ءبىرقاتار ەتنوگراف-تاريحشىلار قىپشاقتاردا شىرشا مەرەكەسى بولعانىن، جاڭا جىلدىڭ – كوشپەندىلەردىڭ بايىرعى مەيرامى ەكەنىن جازىپ ءجۇر. ەجەلگى التايلىقتار شىرشا مەرەكەسىن 25-جەلتوقساندا، كۇننىڭ ءتۇندى «جەڭگەن» كەزىنەن باستاپ تويلاعان.
ءومىردىڭ سىرى دا، قۇپياسى دا كوپ. نەبىر عۇلاما نەشەمە جىلدان بەرى كۇن-تۇن قاتىپ تەر توگىپ جۇرگەنىمەن جاراتىلىستىڭ زاڭدىلىعىن ءالى ءبىر جۇيەگە تۇسىرگەن جوق. ويتكەنى – تىرشىلىكتە زاڭدىلىقتار وتە كوپ. ءبىر وقيعانى نەمەسە قۇبىلىستى ءبىر ۇلتقا، ياكي ءبىر حالىققا تەلىپ قويۋعا استە بولمايدى. ايتالىق، عاسىرعا جۋىق ۋاقىتتان بەرى قازەكەڭ ورىس حالقىمەن بىرگە جاڭا جىل مەيرامىن تويلاپ كەلە جاتىر. بۇل مەيرامدى الەمنىڭ وزگە ەلدەرى دە (ءار مەزگىلدە بولسا دا) مەرەكەلەپ ءجۇر.
قالىپتاسقان ۇعىم بويىنشا، جاڭا جىل، ياعني،1-قاڭتار – يسا پايعامباردىڭ تۋعان كۇنى. بۇكىل حريستيان الەمى وسىلاي دەپ تۇسىنەدى، وسىلاي دەپ تويلايدى. ول تويىنا «روجدەستۆو حريستوۆا» دەپ ات بەرگەن. ورىستار پراۆوسلاۆ سەنىمىندە بولعاندىقتان، بۇرىنعى يۋليان كۇنتىزبەسى بويىنشا، جەلتوقساننىڭ 25ء-ى يسانىڭ تۋعان كۇنى دەپ تويلايدى. ال، ەجەلگى التايلىقتار بولسا، 25 جەلتوقساندا شىرشا مەرەكەسىن تويلاعان. سەبەبى، وسى كۇننەن باستاپ كۇن تۇننەن وزا باستايدى. ورىسكە كەتكەن مالدىڭ جايىلۋ مەرزىمى ۇزارادى. ولار مۇنى كۇننىڭ ءتۇندى «جەڭگەن» كەزى دەپ ەسەپتەگەن. بۇكىل تىرشىلىگى ءتورت تۇلىككە تاۋەلدى كوشپەندى حالىق ءۇشىن بۇل ۇلكەن قۋانىش، ۇلكەن مەرەكە سانالعان.
«...مەن، ءبىر قىزىقتى پىكىر ايتايىن. وسى جاڭا جىل تويى ارىسى ەۋرازيانىڭ ەجەلگى كوشپەلى سكيف-ساقتارىنىڭ، بەرگىسى بۇگىنگى تۇركى حالىقتارىنىڭ، ونىڭ ىشىندە، قازاقتاردىڭ دا بايىرعى مەيرامى دەپ ەسەپتەيمىن».
– جايى جانناتتا بولعىر، عىلىم دوكتورى، بەلگىلى ەتنوگراف-تاريحشى ءارى جازۋشى اقسەلەۋ سەيدىمبەك جاڭا جىلدىڭ كوشپەندىلەر مەيرامى ەكەندىگى تۋرالى وسىلاي دەپ جازىپ كەتىپتى. عالىم-قالامگەردىڭ بۇل پىكىرىن ۆ. ۆ. سيبۋلسكييدىڭ «لۋننو-سولنەچنىي كالەندار ستران ۆوستوچنوي ازيي»، م. ىسقاقوۆتىڭ «حالىق كالەندارى»، ح. ابىشيەۆتىڭ «اسپان سىرى» اتتى كىتاپتارىنداعى دەرەكتەر دە جوققا شىعارمايدى.
بۇل از دەسەك، مىنا دەرەككە نازار اۋدارايىق. مۇرات ءادجىنىڭ «قىپشاقتار» كىتابىندا جاڭا جىل تۇنىندەگى «ۇلدە مەن بۇلدەگە» بولەنگەن شىرشا مەرەكەسىنىڭ ى-پەتر پاتشادان كوپ ارىدە بولعانى، تۇركىلەردىڭ دە ءوز داۋىرىندە بۇل مەيرامدى تويلاعانى باياندالادى.
كىتاپتىڭ «شىرشالار مەرەكەسى» تاراۋىندا زەرتتەۋشى بۇل ويىن ناقتى مىسالدارمەن ايقىندايدى. بابالارىمىز مالىمەن جانىن باعىپ، ءوسىپ-ونىپ وتىرعاندىقتان دا ەڭ الدىمەن سول ءتورت تۇلىكتىڭ ءجايىن جاساعان. قازاق پەن قازاق كەزدەسكەندە «مال-جان امان با؟» دەۋى وسى ءسوزىمىزدىڭ ءبىر دالەلى ەمەس پە؟ ويتكەنى، مال امان بولسا، جان دا امان، ءومىر دە، تىرشىلىك تە ىلگەرى قاراي ءوز جولىمەن جۇرە بەرەدى. وسىنى سايىن دالانىڭ داناسى ءارى يەسى قازاقتار بىلگەن. بۇلايشا اماندىق-ساۋلىق ءبىلىسۋ دە بىرەر عاسىردىڭ بەدەرىندەگى جاعداي ەمەس، كونەدەن كەلە جاتقان سالەمدەسۋ ءتارتىبى بولسا كەرەك.
بابالارىمىز شىرشانى ۇيلەرىنە اكەلىپ،بۇتاقتارىنا نەشە ءتۇرلى اسەم شۇبەرەكتەر بايلاپ، سونان سوڭ دوڭگەلەنە قول ۇستاسقان قالپى شىرشانى اينالىپ: «ءتۇن كەتىپ، كۇن كەلسىن» دەپ ءان سالاتىن بولعان. ۇزاق جىل زەرتتەلىپ، زەردەلەنىپ جازىلعان كىتاپتا وسىلايشا باياندالادى....
قىسقاسى، سول دەرەكتەرگە دەن قويعاندا، جاڭا جىل تازا كوشپەندىلەردىڭ مەيرامى ەكەنىن مويىنداۋعا ءماجۇر بولاسىڭ.
جاڭا جىلدى قاقاعان قاڭتاردا قارسى الۋ – I- پەتردەن كەلە جاتقان ادەت. ءدىني كۇنتىزبە بويىنشا يسانىڭ تۋعان كۇنى قاڭتاردىڭ 1ء-ى ەمەس، ودان 6 كۇن بۇرىن اتالىپ وتەدى. رەسەيدە جاڭاشا جىل ساناۋ دا سول مەزگىلدەن باستالعانعا ۇقسايدى. ءبىر ايتا كەتەتىن ماسەلە، ەۋروپاعا بۇل مەيرام جەرسىندى. بۇعان ەۋروپا ەلدەرى اياز اتا، شىرشا، شىراق جاعۋ دەگەن سياقتى وزدەرىنىڭ ەتنوگرافيالىق رەڭكتەرىن بەرىپ، بايىتتى. سودان بۇگىنگى كۇنى مۇلدەم تانىماستاي وزگەرىپ، ەۋروپالىق مەيرام بولىپ شىعا كەلدى. ءبىراق، بۇل تەڭگەنىڭ ءبىر جاعى. ونىڭ ەكىنشى جاعى بار ەمەس پە؟ ەۋروپالىقتاردىڭ، ونىڭ ىشىندە ورىستاردىڭ دا، جاڭا جىلعا ەرەكشە ءمان بەرىپ، ونىڭ جىلدان جىلعا كورىكتەنە تۇسۋىنە اتسالىسۋى ءبىزدىڭ بابالارىمىزدىڭ، ياعني قىپشاقتاردىڭ، شىرشا مەرەكەسىنىڭ تاريح تاساسىندا قالىپ قويماي الەمدىك ساحناعا شىعۋىنا جول اشتى.
قاڭتاردىڭ باسىندا كەلەتىن جاڭا جىلدى تويلايمىز با، الدە تويلامايمىز با، دەگەن ەكى ۇشتى پىكىر سوڭعى ۋاقىتتا ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. اسىرەسە، جىلدىڭ سوڭىنا قاراي وسىنداي «كۇبىر-كۇبىر» اڭگىمەلەر ەستىلىپ قالىپ جاتادى.
بۇل مەرەكەنىڭ تامىرى تىم تەرەڭدە ەكەنىن، قازاققا دا قاتىسى بار ەكەنىن جوعارىدا ايتتىق. سوندىقتان دا جاڭا جىلعا ءدىني ءمان-ماعىنا بەرمەي، بابالار مەرەكەسى رەتىندە جانە ءبىر جىلعى تىرشىلىگىمىزگە ەسەپ بەرەتىن، كەلەشەك ماقسات-مىندەتتەرىمىزدى بەلگىلەيتىن ءۇمىت پەن سەنىم مەرەكەسى رەتىندە اتاپ وتكەن، بۇل مەرەكەنىڭ كوشپەندىلەر پايىمىمەن بايلانىستى ەكەندىگىن ەسكەرگەن ءجون.
ءبىز جاڭا جىلدى تويلاعاندا بوداندىقتان ەمەس، بۇرىننان قانىمىزدا، داستۇرىمىزدە بار بولعاندىقتان تويلاپ ءجۇرمىز. كەيىنگى جاستارعا مۇنى ءتۇسىندىرۋىمىز كەرەك.
وسى ورايدا جاڭا جىلدى «شىرشا مەرەكەسى» دەپ تويلاساق، ال «ناۋرىزدى» جىلباسى دەپ تويلاساق، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى دەگەن ۇسىنىس ايتقىم كەلەدى. شىندىققا تۋرا قارايتىن كەز كەلگەن سياقتى.