الماتىدا زاماناۋي يننوۆاسيالىق وزىق كورمە اشىلدى
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ورتالىق مۋزەيىنىڭ وكىلدەرى Plan B جانە FARBA (مينسك، بەلارۋس) گالەرەيالارىنداعى ارىپتەستەرىمەن بىرلەسىپ «جاساندى ينتەللەكت: سۋرەتشى نەمەسە ماشينا؟» اتتى كورمە ۇسىندى. بۇل كورمەنى ماماندار الماتىدا ۇيىمداستىرىلعان زاماناۋي يننوۆاسيالىق وزىق كورمە دەپ باعالاپ وتىر.
مۇنداعى جۇمىستاردىڭ بارلىعى جاساندى ينتەللەكتتىڭ تۋىندىسى. ونەرسۇيەر قاۋىم تابيعات، ميفولوگيا، تاريح، ارحيتەكتۋرا جانە تاعى دا باسقا ومىرلىك ءمانى بار سالالاردى قامتيتىن 10 ءتۇرلى ساناتقا بولىنگەن 120-دان استام سۋرەتتى تاماشالاي الادى.
ءيا، بۇگىندە نەيروندىق جۇيەنىڭ داۋرەنى ءجۇرىپ تۇر. ياعني جاھان، الەم جاساندى ينتەللەكت جەتەگىندە كەلە جاتىر. جاساندى ينتەللەكت دەگەندى بىزگە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن قاراپايىم تىلمەن «ادام ساناسىنىڭ جاساندى كوشىرمەسى» نەمەسە «ادام ساناسى دەڭگەيىندەگى كومپيۋتەر» دەۋگە بولادى دەيدى ماماندار.
«نەيروندىق جۇيە» دەگەن ۇعىم وسىدان 150 جىل بۇرىن پايدا بولعاندا ادامنىڭ ميى مەن جۇلىنىنداعى نەيرونداردى زەرتتەۋگە قاتىستى قولدانىلعان ەكەن. ءبىزدىڭ ميىمىز شامامەن 86 ميلليارد نەيروننان تۇرادى. ال ولاردىڭ جيىنتىعى نەيروندىق جەلىنى قۇرايدى. ءار نەيرون – كوپتەگەن دەندريت پەن ءبىر اكسوننان تۇراتىن جەكە جاسۋشا. ونداعى اكسون تارماقتالىپ، اقپاراتتى بىردەن بىرنەشە جاسۋشاعا جەتكىزە الادى. بۇل ۇعىمداردى ارى قاراي تەرەڭدەتە بەرۋگە ارنايى سول سالانىڭ مامانى بولماسا، ءبىلىمىمىز جەتە قويماس. ءبىزدىڭ ايتقىمىز كەلىپ وتىرعانى – جاي ادامنىڭ سول ميللياردتاعان نەيرونىن ىسكە قوسا وتىرىپ ىستەيتىن كۇندەلىكتى تىرلىكتەرىن، جۇمىستارىن وپ-وڭاي اتقارا سالاتىن، شارشاپ-شالدىقپايتىن، ءبىرقالىپتى قىزمەت اتقارا بەرەتىن جاساندى ينتەللەكتتىڭ ومىرىمىزگە دەندەپ ەنگەنى.
***
سونىمەن، نەيروندىق جۇيە – ءتۇرلى ارەكەتتەردى ىستەي الاتىن كومپيۋتەرلىك جۇيە. بۇل جۇيەدە نەيرون ساندارى قانشالىقتى كوپ بولسا، سوعان ساي قيىن دا كۇردەلى ىستەردى ىستەي بەرەدى. مىنە، كورىپ وتىرعانىڭىزداي، نەيروندىق جەلى سۋرەت تە سالىپ بەرەدى. ءارى 1 مينۋت ىشىندە-اق سالا قوياتىنى ءتىپتى قىزىق. ال سۋرەتشىلەر وعان 1 كۇنىن نەمەسە 1 اپتاسىن جۇمساۋى مۇمكىن.
ءيا، نەيروندىق جەلى شىعارماشىلىق سالاعا دا كوپ اسەر ەتىپ جاتىر. اتالعان كورمەدەگى جۇمىستاردىڭ باسىم بولىگى جاساندى ينتەللەكتتىڭ قازاقستاندى سۋرەتتەۋىنە ارنالعان. كورمەگە كەلۋشىلەر ەلىمىزدىڭ تابيعاتى، ارحيتەكتۋراسى مەن مول داستارحانى تۋرالى نەيروجۇيە سالعان سۋرەتتەردى تاماشالاي الادى. ءاربىر بولىگىنە دەيىن انىق كورىنەتىن ءمىنسىز سۋرەتتەر توپتاماسىنىڭ ونەرسۇيەر قاۋىم مەن تەحنولوگياعا جاقىن جانداردى بەي-جاي قالدىرماسى انىق.
***
كورمە ۇيىمداستىرۋشىلارى ماڭىزدى جوبالاردى تانىستىرۋ جانە كورەرمەنگە قازاقستانداعى نەيروجۇيە تۋىندىلارىنىڭ تۇڭعىش ەكسپوزيسياسىن ءبىرىنشى بولىپ ۇسىنۋدى وزدەرى ءۇشىن مارتەبە سانايدى.
كورمەنىڭ باستى جوباسى – وسى ءىس-شارا ءۇشىن ارنايى جاسالعان «سيفرلىق ەۆوليۋسيا» اتتى يممەرسيۆتى ءفيلمى بولدى. اتالعان تۋىندى يدەيالار الەمى مەن ماتەريا الەمىنە، دامۋ مەن ەۆوليۋسياعا دەگەن جاڭا كوزقاراس تۋرالى وي قوزعادى. قوناقتار مۋلتيمەديالىق زالدىڭ قابىرعاسى مەن ەدەندەرىندە كورسەتىلەتىن فيلم ارقىلى اينالاداعى بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردى سەزىنۋگە مۇمكىندىك الدى. سونداي-اق، كورمە نەگىزگى ەكسپوزيانى تولىقتىراتىن وتاندىق اۆتورلاردىڭ تۋىندىلارىن دا ۇسىنىپ وتىر.
ۇيىمداستىرۋشىلار ەكسپوزيسيالارمەن تانىسۋ قىزىقتى بولۋ ءۇشىن تاقىرىپتىق كۆەستتەر دايىنداپ، كورمەگە كەلگەن ادام ەستەلىك سۋرەتكە تۇسپەي كەتپەيتىن ايرىقشا فوتوايماقتار جاساقتاپ قويعان. بۇل قىزىلدى-جاسىلدى الەمگە، ادەمىلىككە قۇمار جاستار ءۇشىن وڭتايلى بولىپ تۇر. كەلىڭىزدەر! كورمە 30 قاراشاعا دەيىن جالعاسادى.
