سوڭعى ۋاقىتتا ەلىمىزدە الاياقتارعا الدانعاندار كوبەيىپ بارادى. كوپشىلىگى – جيعان-تەرگەن از-ماز اقشاسىن ەسەلەپ قايتارىپ الۋ ماقساتىندا الدەبىر كۇماندى پلاتفورمالارعا، شوتتارعا اۋدارىپ جىبەرىپ، اقىرىندا جەر سيپاپ قالاتىندار. سايىپ كەلگەندە، «ءمۇيىز سۇرايمىن دەپ، قۇلاعىنان ايىرىلعاننىڭ» كەرى.
دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىگى بىلتىر 22 قارجى پيراميداسىن اشكەرەلەگەن. تەكسەرۋ بارىسىندا ولاردان زارداپ شەككەندەر سانى 3 ەسەگە ارتقانى بەلگىلى بولعان. ياعني 2022 جىلى 427 ادام شاعىمدانسا، 2023 جىلى الاياقتاردىڭ قۇرىعىنا 1275 ادام ىلىككەن. رەسمي اقپاراتتاردا جاپا شەككەندەردىڭ دەنى – ايەلدەر مەن قارت ادامدار ەكەنى كورسەتىلگەن. بۇل، نەگىزى، الدانعانىن ايتىپ، ءتيىستى ورىندارعا جۇگىنگەندەر عانا. كەيبىر كىسىلەر سالعان اقشاسىنىڭ ەسەلەپ قايتۋىنان ءالى دە دامەلى كۇيىندە جۇرگەنىن نەمەسە «بولعان ءىس بولدى، بوياۋى ءسىڭدى» دەپ، ارىز دا جازباي، ىشىنەن تىنىپ قالعانىن ەسكەرسەك، قاپى قالعاندار قاتارى شىندىعىندا بۇدان الدەقايدا كوپ ەكەنىن شامالاۋ قيىن ەمەس.
ال تاياۋدا استانادا قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىگىنىڭ قولداۋىمەن وتكەن «افم – ونلاين» كونفەرەنسياسىندا بيىلعى جارتى جىلدىقتا 36 قارجى پيراميداسى اشكەرەلەنگەنى ايتىلدى. سونداي-اق ارنايى تەكسەرىس ناتيجەسىندە 200-دەي WhatsApp، Telegram چاتتار توقتاتىلعان. 182 چات مۇلدە جويىلعان. ون مىڭعا جۋىق سايتتار مەن اككاۋنتتار بۇعاتتالعان. ءسويتىپ، سولارعا تىركەلگەن تالاي جۇرتتىڭ الاياقتىق قۇربانىنا اينالۋىنىڭ الدىن الۋعا مۇمكىندىك تۋعان.
سايىپ كەلگەندە، قازىرگى تاڭدا قارجى پيراميدالارىنا، قارجىلىق الاياقتىققا قاتىستى مەيلىنشە اۋقىمدى اقپارات بەرۋ ماڭىزدى بولىپ تۇر. بۇل رەتتە، ق ر قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ باسشىسى ءمادينا ءابىلقاسىموۆا بۇگىندە ەڭ وسال اۋديتوريا – جاستار ەكەنىن، الەۋمەتتىك جەلىدە كوپ وتىراتىندىقتان، سايكەسىنشە، الاياقتارعا تۇتىلاتىن دا سولار بولاتىنىن ايتادى. سونداي-اق، «قۇزىرلى ورگاندارمەن بىرلەسىپ، قانشاما زاڭبۇزۋشىلىقتى اشكەرەلەپ جاتىرمىز. ءبىراق ۇيىمداستىرۋشىلار ءبىر ورىندا تۇرمايدى، كۇننەن كۇنگە سحەمانى وزگەرتىپ وتىرادى. سوندىقتان حالىقتىڭ قارجىلىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ، جاستاردى اقپاراتتاندىرۋ ماسەلەسىنە دەن قويۋىمىز كەرەك»، – دەيدى.
اقپاراتتاندىرۋ دەمەكشى، قاراجاتىن ينۆەستيسيالاعىسى كەلەتىن ءار ادام نە نارسەگە ءمان بەرۋى كەرەك، قانداي دا ءبىر كومپانيادا قارجىلىق پيراميدا بەلگىسى بار-جوعىن قالاي بىلۋگە، قايدان تەكسەرۋگە بولادى، ونىڭ ءبارى رەسمي حابارلامالاردا، سەنىمدى دەرەككوزدەردە ايتىلماي، جازىلماي جاتقان جوق. قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىگى ازاماتتاردى قىراعى بولۋعا، جيناقتارىن كۇماندى قارجى ينستيتۋتتارىنا سالماۋعا ۇندەپ، حابارلامالار دا تاراتادى، ارنايى تەلەگرامم بوتى، ساll-ورتالىعى بار. كۇنى-تۇنى قولىنان تەلەفوننان تۇسپەيتىن، الەمنىڭ بۇكىل جاڭالىعىن الاقانىنداعىداي ايقىن كورىپ-بىلىپ وتىراتىن جۇرتقا ءوز ەلىندەگى مەكەمەنىڭ ەڭ قاجەتتى، ەڭ ماڭىزدى حابار-وشارى قالاي جەتپەيتىنى تۇسىنىكسىز.
جاقىندا عانا ءبىر تانىس كەلىنشەك سونداي الاياقتارعا تاپ بولىپ، ءبىراز قاراجاتىنان قاعىلدى. ايتۋىنشا، Kaspi Profit دەگەنگە تۇتىلعان. تەز ارادا جانە مول تابىسقا كەنەلتۋگە ۋادە ەتكەندەر Kaspi.kz لوگوتيپىن پايدالانىپ، ودان بولەك، كومپانيا باسشىسىنىڭ جالعان بەينەسىن، داۋسىن قولدان قۇراستىرىپ قوسىپ، اڭعال جۇرتتى سەندىرۋدىڭ ءتۇرلى ايلا-شارعىسىنا بارىپ ءجۇر. ينستاگرامدى، يۋ-تۋبتى اشىپ قالساڭ الدىڭنان شىعا كەلەتىن، ەڭ كوپ تارالعان بەينەجازبانىڭ ءبىرى دە – وسى. Kaspi Profit تۋرالى تاراتىلعان اقپارات جالعان ەكەنى جانە Kaspi.kz كومپانياسىنا ونىڭ ەش قاتىسى جوقتىعى ءار جەردە ايتىلعانىمەن، سونى جەلىگە جۇكتەۋشىلەر مەن بەينەجازبانى تاراتۋشىلار نەگە اياق تارتپايتىنى، نەگە قۇرىقتالمايتىنى ويلاندىرادى.
بۇل رەتتە، ماماندار قارجىلىق پيراميدادان قالاي قورعانۋدى عانا ەمەس، الاياقتاردىڭ ارباۋىنا ءتۇسىپ قالعان جاعدايدا ودان قالاي شىعۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىنۋ دە ماڭىزدى ەكەنىن ەسكەرتەدى. پوليسياعا بارۋعا، ال ءىس قوزعالعان جاعدايدا ادۆوكات جالداۋعا كەڭەس بەرەدى. سەبەبى، «قارجى پيراميداسى ءبىر ادامنىڭ عانا شىر اينالدىرىپ وتىرعان تىرلىگى ەمەس، ونىڭ ماڭايىندا ۇيىمداسقان ۇلكەن توپ بار. بىرەۋلەرى – ۇيىمداستىرۋشى، بىرەۋلەرى – فيليالدارىن باسقارۋشى، ەندى بىرەۋلەرى – جارنامامەن اينالىسۋشى. ادۆوكات ولاردىڭ قانداي اكتيۆتەردى ۋىسقا تۇسىرگەنىن، كەلتىرىلگەن شىعىندى وتەۋگە قانشالىقتى دايىن ەكەنىن انىقتاۋى شارت». الاياقتىق جۇيە جىلدار بويى ويلاستىرىلىپ، قالىپتاسقاندىقتان، وكىنىشكە قاراي، قولدى بولعان قاراجاتتى قايتارۋ وڭايعا سوقپايتىنى انىق. ەڭ قيىنى، سازعا وتىرعان ادام ءبىر تىعىرىقتان شىعام دەپ، ەكىنشى پالەگە ۇرىنىپ جاتادى.
Kaspi Profit-كە تۇتىلعان كەلىنشەك تە سونىڭ كەبىن كيگەن. الاياقتاردىڭ قولدان قۇراستىرعان جالعان پلاتفورماسى ەكەنىن بىلمەگەن. ءسويتىپ، كۇن سايىن، ساعات سايىن «ءوسىپ» جاتقان قاراجات مولشەرىنە قاراپ قىزىعىپ، ۇستى-ۇستىنە سالا بەرگەن. «پالەن مىڭ دوللارعا جەتتى» دەگەندە شىعارىپ الماق بولىپ، چاتتاعى «كەڭەسشىگە» جازعان. ول «اقشانى شىعارۋ ءۇشىن مۇنشا كوميسسيا تولەۋ كەرەك، بانك تالابى سونداي» دەگەن. بۇل «قىرۋار اقشا الادى ەكەنمىن، ەندەشە، كوميسسياسىن تولەگەندە تۇرعان نە بار» دەگەن ويمەن كرەديت الىپ، 800 مىڭدى تاعى سالىپ جىبەرگەن. ءسويتىپ، كۇماندى پلاتفورماعا ءوز قولىمەن اۋدارعان قاراجاتى 5 ميلليون تەڭگەگە جەتكەن. «كوميسسياسىن تولەدىم، ەندى اقشانى قالاي الام؟» دەپ جازسا، جاۋاپ جوق. الگى چات تا، كەڭەسشى دە، سايت تا زىم-زيا.
الدانعانىن سوندا عانا ءبىلىپ، ەندى قاراجاتىن قايتارىپ الۋدىڭ امالىن ىزدەگەن. ينتەرنەتتى شارلاپ ءجۇرىپ ءبىر جەردەن: «ءسىز بروكەرگە الداندىڭىز با، ءبىز اقشاڭىزدى قايتارىپ بەرەمىز» دەگەن جارنامانى كورگەن. الاقايلاپ سوعان حابارلاسقان. بۇكىل جاعدايدى «ءسۇراپ-بىلىپ»، «جاناشىرلىق» تانىتقان جالعان جارىلقاۋشىلار بۇدان ءتولقۇجاتىن، بانك كارتوچكاسىنىڭ مالىمەتتەرىن سۇراپ العان. ءبىراز كۇننەن سوڭ الاياقتاردىڭ «تابىلعانىن» حابارلاعان. سوسىن جالعان قۇجات جاساپ، «اكتيۆتەرىڭىز مۇنشا ەسە ءوسىپتى» دەپ كورسەتىپ، ساقتاندىرۋ شارتى رەتىندە 500 دوللار تولەۋدى «وتىنگەن»، ودان كەيىن جاڭادان «ەسەپشوتتار» جىبەرىپ، تاعى ءبىر «قىزمەتتەر اقىسىن» تولەۋ كەرەكتىگىن مالىمدەگەن. سوندا عانا ميىنا بىردەڭە بارىپ، قايتا-قايتا اقشا جىبەرۋدەن باس تارتقان كەلىنشەككە الگىلەر: «نە تولەيسىڭ، نە قاراجاتىڭدى قايتارا المايمىز» دەگەن. اقىرىندا، الدانعانىن ءتۇسىنىپ قويعانىن بىلگەن دە، مۇلدە بۇعاتتاپ تاستاعان. ءسويتىپ، بالا ەمەس، شاعا ەمەس، داپ-دارداي ادام ىشپەي-جەمەي، بۇكىل تاپقان-تايانعانىن الاياقتاردىڭ اۋزىنا سالىپ بەردى، ول ازداي، كرەديتكە ۇرىندى. جالپى، «جان قينالماي جۇمىس بىتپەس، تالاپ قىلماي مۇراتقا جەتپەس» دەمەكشى، ەشتەڭە وڭايلىقپەن كەلمەيتىنى بەلگىلى عوي. اسىرەسە قاراجاتتى ينۆەستيسيالاۋعا قاتىستى، كىم بولسا دا، ءوزىنىڭ حابارى شامالى نارسەدەن تارتىنعانى، تاۋەكەلگە بارماعانى ءجون.
وسى ورايدا ەسكە تۇسەتىن ءبىر جايت، ءقايبىر جىلدارى مەكتەپ باعدارلاماسىنا «قارجىلىق ساۋاتتىلىق» ءپانىن ەنگىزۋ تۋرالى اڭگىمە بولعان-دى. IT جەتىستىكتەرىن جاقسى جاعىنان دا، كەرىسىنشە، تەرىس ماقساتتا دا قولدانۋ مۇمكىندىگى ارتقان بۇگىنگىدەي زاماندا مۇنى جاي اڭگىمە كۇيىندە قالدىرماي، شەشىمىن تابار ماسەلە رەتىندە كوتەرەتىن كەز كەلدى. قىسقاسى، بىزگە ءقازىر جوعارى سىنىپتاعى بالالاردىڭ كاسىپكەرلىك، بانك جۇيەسى، ينۆەستيسيا، قارجى ۇيىمدارى جانە ولاردىڭ ىشىندەگى قىزمەتى الاياقتىقپەن بايلانىستىلارىن اجىراتا الۋ تۇرعىسىنداعى ساۋاتىن قالىپتاستىرۋ اۋاداي قاجەت.