Primeminister.kz سايتىنىڭ رەداكسياسى ەلىمىزدىڭ 2024 جىلعى دامۋ قورىتىندىلارى تۋرالى جاريالانىم توپتاماسىن جالعاستىرۋدا. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ۇكىمەت مۇنايدان تىس سەكتوردى دامىتۋعا باعىتتالعان ەكونوميكانى قۇرىلىمدىق وزگەرتۋ بويىنشا ءبىرقاتار شارا قابىلدادى. وتاندىق وندىرۋشىلەردى قولداۋ قۇرالدارىن كۇشەيتۋ ارقىلى ەلىمىزدىڭ ينۆەستيسيالىق تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋ جانە ىسكەرلىك بەلسەندىلىكتى كۇشەيتۋ ءۇشىن قولايلى جاعداي جاساۋ بويىنشا اۋقىمدى جۇمىس جۇرگىزىلدى.
نەگىزگى ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەردىڭ ءوسۋ قارقىنى
الدىن الا باعالاۋ بويىنشا وسى جىلدىڭ 11 ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ءجىو ءوسىمى 4،4%-دى قۇرادى، ول نەگىزىنەن مۇنايدان تىس سەكتوردى دامىتۋمەن قامتاماسىز ەتىلگەن. ەكونوميكا ءوسىمىنىڭ 70%-دان استامى وڭدەۋ ونەركاسىبى، ساۋدا، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە قۇرىلىس ەسەبىنەن قالىپتاستى. سالالار بولىنىسىندە كەلەسىدەي ديناميكا بايقالادى: اۋىل شارۋاشىلىعىندا جالپى ءونىم شىعارۋدىڭ 13،4%-عا ءوسۋى بايقالدى، بۇل 2011 جىلدان بەرگى ەڭ جوعارى كورسەتكىش سانالادى؛ قۇرىلىستا – 10،3%؛ ساۋدادا – 8،2%؛ كولىك قىزمەتتەرىندە – 8،1%؛ بايلانىستا – 5،3%؛ وڭدەۋ ونەركاسىبىندە – 5،3%. جالپى، اتالعان كەزەڭدە وتاندىق تاۋارلار ءوندىرىسى 5%،-عا، كورسەتىلگەن قىزمەتتەر 4،5%-عا ءوستى. نەگىزگى كاپيتالعا سالىنعان ينۆەستيسيالار كولەمى 3،1%-عا ارتىپ، 15،8 ترلن تەڭگەگە جەتتى.
سىرتقى ساۋدا اينالىمى بيىلعى 10 ايدا $116،9 ملرد-تى قۇرادى. قازاقستاندىق تاۋارلاردىڭ ەكسپورتى 5،1%-عا ءوستى، اقشالاي بالامادا كورسەتكىش – $68،5 ملرد. بۇل رەتتە وڭدەلگەن تاۋارلاردىڭ ەكسپورتى 10،2%-عا ۇلعايىپ، $23،3 ملرد-قا جەتتى. شيكىزاتتىق ەمەس ەكسپورتتىڭ تۇراقتى ءوسۋى كوبىنەسە قازاقستاندىق تاۋارلاردى جۇڭگو مەن تۇركياعا جەتكىزۋ كولەمىنىڭ ارتۋىمەن، سونداي-اق ەۋروپا نارىقتارىنداعى قاتىسۋدىڭ كەڭەيۋىمەن بايلانىستى.
قحر-عا ەكسپورت كولەمى 5،3%-عا ءوسىپ، $12،3 ملرد-تى قۇرادى. بۇعان مەملەكەت پەن بيزنەستىڭ بىرلەسكەن بەلسەندى جۇمىسى ىقپال ەتتى. جۇڭگو تۇتىنۋشىلارى اراسىندا وتاندىق ونىمدەردىڭ تانىمالدىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا قازاقستاندىق كومپانيالاردىڭ CIFTIS، CIIE، Digital Expo سىندى ۇلكەن كورمەلەرگە جانە باسقا دا شارالارعا قاتىسۋى قامتاماسىز ەتىلدى. سونداي-اق jd.com، Doiyin، Alibaba ەلەكتروندى پلاتفورمالارىنداعى ۇلتتىق پاۆيلوندار ارقىلى تاۋارلاردى ىلگەرىلەتۋ جۇمىستارى جاندانىپ، ستريمينگتەر ۇيىمداستىرىلدى.
يرلانديا، شۆەيساريا جانە فرانسيا سياقتى ەو ەلدەرىنە ەكسپورتتىق اعىنداردى ءوسىرۋ ولاردىڭ ديۆەرسيفيكاسيالانعانىن كورسەتەدى. سونىمەن قاتار قىرعىزستان مەن تاجىكستان سياقتى كورشىلەس ەلدەرگە شيكىزاتتىق ەمەس ەكسپورتتىڭ ءوسۋى قازاقستاننىڭ ساۋداسى ءۇشىن ورتالىق ازيا ءوڭىرىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ايعاقتايدى.
بيىلعى قىزمەت كورسەتۋ ەكسپورتى 10،5%-عا ءوسىپ، $8،4 ملرد دەڭگەيىندە تىركەلدى. وسى سەكتوردىڭ درايۆەرلەرى بولىپ تاسىمالداۋ، ءىت، قارجى جانە باسقا ىسكەرلىك قىزمەتتەر سالالارى اتالدى.
سونىمەن بىرگە ەسەپتى كەزەڭدە يمپورت 3،3%.-عا قىسقاردى. يمپورتتىڭ تومەندەۋىمەن قاتار جۇرەتىن ەكسپورت كولەمىنىڭ ۇلعايۋىنىڭ ناتيجەسى ەكونوميكانىڭ وڭ ساۋدا بالانسىنىڭ 33،4%-عا ءوسۋى بولدى. اتالعان كورسەتكىش $20،1 ملرد دەڭگەيىندە قالىپتاستى.
قابىلدانعان شارالاردىڭ ناتيجەسىندە بيىل ينفلياسيا تومەندەپ، قاراشا ايىندا جىلدىق ماندە 8،4%-دى قۇرادى. 2023 جىلدىڭ ءتيىستى كەزەڭىندە ينفلياسيا 10،3% دەڭگەيىندە بولدى.
قازاقستاننىڭ دەربەس نەسيەلىك رەيتينگى ينۆەستيسيالىق سەنىمدىلىك دەڭگەيىندە ساقتالدى
2024 جىلدىڭ 9 قىركۇيەگىندە Moody's حالىقارالىق رەيتينگ اگەنتتىگى نەسيەلىك رەيتينگتى «تۇراقتى» دەگەن بولجاممەن «ۆاا2»-دەن «ۆاا1»-گە دەيىن كوتەردى.
2024 جىلدىڭ 15 قاراشاسىندا Fitch ەلىمىزدىڭ نەسيەلىك رەيتينگىن «BBB» دەڭگەيىندە راستادى، سونىمەن قاتار بولجامدى «تۇراقتى» دەڭگەيدە ۇستادى.
2024 جىلدىڭ 1 ناۋرىزىندا S&P بولجامدى «تۇراقتى» دەڭگەيدە ساقتاپ قالىپ، دەربەس نەسيەلىك رەيتينگتى «BBB-/ا-3» دەڭگەيىندە راستادى.
نەسيەلىك رەيتينگتىڭ جوعارىلاۋى ەكونوميكالىق جانە قارجىلىق تۇراقتىلىقتى نىعايتۋعا، ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق ارەناداعى بەدەلىن جاقسارتۋعا ىقپال ەتەدى، كاپيتال نارىقتارىنان ينۆەستيسيالار تارتۋعا جانە ەكونوميكاعا تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسيالار كولەمىن ۇلعايتۋعا وڭ اسەر ەتەدى. ايتا كەتۋ كەرەك، مەملەكەتتىڭ رەيتينگى نەعۇرلىم جوعارى بولسا، سىرتقى نارىقتا قارىز الۋ شارتتارى سوعۇرلىم جاقسى بولادى.
بيزنەستى قولداۋدىڭ جاڭا قۇرالدارى ارقىلى ەلىشىلىك قۇندىلىقتىڭ ءوسۋى
ۇكىمەت وسى جىلى كاسىپورىنداردى ودان ءارى ىرىلەندىرۋگە جانە قوسىلعان قۇنى جوعارى ءونىم شىعارۋعا باسا نازار اۋدارا وتىرىپ، وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردى قولداۋ جونىندە ءبىرقاتار شارالار قابىلدادى. وسىنداي شارالاردىڭ ءبىرى شەتەلدىك الەۋەتتى ءونىم بەرۋشىلەردىڭ تاۋارلاردى، جۇمىستار مەن كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋعا جانە كۆازيمەملەكەتتىك كومپانيالاردى ساتىپ الۋعا قاتىسۋىنا قول جەتكىزۋىن شەكتەۋ بولىپ سانالادى. بيىل تىزبە 3 ەسەدەن استامعا – 4 536 اتاۋعا دەيىن كەڭەيتىلدى. ناتيجەسىندە، تەك 2024 جىلدىڭ 9 ايىندا مونيتورينگ سۋبەكتىلەرىنىڭ تاۋارلاردى، جۇمىستاردى جانە كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردى ساتىپ الۋ كولەمى 21،2 ترلن تەڭگەنى قۇرادى، ونىڭ ىشىندە ەلىشىلىك قۇندىلىعى 11 ترلن تەڭگەگە نەمەسە 51،8%-عا جەتتى. جىلدىڭ 11 ايىندا وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەرمەن جاسالعان شارتتاردىڭ سوماسى 34،4%-عا ءوسىپ، 372،9 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. وفتەيك-كەلىسىمشارتتار بويىنشا كولەمى 14 ەسەگە، 134 ملرد تەڭگەگە دەيىن ءوستى. قاتتى پايدالى قازبالار مەن ءوتو بويىنشا جەر قويناۋىن پايدالانۋشىلار اراسىندا جالپى سوماسى 111،1 ملرد تەڭگەگە 248 ۇزاق مەرزىمدى شارت جانە 27،8 ملرد تەڭگەگە 42 وفتەيك-كەلىسىمشارت جاسالدى. سالىستىرۋ ءۇشىن: 2023 جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىندە 47،5 ملرد تەڭگەگە 35 ۇزاق مەرزىمدى شارت جانە 4،8 ملرد تەڭگەگە 10 وفتەيك-كەلىسىمشارت جاسالعان بولاتىن. 2024 جىلدىڭ قورىتىندىسىندا قاتتى پايدالى قازبالار بويىنشا جەر قويناۋىن پايدالانۋشىلاردىڭ جۇمىسى مەن قىزمەتتەرىن ساتىپ الۋداعى ەلىشىلىك قۇندىلىق ۇلەسى بويىنشا ينديكاتور 81% دەڭگەيىندە ايقىندالدى؛ 2025 جىلعا ارنالعان جوسپاردا ونى 82%-عا دەيىن جەتكىزۋ كوزدەلگەن.
بيىل مەملەكەتتىك ساتىپ الۋدى جۇزەگە اسىرۋدىڭ جاڭا قاعيدالارى بەكىتىلدى. 2024 جىلعى 1 شىلدەدەگى «مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ تۋرالى» زاڭعا سايكەس، قاعيدالاردا جۇمىس تاجىريبەسى مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ اياسىندا ورىندالعان شارتتار بويىنشا جانە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ اقپاراتتىق جۇيەلەرىندە مالىمەتتەرى بار باسقا دا شارتتار بويىنشا ەسەپكە الىنادى. تاپسىرىستى ورىنداۋشى قوسالقى مەردىگەرلەر اتقاراتىن جۇمىستار مەن كورسەتىلەتىن قىزمەتتەر بويىنشا بىلىكتىلىك تالاپتارىنا سايكەستىگىن راستايتىن قۇجاتتاردى ۇسىنۋى ءتيىس. زاڭنامالىق وزگەرىستەر كونكۋرستى وتكىزۋ مەرزىمدەرى مەن وتىنىمدەردى بەرۋ راسىمدەرىن قامتيدى. ءوتىنىم بەرۋ مەرزىمى 15 جۇمىس كۇنىنەن 5 جۇمىس كۇنىنە دەيىن قىسقارتىلدى. قاعيدالار 2025 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ قولدانىسقا ەنگىزىلەدى.
ەكونوميكاداعى شوب ۇلەسىن ارتتىرۋ
وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەردى قولداۋدىڭ قابىلدانعان شارالارى ەكونوميكاداعى شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ۇلەسىن 1،8%-عا ۇلعايتۋعا مۇمكىندىك بەردى جانە بۇگىندە ول 38،2%-دى قۇرايدى. وسى جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىندا جۇمىس ىستەپ تۇرعان شوب سۋبەكتىلەرىنىڭ سانى 1،5%-عا ارتىپ، 2 ملن كاسىپورىننان استى. وسى سەكتوردا بارلىعى 4،2 ملن-نان استام قازاقستاندىق جۇمىسپەن قامتىلدى. بۇل رەتتە شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرىنىڭ ءونىم شىعارۋ كولەمى 2024 جىلدىڭ 2 توقسانىندا 19،1%-عا ۇلعايىپ، 34،2 ترلن تەڭگەنى قۇرادى.
قازاقستاندا ەكسپورتتاۋشىلاردى مەملەكەتتىك قولداۋ جاڭا دەڭگەيگە جەتتى: بيزنەسكە 6،3 ملرد تەڭگە كولەمىندە شىعىنداردى وتەۋ قامتاماسىز ەتىلدى. سالالاردىڭ ءارتاراپتاندىرىلۋىنا ەرەكشە نازار اۋدارىلىپ وتىر. بۇل ەلدىڭ ەكسپورتتىق الەۋەتىن كەڭەيتۋگە ىقپال ەتەدى. قابىلدانعان وتىنىمدەر سانى بويىنشا كوشباسشىلار قاتارىندا قوستاناي وبلىسى، الماتى قالاسى، الماتى جانە قاراعاندى وبلىستارى تۇر. بيىل جالپى 500-گە جۋىق كومپانيا ءتۇرلى قولداۋ شارالارىن الدى، ونىڭ ىشىندە ەكسپورتتىق اكسەلەراسيا باعدارلاماسىنا قاتىسۋ، Alibaba.com پلاتفورماسىنا شىعۋ، كورمەلەر مەن ساۋدا-ەكونوميكالىق ميسسيالارعا قاتىسۋ، شىعىنداردى وتەۋ جانە باسقا دا شارالار بار. ولاردىڭ 90%-دان استامى ازىق-تۇلىك سالاسىنداعى شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرى.
پرەزيدەنت قول قويعان بيزنەستى جۇرگىزۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى زاڭ اياسىندا بيىل تەكسەرۋدەن پروفيلاكتيكالىق ءىس-شارالارعا كوشۋ ارقىلى مەملەكەتتىك باقىلاۋ جانە قاداعالاۋ جۇيەسى قايتا قارالدى. 66 سالانىڭ تاۋەكەلدەردى باسقارۋ جۇيەسىن اۆتوماتتاندىرۋ جۇرگىزىلدى. بيزنەس-احۋالدى جاقسارتۋ جانە اكىمشىلىك كەدەرگىلەردى ازايتۋ ماقساتىندا «تازا پاراقتان» رەتتەۋدى ەنگىزۋ بويىنشا جۇمىس جالعاسۋدا. وڭىرلىك ماڭىزى بار اكتىلەر تالدانىپ، بيزنەسكە 1 مىڭعا جۋىق نەگىزسىز تالاپتار انىقتالدى. اكىمدىكتەر ولاردى الىپ تاستاۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزۋدە.
سونداي-اق بيىل كاسىپكەرلىككە ارنالعان مىندەتتى تالاپتار ءتىزىلىمى ىسكە قوسىلدى، ونىڭ ەرەكشەلىگى كاسىپكەرلەردى تىزىلىمنەن شىعارىلعان جانە مەرزىمىندە جويىلماعان تالاپتاردى بۇزعانى ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىكتەن بوساتۋ بولىپ سانالادى.
پرەزيدەنتتىڭ باستاماسىمەن «بيزنەستىڭ جول كارتاسى» جانە «قاراپايىم زاتتار ەكونوميكاسى» اتتى ەكى باعدارلامانىڭ قۇرالدارىن بىرىكتىرگەن شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى قولداۋ مەن دامىتۋ جونىندەگى كەشەندى باعدارلامانى قابىلداۋ ماڭىزدى قادام بولدى. مىقتى جانە باسەكەگە قابىلەتتى كاسىپورىندار قۇرۋ ماقساتىندا ءتيىمدى جوبالارعا قولداۋ كورسەتۋ كوزدەلگەن. سونىمەن قاتار جاڭا جوبالاردى سۋبسيديالاۋ ءۇشىن بيۋدجەتتى ءبولۋ نەگىزىنەن وڭدەۋ ونەركاسىبى سالاسىنداعى كاسىپورىندار اراسىندا جۇزەگە اسىرىلادى (شامامەن 50%).
شوب جوبالارىن نارىقتىق جاعدايلارعا كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوشۋمەن سۋبسيديالاۋدىڭ سارالانعان ءادىسى كوزدەلگەن. كرەديتتەر بويىنشا كەپىلدىك بەرۋ قۇرالى كەڭەيتىلدى: كەپىلدىكتەر سوماسى 3،5 ملرد تەڭگەگە دەيىن ۇلعايتىلدى جانە بيزنەس سۋبەكتىلەرى ءۇشىن 1 ملرد تەڭگەدەن استام نەسيە سوماسى بويىنشا نارىقتىق شارتتاردا كەپىلدىك الۋعا مۇمكىندىك بەرىلدى. بيىل بارلىعى 840،5 ملرد تەڭگە كرەديتتەردىڭ جالپى سوماسىنا 14،5 مىڭ جوبا سۋبسيديالاندى، تولەنگەن سۋبسيديالار سوماسى 226،2 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. 241،2 ملرد تەڭگەگە 7،3 مىڭ جوبا بويىنشا كەپىلدىكتەر بەرىلدى. شوب-تى قولداۋدىڭ تاعى ءبىر قۇرالى سينديكاتتالعان كرەديتتەۋ بولدى، ول ءبىر مەزگىلدە بىرنەشە بانكتەر 15 ملرد تەڭگەگە دەيىنگى ءىرى جوبالاردى قارجىلاندىرۋدى كوزدەيدى.
وبليگاسيالىق قارىزدار بەرۋ شارتتارى كەڭەيتىلدى: ەميتەنت-كاسىپكەر وبليگاسيا شىعارىلعان كەزدە كۋپوندىق سىياقى مولشەرلەمەسىن سۋبسيديالاۋدى الا الادى جانە 5 جىلعا دەيىنگى مەرزىمدە 5 ملرد تەڭگەگە دەيىن 6%-بەن قارجىلاندىرۋعا قول جەتكىزە الادى.
الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ءۇشىن بيىل 5 ملن تەڭگەگە دەيىنگى مەملەكەتتىك گرانتتار جانە سالالىق شەكتەۋلەرسىز 7% مولشەرلەمە بويىنشا 1،5 ملرد تەڭگەگە دەيىنگى كرەديتتەر بويىنشا پايىزدىق مولشەرلەمەنى سۋبسيديالاۋ ەنگىزىلدى.
كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى سيفرلاندىرۋ
بيزنەستىڭ مەملەكەتپەن ءوزارا ءىس-قيمىلى سالاسىنداعى نەگىزگى باعىتتاردىڭ ءبىرى سيفرلاندىرۋ بولىپ سانالادى. ىڭعايلى سيفرلىق ەكوجۇيەنى قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا كاسىپكەرلەردىڭ ءبىر پورتالدا مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى، قولداۋ شارالارىن جانە مەملەكەتپەن وزگە دە ءوزارا ءىس-قيمىلدى الۋى ءۇشىن «بيزنەستىڭ سيفرلىق كارتاسى» جوباسى ازىرلەنۋدە. ازاماتتاردىڭ جەكە كابينەتى سەكىلدى بيزنەستىڭ جەكە كابينەتى ەنگىزىلەدى، بۇل اكىمشىلىك راسىمدەردى جەڭىلدەتەدى جانە پروسەستەردىڭ اشىقتىعى مەن تيىمدىلىگىن ارتتىرادى. بيىل قازاقستاندا ەلەكتروندىق فورماتتا بارلىعى 99،3% مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتىلدى. قاعاز قۇجات اينالىمىن ودان ءارى وڭتايلاندىرۋ جۇرگىزىلۋدە.
سونداي-اق بيزنەستىڭ وپەراسيالىق شىعىندارىن تومەندەتۋگە باعىتتالعان ەسەپ-قيساپتى اۆتوماتتاندىرۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. ماسەلەن، 2025 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن بارلىق ەسەپ-قيساپتىڭ 40%-ىن وڭتايلاندىرۋ جوسپارلانۋدا. شوب-تى ودان ءارى ءوسىرۋدىڭ تاعى ءبىر قۇرالى ارنايى كەلىسىم بولادى، ونىڭ شەڭبەرىندە كاسىپكەرگە سالالىق وتاندىق جانە شەتەلدىك كونسۋلتانتتاردى تارتا وتىرىپ، اتاۋلى كونسالتينگتىك كومەك كورسەتىلەدى.
جالپى بيىل ەل ەكونوميكاسى ايتارلىقتاي تۇراقتى ءوسىم كورسەتتى. بۇل ءوسىم مۇنايدان تىس سەكتوردىڭ قارقىندى دامۋىنىڭ ناتيجەسىندە جۇزەگە اسىپ، ءارتاراپتاندىرۋ ساياساتىنىڭ وڭ اسەرىن كورسەتىپ وتىر. نەسيەلىك رەيتينگتىڭ جوعارىلاۋى مەن ينۆەستيسيالاردىڭ ارتۋى حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋعا، جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋعا جانە وڭىرلەردىڭ دامۋىنا باعىتتالعان ماڭىزدى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەردى. سونىمەن قاتار مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى سيفرلاندىرۋ جانە وڭتايلاندىرۋ ارقىلى بيزنەس كليماتقا جانە ءارى قاراي دا ينۆەستيسيا تارتۋعا وڭ ىقپال ەتۋدە. ەكونوميكالىق تۇراقتىلىقتى ودان ءارى نىعايتۋ ۇكىمەتتىڭ باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى.