مانشۇك مامەتوۆا جايلى تىڭ دەرەكتەر

1927 جىلى ساراتوۆ قالاسىنان مانشۇكتىڭ اۋىلىنا ونىڭ تۋىستارى – احمەت پەن ءامينا مامەتوۆتەر كەلەدى. مانشۇكتىڭ تۋىسقان اعاسى قانات ولاردى قوناق قىلىپ، وسى وتىرىسقا جيەنعالي مەن تويشىلشانى دا شاقىرادى. ۇزاق ۋاقىت پەرزەنت سۇيە الماي جۇرگەن احمەت پەن ءامينا اتا-اناسىنا ەرىپ كەلگەن ءبۇلدىرشىندى بىردەن جاقسى كورىپ قالادى. الىستان ات تەرلەتىپ كەلگەن ەرلى-زايىپتىنى مانشۇكتىڭ اتا-اناسى دا ۇيىنە شاقىرىپ، قوناق قىلادى. وسى كەزدە ەرلى-زايىپتى ءۇي يەلەرىنە كۇتپەگەن ءوتىنىش جاساپ، مانشۇكتى اسىراپ العىسى كەلەتىنىن ايتادى.

مانشۇكتىڭ اتا-اناسى بۇل ءوتىنىشتى قابىلداپ، قىزدارىنىڭ قالالى جەردە وقىپ، ءبىلىمدى ازاماتتاردىڭ قولىندا تاربيەلەنۋىن ءجون كورەدى. جيەنعاليدىڭ نەمەرە ءىنىسى احمەت ءوز كەزەگىندە مانشۇكتى كوزىنىڭ قاراشىعانداي ساقتاپ، قورعان بولۋعا ۋادە بەرەدى. سونداي-اق، مانشۇكتىڭ اتا-اناسىنىڭ ءتىرى ەكەنىنە قاراماستان، ونى اسىراپ العىسى كەلەتىنىن ايتادى. جيەنعالي اقىرى سۇيىكتى ءىنىسىنىڭ بۇل ءوتىنىشىن دە قابىل الادى.

ءۇش جاسار قىزدى اسىراپ العان احمەت – قازاقتان شىققان العاشقى دارىگەر، ال ايەلى ءامينا – ادەبيەت ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى ءارى ادىسكەر.

تۋىستارى مانشۇك مامەتوۆادان نەگە تەرىس اينالدى؟

تەگىن اۋىستىرعان مانشۇك 1931-1938 جىلدارى الماتى قالاسىنداعى №28 مەكتەپتە ءبىلىم الادى. وسى جىلدار ىشىندە مانشۇكتىڭ تۋعان اناسى مەن اكەسى بىرىنەن كەيىن ءبىرى كوز جۇمادى.

1938 جىلى دارىگەر احمەت مامەتوۆكە "حالىق جاۋى" دەگەن جالا جابىلىپ، اتۋ جازاسىنا كەسىلەدى. بۇل قايعىلى وقيعا مونشاقتاي قىزدىڭ جۇرەگىندە وشپەس جارا قالدىرادى. جايسىز وقيعادان كەيىن مانشۇك دارىگەر بولۋ ارمانىنان باس تارتىپ، جۇمىسشى فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى.

اناسى ءامينانىڭ دا باسقان ءىزى اڭدۋلى بولىپ، مانشۇك سوعىسقا دەيىنگى جىلدارى كوپ قيىندىق كورەدى. جەسىر ايەلدەن بارشا دوس-جارانى تەرىس بۇرىلىپ، ءامينانىڭ مىنەزى جامان جاققا وزگەرەدى. تۇرمىستارى قاتتى ناشارلاپ كەتكەندىكتەن، مانشۇك ينستيتۋتتاعى وقۋىن تاستاپ، ۇكىمەتتىڭ باسقارما ىستەرى كەڭەسىنە حاتشى بولىپ جۇمىسقا تۇرادى.

1940 جىلى مانشۇك جالعىز قالىپ، اۋىلداعى تۋىستارىنا ماتەريالدىق كومەك سۇراپ حات جازادى. وكىنىشكە وراي، قارشاداي قىزدىڭ بۇل حاتى جاۋاپسىز قالادى. سەبەبى، تۋىستارى "حالىق جاۋىنىڭ قىزى" اتانعان مانشۇكپەن بايلانىسقا شىعۋعا قورقادى.

مانشۇكتىڭ ەكى تۋعان اعاسى بولدى. ولار – ناعي مەن قادىر. احمەتتىڭ اعاسى قاناتتىڭ قولىندا تاربيەلەنىپ جاتقان ناعي ورال قالاسىنا وقۋعا تۇسەدى. ال قادىر ورالدا جوعارعى وقۋ ورنىن ءتامامداعاننان كەيىن اسكەر قاتارىنا شاقىرىلادى.

18 جاسىنا دەيىن اكەسىنىڭ ءولىمى تۋرالى بىلمەگەن

سوعىس باستالعان جىلى مانشۇك اناسى ءامينانىڭ ءۇيىن تاستاپ، جاتاقحاناعا كوشەدى. نەبارى 18 جاستاعى مانشۇكتىڭ جوسپارلارىنىڭ ءبارى كەيىنگە شەگەرىلەدى. بويجەتكەن اكەسىنىڭ اتىلىپ كەتكەنىن بىلمەي، كەڭەس ۇكىمەتىن قورعاپ، ايداۋداعى جاقىن ادامىن قۇتقارۋ ءۇشىن مايدانعا اتتانادى. سەبەبى، ول كەزدە قوعامدا "حالىق جاۋىنىڭ" بالالارى ءوز ەركىمەن مايدانعا اتتانسا، اتا-اناسىنىڭ بار جازاسى كەشىرىلەدى" دەگەن ءسوز تارادى. وسى ءسوز قۇلاعىنا تيگەلى مانشۇك ءبىر جىل بويى اسكەري كوميسسارياتقا اسكەرگە بارۋ تۋرالى ءوتىنىش جازادى.

"مەن، مامەتوۆا مانشۇك، 1922 جىلى كەدەي شارۋانىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەنمىن. اتا-انام قازىرگى ۋاقىتتا قايتىس بولعان. جۇمىسشى فاكۋلتەتىن وقىپ بىتىرگەنمىن، ءقازىر حالكومكەڭەستە حالىق كوميسسارلارى كەڭەسى ءتوراعاسى ورىنباسارىنىڭ جەكە حاتشىسى بولىپ قىزمەت ەتەمىن. ءومىربايانىم جونىنەن قىسقاشا ماعلۇمات بەرە وتىرىپ، سىزدەن اعالارىممەن جانە اپالارىممەن بىرگە فاشيست-قاراقشىلاردى تالقانداپ قۇرتۋ ءۇشىن مەنى مايدانعا جىبەرۋىڭىزدى سۇراعىم كەلەدى. ويتكەنى مايدانعا باراتىنداي اعايىم دا، اپايىم دا جوق، سول سەبەپتەن دە ءوزىم سۇرانامىن. ءوتىنىشىمدى قاناعاتتاندىرۋىڭىزدى سۇرايمىن. 1939 جىلدان كومسومول مۇشەسى. 27.08.1941 ج. (م.مامەتوۆا)" دەپ جازدى قايسار قىز ءوز وتىنىشىندە.

الايدا بۇل ۋاقىتتا كەڭەس بيلىگى نازىك جاندىلاردى اسكەرگە الۋ تۋرالى جارلىق شىعارماعان بولاتىن. مانشۇك تەك 1942 جىلدىڭ 13 تامىزىندا الماتى قالاسىندا قۇرىلعان جاساق قۇرامىندا سوعىسقا اتتانادى. وسى بريگادانىڭ قۇرامىندا بارلىعى 4 890 جاۋىنگەر بولدى. ونىڭ ىشىندە ەكەۋى قازاق قىزدارى – ءماريام سارلىبايەۆا مەن مانشۇك مامەتوۆا.

باتىر قىزبەن بىرگە مايدانعا اتتانعان قازاقتىڭ ءبىرتۋار ازاماتتارى كىمدەر؟

باتىر قىزبەن بىرگە جاۋعا قارسى نۇرجان قۇسايىنوۆ، رايىمبەك بايسەيىتوۆ، تاحاۋي احتانوۆ، ءازىلحان نۇرشايىقوۆ، مالىك عابدۋللين جانە سۇلتان جيەنبايەۆ اتتاندى.

بريگادا كومانديرىنىڭ ساياسي جۇمىس جونىندەگى ورىنباسارى مىندەتىن اتقارعان پودپولكوۆنيك ساقتاعان بايىشيەۆ مانشۇكتىڭ ءوتىنىشىن قابىل الىپ، ونى ءوزى قالاعانداي پۋلەمەتشىلەر روتاسىنا جىبەرەدى. قازاقتىڭ باتىر قىزى ەرلەرمەن شايقاسىپ، جاۋىنگەرلەرمەن نۋ ورماننان دا، سۋدان دا بىرگە ءوتتى.

باتىر قىز مايدانداعى العاشقى تاپسىرماسىن پودپولكوۆنيك موستوۆتان العان-دى: ەكىنشى اتقىشتار باتالونى شتابىنىڭ قۇجاتتارى بار پاپكانى ءتيىستى جەرگە جەتكىزۋى كەرەك بولدى. وسى كەزدە بايلانىسشىلار توبىنىڭ فاشيستەردىڭ قولىنا ءتۇسىپ قالعانىنا قاراماستان، مانشۇك تاپسىرمانى ءساتتى ورىنداپ، العىس ەستىدى.
مانشۇك مامەتوۆا جاۋمەن شايقاسىپ قانا قويماي، سانيتارلىق قىزمەتتى دە شەبەر اتقاردى. ءولىم اۋزىندا جاتقان مايدانداستارىنا قولدان كەلگەنشە كومەكتەستى.

1942 جىلى ۆەليكيە لۋكي قالاسىن جاۋ قولىنان ازات ەتۋ ءۇشىن بارىن سالىپ شايقاستى. وسى كەزدە وعان مەديسينالىق ينستيتۋتتاعى ءبىر جىلدىق ءبىلىمى كوپ كومەكتەستى. كەيىن قۇرامىندا مانشۇك بار ۋشاكوۆ باتالونى بۋرسيەۆونى قورعاۋعا اتتاندى. اۋىل ءتورت مارتە قولدان-قولعا وتكەندىكتەن، شايقاس تارتىستى بولدى. وسى كەزدە قازاق قىزى جاۋعا قارسى پۋلەمەتتەن وق جاۋدىردى. كوپتەگەن ساربازىنان ايىرىلعان نەمىس اسكەرى كەيىن شەگىنۋگە ءماجبۇر بولدى.

كوپ ۇزاماي پۋلەمەتشىلەر باتالونىنا الىنعان مانشۇك ءبولىم كومانديرىنە دەيىن كوتەرىلىپ، سەرجانت اتاعىن الدى. وسى باتالون 1943 جىلدىڭ كۇز ايىندا يزوچا ستانسياسىن جاۋ قولىنان بوساتۋعا قاتىستى. الايدا كەڭەس اسكەرى كوپ ساربازىنان ايىرىلىپ، كەيىن شەگىنەدى. مانشۇك وسى كەزدە "سەندەر بارا بەرىڭدەر. مەن كەتسەم، سەندەردى كىم قورعايدى؟" دەپ قالىپ قويادى. وسىلايشا قايتپاس قايسار ارۋ "ماكسيم" پۋلەمەتىمەن جۇزدەگەن نەمىستىڭ كوزىن جويدى. ول 1943 جىلدىڭ 15 قازانىندا ەرلىكپەن قازا تاپتى.

ءبىر حالىقتىڭ ەمەس، جارتى الەمنىڭ قايعىسى

قارالى حابار جارتى الەمدى ءدۇر سىلكىندىرىپ، كەڭەس جاۋىنگەرلەرىنىڭ قابىرعاسى قايىستى. مانشۇك مامەتوۆانىڭ ءولىمى تۋرالى گازەتتەردە جازىلىپ، راديولاردا ايتىلدى. حالىق ونى ماقتان تۇتىپ، ارادا 6 اي وتكەن سوڭ كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعى بەرىلدى.

پاۆلودار وبلىسىنىڭ كولحوزشىلارى باتىر قىزدىڭ قۇرمەتىنە مانشۇك اتىنداعى تانك كولونناسىن قۇرۋ ءۇشىن قاراجات جينادى. سونداي-اق، تۋعان جەرىندە وعان ارناپ ەسكەرتكىش ورناتىلعان. نيەۆەل، ورال جانە الماتى قالالارىندا مانشۇك مامەتوۆا اتىندا كوشەلەر بار. بۇدان وزگە ەلدە ونعا جۋىق مەكتەپ پەن قىزىلوردا قالاسىنداعى قىزدار پەداگوگيكالىق ۋچيليششەسىنە باتىر قىزدىڭ ەسىمى بەرىلگەن. ول تۋرالى كينو ءتۇسىرىلىپ، ەستەلىكتەر جازىلعان.