اۋمالى-توكپەلى تاريحي كەزەڭدە قازاقتىڭ قانشالاعان قۇندى جادىگەرى شەتەل اسقان جۇرتىمەن بىرگە سەرگەلدەڭگە تۇسكەنى بىزگە بەيمالىم. بۇل كۇندە رۋحانيات جارشىلارىنىڭ ەڭبەگى ارقىلى سول مۇرالار قايتا ورالىپ، تۋعان جۇرتىمەن قاۋىشىپ جاتقانى قۋانتادى. وتكەن اپتادا الماتىداعى «احمەت ۇيىندە» – ا.بايتۇرسىن ۇلى مۇراجاي-ۇيىندە وتكەن حۇسنيحات كورمەسىندە سونداي جادىگەرلەردىڭ ءبىرقاتارى كورەرمەننىڭ كوزايىمىنا اينالدى.
كورمەنىڭ ارقاۋى بولعان قىتايداعى قانداسىمىز، مۇرا جيناۋشى ساعاتحان قامزا ۇلىنىڭ ەلگە جەتكىزگەن جادىگەرلەرى بولدى. ايتۋىنشا، كەيبىر حۇسنيحات ۇلگىلەرى عاسىردان استام ۋاقىت ساقتالىپ كەلگەن. ونىڭ جەكە قورىندا ءالى دە جارىققا شىقپاعان جۇزدەگەن مۇرانىڭ بار ەكەنىن ايتادى. مۇنىڭ ءبارى – قازاق تاريحىنىڭ ءبىر بولشەگى، ۇلتتىڭ جوعالۋعا شاق قالعان اسىل مۇراسى ەكەنىن كورمەگە قاتىسۋشىلار تەرەڭ سەزىنگەندەي بولدى.
اتالمىش كورمە قازاق رۋحانياتىنداعى ايتۋلى وقيعالاردىڭ ءبىرى – «قازاق» گازەتىنىڭ 112 جىلدىعىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى.
· تاقىرىپقا وراي:
ادىلەت احمەت ۇلى، احمەت بايتۇرسىن ۇلى مۋزەي-ۇيىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى، الاشتانۋشى:
«احمەت بايتۇرسىن ۇلى جاساعان ءالىپبيدى جالپى جۇرت «توتە جازۋ» دەپ بىلەدى. 1912 جىلى احمەت بايتۇرسىن ۇلى وسى جازۋدى ۇلتتىق ءالىپبي رەتىندە قالىپتاستىرىپ، قازاق رۋحانياتىنا ۇلكەن جاڭالىق اكەلدى. وعان دەيىن قازاق حالقى «شاعاتاي» جازۋىن قولدانعان بولاتىن. توتە جازۋ 1930 جىلعا دەيىن قولدانىستا بولىپ، كەيىن كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ىقپالىمەن لاتىن، ودان كەيىن كيريلليساعا كوشىرىلدى. سونىڭ ناتيجەسىندە قازاقستاندا بۇل جازۋ بىرتىندەپ ۇمىتىلدى. الايدا، قىتايعا قونىس اۋدارعان قازاقتار ءوز جازۋ ءداستۇرىن ساقتاپ، ونى ودان ءارى دامىتتى. توتە جازۋدى مەڭگەرۋ – ءبىر بولەك، ال ونى كوركەمدەپ جازۋ – ناعىز ونەر. بۇل ونەردى «حۇسنيحات» دەپ اتايدى، ال عىلىمدا «كالليگرافيا» دەيدى.
كالليگرافيا – ادامزات مادەنيەتىنىڭ ورتاق مۇراسى. بۇل ونەر ەۋروپانىڭ ريم، گرەك، لاتىن جازۋلارىندا، قىتايدىڭ ءداستۇرلى يەروگليفتەرىندە، اسىرەسە، اراب مادەنيەتىندە ەرەكشە دامىعان. ارابتار كالليگرافيانى قاسيەتتى قۇراندى كوركەمدەۋ، مەشىتتەردى بەزەندىرۋ ءۇشىن قولدانسا، قازاقتار توتە جازۋمەن جازىلعان شىعارمالاردى وسىنداي جوعارى كوركەمدىك دەڭگەيگە كوتەرە ءبىلدى. قىتايداعى قازاقتار بۇل حاتكەرلىك ونەردى جوعالتپاي، دامىتىپ كەلدى. سول ايماقتاعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە «كوركەم جازۋ» ساباعى ەنگىزىلىپ، مىقتى جازۋشىلار قالىپتاستى. وسىلايشا قازاقتىڭ توتە جازۋى جۇڭگو قازاقتارىنىڭ اراسىندا عانا ەمەس، بۇكىل تۇركى الەمىنىڭ قۇندى مۇراسىنا اينالدى. بۇگىنگى كورمە – قىتايدا جاسالعان وسىنداي كوركەم تۋىندىلاردىڭ قازاقستانعا ورالعانىنىڭ ءبىر دالەلى.