشىن جازا كوزدەلگەن، بۇل نورما باسقا دا رامىزدەرگە قاتىستى.
قولدانىستاعى زاڭنامالارعا سايكەس، مەملەكەتتىك تۋدى: اپات سيگنالىن بەرۋدى قوسپاعاندا، توڭكەرىپ قويۋعا، جەرگە، ەدەنگە، سۋعا جانە ت. ب. تيەتىندەي ەتىپ قويۋعا، كولدەنەڭىنەن الىپ جۇرۋگە بولمايدى. سونداي-اق زاقىمدالۋى نەمەسە لاستانۋى مۇمكىن بولسا ورناتۋعا، وعان زاتتاردى وراپ، كەنەپ رەتىندە بىردەڭە جازۋعا نەمەسە بوياۋعا بولمايدى. كيىم، توسەك-ورىن جانە دراپ رەتىندە، كوستيۋمدە نەمەسە سپورتتىق فورمادا قولدانىلۋعا تىيىم سالىنعان (تۋدىڭ بەينەسى تەك پاتريوتتىق ۇيىمدار، اسكەري، پوليسيا جانە ءورت سوندىرۋشىلەردىڭ فورماسىنا تىگىلۋى مۇمكىن). بۇعان قوسا، مايلىقتار، قوراپتارعا جانە باسقا دا ءبىر رەت قولدانىلاتىن زاتتارعا سۋرەت تۇرىندە باسۋعا قاتاڭ تىيىم سالىنادى.
سونىمەن قاتار، مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە رامىزدەردى ورناتۋدىڭ ارنايى ءتارتىبى بەلگىلەنگەن. تەك تۋ مەملەكەتتىك ەمەس نىسانداردىڭ قاسبەتىنە ورناتىلعان بولسا، تاۋلىكتىڭ قاراڭعى كەزىندە ونى ارنايى جارىقتاندىرۋدىڭ قاجەتى جوق.
قازاقستاندىقتار تۋدى بىرنەشە جاعدايدا پايدالانا الادى. مىسالى، مەرەكەلىك ءىس-شارالار كەزىندە ونى قولدانۋعا شەكتەۋ جوق. ءارى ونى تۇرعىن ءۇيدىڭ قاسبەتىنە نەمەسە بالكونىنا ىلۋگە زاڭمەن رۇقسات بەرىلدى.
سوڭعىسىندا ەسكەرەتىن ءبىر جايت بار. تۋ ولشەمىنە قاراماستان مەملەكەتتىك ستاندارتقا ساي بولۋى كەرەك. ياعني، ول كوك ءتۇستى ماتادان، تىكبۇرىشتى تۇرىندە جاسالۋى كەرەك. تۋدىڭ ولشەمدەرىنىڭ اراقاتىناسى 1:2 بولۋعا ءتيىس. ورتاسىندا كۇن ساۋلەسى جانە ونىڭ استىندا قالىقتاعان بۇركىت بەينەلەنگەن، ال تۋدىڭ بىلىگىنىڭ جاعىندا ويۋ-ورنەك (تىك جولاق) بەينەلەنگەن. بۇل ەلەمەنتتەردىڭ بارلىعى التىن ءتۇستى بولۋى شارت.
بۇدان بولەك ءانۇران مەن ەلتاڭبانى قولدانۋ ەرەجەسى دە بەكىتىلگەن. جەكەمەنشىك كومپانيالار مەن جەكە تۇلعالارعا ەلتاڭبانى پايدالانۋعا تىيىم سالىنعان. ونىڭ بەينەسىن مەملەكەتتىك تۋدى پايدالانۋ ەرەجەسىن ساقتاي وتىرىپ قانا قولدانۋعا بولادى. سول سياقتى ءانۇراندى پايدالانۋ ءتارتىبى بار، ول كونستيتۋسيالىق زاڭمەن رەتتەلەدى. اتاپ ايتقاندا، ءانۇران ورىندالعاندا ق ر ازاماتتارى ورنىنان تۇرىپ، وڭ قولىن جۇرەك تۇسىنا قويۋعا مىندەتتى. سونداي-اق ءانۇراننىڭ ءماتىنىن نەمەسە مۋزىكاسىن باسقا اندەر مەن شىعارمالاردىڭ نەگىزى رەتىندە پايدالانۋعا قاتاڭ تىيىم سالىنادى.
بيىلعى قاڭتاردا مەملەكەتتىك رامىزدەردى قورلاعاندارعا قولدانىلاتىن جازا كۇشەيتىلدى. قىلمىستىق كودەكستىڭ 372-بابىنا وزگەرىس ەنگىزىلىپ، ناتيجەسىندە ايىپپۇل كولەمى ارتتى. رامىزدەردى قورلاعانى ءۇشىن ايىپپۇل مولشەرى 3 مىڭ اەك-كە دەيىن ۇلعايتىلدى (بۇرىن ايىپپۇل سوماسى 2 مىڭ اەك بولعان)، سونداي-اق قوعامدىق جۇمىستارعا تارتۋ مولشەرى 900 ساعاتقا دەيىن (ەسكى نۇسقادا-600 ساعاتقا دەيىن) بولىپ بەكىتىلدى.