ماياتنيكتىك ميگراسيا

ءححى عاسىردا الەم حالىقتارى اراسىندا تەك يدەيا، تاۋار الماسۋ ەمەس، سونىمەن قاتار ازاماتتاردىڭ ءبىلىمى مەن بىلىگىنە وراي ءبىر ەلدەن ەكىنشى ەلگە قونىس اۋدارۋى قۇبى­لىسقا اينالدى. ءبىرى ءبىلىم الىپ، داعدىسىن دامىتۋ ءۇشىن كوشسە، كە­لەسى ءبىرى امالسىزدان تابيعي اپات پەن ەلىندەگى ساياسي تۇراقسىزدىقتار سەبەبىنەن قونىس اۋدارۋعا ءماجبۇر. 2022 جىلى ساياسي، الەۋمەتتىك قاق­تىعىستار نەگىزىندە قونىس اۋدارۋعا ءماجبۇر بولعان ازاماتتاردىڭ سانى الەمدە 117 ميلليوندى قۇراعان. 

قالاي دەسەك تە، بۇگىنگى تاڭدا ازاماتتار ءموبيلدى، ءبىر ەلدە ءبىلىم الىپ، كەلەسى ءبىر ەلدە قىزمەت اتقا­رادى. بوس ۋاقىتىن ءۇشىنشى ءبىر ەلدە وتكەرۋدە ءجون سانايتىن ازاماتتار لەگى ارتقان. ەلىمىزدە ىشكى ميگرا­سيانىڭ ۇلەسى اۋقىمدى ءوسىپ وتىر. ەل ازاماتتارىنىڭ باسىم بولىگى الماتى مەن استانا قالالارىنا قونىس اۋدارعاندى ءجون سانايدى. كەيىنگى جىلدارى كوشى-قون ەسەبى­نەن حالىقتىڭ ءوسۋى شامامەن 60%- دى، تابيعي ءوسىم 40%-دى قۇراپ وتىر. ماقالامىزدا جاھاندىق قۇ­بىلىس رەتىندە قالىپتاسقان كوش- قون ۇعىمىنىڭ بۇگىنى مەن مازمۇ­نىن تالقىلاپ كورەلىك.

• الماتى حالقىنىڭ سانى بۇگىندە 2 ملن 264،5 مىڭنان اسادى. ال الماتى اگلومەرا­سياسىن قوسا العاندا 3،6 ملن ادام وڭتۇستىك استانانى مە­كەن ەتۋدە.

• ۇكىمەت بەكىتكەن الماتى اگ­لومەراسياسىن دامىتۋدىڭ 2029 جىلعا دەيىنگى كەشەندى جوسپارعا سايكەس، اگلومەراسيا قۇرامىنا 3 قالا، 4 اۋدان، 31 اۋىلدىق وكرۋگ، 98 ەلدىمەكەن كىرەدى.

• الماتىعا كەلەتىن ازامات­تاردىڭ 18–20%-ى – وقۋعا، ءبىلىم الۋعا كەلسە، 30–40%-ى مەديسينالىق قىزمەت ءۇشىن كەلەدى. قالعان بولىگى جۇمىس جاساۋعا كەلەدى.

بيىل ىشكى كوشى-قون ۇلەسى 47،4%-عا ارتتى

بيىلعى جىلدىڭ قاڭتار-قىركۇ­يەك ايلارى ارالىعىندا قازاقستان­عا 203 836 ادام كوشىپ كەلىپ، 10 201 ادام ەلدەن كوشىپ كەتكەن. ءناتي­جەسىندە ميگراسيا سالدوسى 10 182 ادامدى قۇرادى. بۇل كورسەتكىش 2023 جىلدىڭ وسى كەزەڭىمەن سالىس­تىرعاندا، قازاقستانعا كوشىپ كە­لۋشىلەر سانى 6،5%-عا ارتسا، ال ەل­دەن كوشىپ كەتۋشىلەر سانى 19،9%-عا ازايعان. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋرو­سى مالىمەتىنشە، قازاقستانعا كە­لەتىن جانە ەلدەن كەتەتىن نەگىزگى ميگراسيا تمد مەملەكەتتەرىمەن بايلانىستى بولىپ وتىر. تمد ەل­دەرىنەن كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ ۇلەسى 79،7% بولسا، ال تمد ەلدەرىنە كوشىپ كەتۋشىلەردىڭ ۇلەسى 76،9%-دى قۇرايدى.

بيىل ەل ىشىندە كوشىپ-قونۋشى­لار سانى وتكەن جىلمەن سالىستىر­عاندا، 47،4%-عا ارتقان. ميگراسيا­نىڭ وڭ سالدوسى استانا (52 853 ادام كوشىپ كەلدى)، الماتى (26 157 ادام)، شىمكەنت (5 948 ادام) جانە الماتى وبلىسى (765 ادام) ءوڭىر­لەرىندە ايقىن كورىندى.

الماتى – ەڭ ءىرى ەكونوميكالىق، مادەني جانە ءبىلىم بەرۋ ورتالىعى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ورتالىق ازيادا ميگرانتتار ءۇشىن ەڭ جايلى قالا. شاھاردا كوشى-قون اعىندارى­نىڭ جوعارى بولۋى حالىق سانىنىڭ وسۋىنە جانە ينفراقۇرىلىمعا اي­تارلىقتاي اسەر ەتۋدە. ۇلتتىق ستا­تيستيكا بيۋروسى مالىمەتىنە سايكەس، 2024 جىلعى الماتى قالاسىنىڭ حالىق سانى 2 275 500 ادامعا جەتتى. حالىق سانىنىڭ ءوسۋى ىشكى كوشى-قون ەسەبىنەن ارتىپ، وڭ سالدو دەڭگەيى 26 157 ادامعا جەتتى. ەلىمىزدەگى ىشكى ميگراسيا سالدارىنان قالامىزدا ۋربانيزاسيا ۇدەرىسى ارتىپ، قالا ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەرمەن قوسا، جۇيەلى شەشىمدى قاجەت ەتەتىن ماسە­لەلەر قالىپتاسىپ وتىر.

ميگرانتتار ءۇشىن جايلى مەكەن

حالىقارالىق تاجىريبەدە مايات­نيكتىك ميگراسيا دەگەن ۇعىم بار. ءمانى، كورشىلەس قالا ازاماتتارى­نىڭ كۇن سايىن قالاعا جۇمىس، وقۋ، تاعى دا باسقا ماقساتتارى بويىنشا كەلىپ، قايتا كەتۋىن ايتادى. توكيو، نيۋ-يورك، ستامبۋل سىندى قالا­لاردا ماياتنيكتىك ميگراسيا ۇلەسى وتە جوعارى. كۇن سايىن ميلليوندا­عان ازاماتتار مەگاپوليسكە كەلىپ قايتادى. الماتى قالاسىندا سوڭعى جىلدارى اتالمىش ميگراسيا ۇلەسى ارتىپ وتىر. بۇگىندە قالامىزعا كۇن سايىن 150 مىڭ قوعامدىق كولىك جولاۋشىسى جانە 230 مىڭنان اسا جەكە كولىك كىرەدى.

سايكەسىنشە، ماياتنيكتىك ميگرا­سيا ماسەلەسىن كورشىلەس قالالار­مەن، وبلىستارمەن بىرلەسىپ شەشۋ ماڭىزدى. وسى ورايدا، قالا اكىمى ەربولات دوسايەۆ ماياتنيكتىك كوشى- قوندى ەسكەرە وتىرىپ، قالانىڭ كۇندەلىكتى حالقى شامامەن 3 ملن ادامدى قۇراپ، قالا ماڭىنداعى اي­ماقپەن كولىكتىك بايلانىس، سۋ بۇرۋ، ەنەرگيامەن جابدىقتاۋ، جۇمىس ورىندارىن كوبەيتۋ باعىتىنداعى جۇمىستار ءوزارا ارىپتەستىك فورما­دا، اگلومەراسيا فورماتىندا ءجۇرىپ وتىرعانىنا ەرەكشە ءمان بەردى. ال­ماتى اگلومەراسياسىن دامىتۋ جوس­پارىندا 130 ءىس-شارا وتكىزۋ كوزدەل­گەن بولسا، ونىڭ 77ء-سىن الماتى وبلىسى جۇزەگە اسىرۋعا ءتيىس.

الەۋمەتتانۋشىلاردىڭ بولجا­مى بويىنشا، 2030 جىلى قازاقستانداعى اۋىل مەن قالا تۇرعىندا­رىنىڭ اراسالماعى 65%–35%-دى قۇرايدى. بۇگىندە بۇل كورسەتكىش رەسەيدە – 72%، بەلارۋس، ۋكراينا، ارمەنيادا – 70%، امەريكادا – 90 پايىزعا تەڭ ەكەن.Cوڭعى 20 جىلدا اۋىل تۇرعىندارىنىڭ قالا ورتا­لىقتارىنا ءتۇرلى ماقساتتا قونىس اۋدارۋى قانات جايىپ وتىر.

الماتىدا قالا حالقى سانىنىڭ تابيعي ءوسىمى اياسىندا، سونىمەن قا­تار ىشكى ميگراسيا اياسىندا تۇراقتى تۇردە ءوسۋى قالانىڭ الەۋمەتتىك ەكو­نوميكالىق سيپاتتا دامۋ جولىندا جۇمىس كۇشىن ارزانداتىپ، ەكونومي­كالىق بەلسەندىلىكتى ارتتىرىپ وتىر.