قىمباتتى وتانداستار!
قۇرمەتتى پارلامەنت دەپۋتاتتارى مەن ۇكىمەت مۇشەلەرى!
بيىل ەگەمەن ەل بولعانىمىزعا 30 جىل تولىپ وتىر. تاۋەلسىزدىك – ءبىزدىڭ ەڭ قاستەرلى قۇندىلىعىمىز.
قازاقستان تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز – ەلباسىنىڭ دارا ساياساتىنىڭ ارقاسىندا تابىستى ەل رەتىندە بۇكىل الەمگە تانىمال بولدى.
ەڭ باستى جەتىستىگىمىز – ءبىرتۇتاس ەل بولىپ، جاڭا مەملەكەت قۇردىق. ىرگەمىزدى بەكىتىپ، ەڭسەمىزدى تىكتەدىك. حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ بەلدى مۇشەسىنە اينالدىق. تۇراقتى قوعام قالىپتاستىرىپ، ورنىقتى دامۋ جولىنا تۇستىك.
مەملەكەتتىلىگىمىزدى نىعايتۋ ءۇشىن ءبىر ەل بولىپ ەڭبەك ەتىپ جاتىرمىز.
ەگەمەندىك دەگەنىمىز – جالاڭ ۇران مەن جالىندى ءسوز ەمەس.
ءبىز ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى – ءار ازاماتتىڭ تاۋەلسىزدىك يگىلىگىن سەزىنە الۋى. ونىڭ باستى كورىنىسى – ەلدەگى بەيبىت ءومىر، قوعامداعى تۇراقتىلىق پەن تىنىشتىق. سونداي-اق، حالىقتىڭ تۇرمىس ساپاسىنىڭ جاقسارۋى جانە جاستاردىڭ بولاشاققا نىق سەنىممەن قاراۋى.
بارلىق باستامامىز وسىعان باعىتتالۋدا.
ءبىز تۇعىرى مىعىم ەل بولۋ جولىندا كەدەرگىلەردى ەڭسەرىپ، قيىندىقتاردى جەڭىپ كەلەمىز. مۇنىڭ بارىنە بەرەكەلى بىرلىك پەن ەسەلى ەڭبەك ارقىلى جەتتىك.
ەلىمىز تاۋەلسىزدىك جىلناماسىنىڭ ءتورتىنشى ونجىلدىعىنا قادام باسقالى تۇر. بۇل كەزەڭنىڭ وڭاي بولمايتىنى ءقازىردىڭ وزىندە ايقىن بايقالۋدا. سوندىقتان كەز كەلگەن سىن-قاتەرگە دايىن بولۋعا ءتيىسپىز. تىنىمسىز ىزدەنىپ، ۇدايى العا ۇمتىلۋىمىز قاجەت.
مەنىڭ قازاقستان حالقىنا بيىلعى جولداۋىم مىناداي ماسەلەلەرگە ارنالادى.
ءى. پاندەميادان كەيىنگى كەزەڭدەگى ەكونوميكالىق دامۋ
ورتالىق ازياداعى ەكونوميكاسى ەڭ اۋقىمدى ەل سانالاتىن قازاقستان ءقازىر پاندەميانىڭ زاردابىن تارتۋدا. دەگەنمەن، قيىندىقتارعا قاراماستان، باعدارىمىزدى بەرىك ۇستانىپ كەلەمىز.
ءبىز ورتا مەرزىمدى ەكونوميكالىق ساياساتىمىزدى ايقىنداپ، مەملەكەتتىك باستامالاردى رەتتەۋ ءۇشىن 2025 جىلعا دەيىنگى دامۋدىڭ ۇلتتىق جوسپارىن جانە مەملەكەتتىك جوسپارلاۋدىڭ جاڭا جۇيەسىن قابىلدادىق. ۇلتتىق جوبالار بەكىتىلەتىن بولادى.
ستراتەگيالىق ماقساتىمىز – ورتالىق ازياداعى كوشباسشىلىق ءرولىمىزدى كۇشەيتۋ جانە الەمدىك ەكونوميكاداعى ورنىمىزدى نىعايتۋ.
ەكونوميكامىزعا تىكەلەي ينۆەستيسيا تارتۋ ءىسىن جالعاستىرۋدىڭ جاڭا ءتاسىلى رەتىندە ستراتەگيالىق ينۆەستيسيالىق كەلىسىم ۇعىمى ەنگىزىلدى. كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردى وڭتايلاندىرۋ ءۇشىن ناقتى شارالاردى قولعا الدىق. «بايتەرەك» جانە «قازاگرو» حولدينگتەرىن بىرىكتىردىك. ەنشىلەس كومپانيالار ەكى ەسە ازايدى، ولاردىڭ شتات سانىن ءبىر جارىم ەسە قىسقارتتىق. جاڭا، قۋاتتى دامۋ ينستيتۋتىن قۇردىق.
پاندەميا كەزىندە مەملەكەت ازاماتتارعا جانە كاسىپكەرلەرگە اۋقىمدى ءارى جەدەل قولداۋ كورسەتتى.
«قاراپايىم زاتتار ەكونوميكاسى» باعدارلاماسى ءوزىنىڭ تيىمدىلىگىن دالەلدەدى. ونى جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا 3،5 مىڭنان استام جوبا ىسكە قوسىلدى. سونداي-اق، 70 مىڭ جۇمىس ورنى اشىلدى. وندىرىلگەن ءونىم مەن كورسەتىلگەن قىزمەتتىڭ جالپى قۇنى 3،5 تريلليون تەڭگە بولدى.
«بيزنەستىڭ جول كارتاسى» باعدارلاماسىنىڭ ارقاسىندا 66 مىڭ جوبا مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ تاپتى. بۇل 150 مىڭنان استام جۇمىس ورنىن اشۋعا جانە ساقتاپ قالۋعا سەپتىگىن تيگىزدى.
زەينەتاقى جيناقتارىن مەرزىمىنەن بۇرىن پايدالانۋ تۋرالى باستاما ەكونوميكاعا ايتارلىقتاي اسەر ەتتى. ەڭ باستىسى، ونىڭ الەۋمەتتىك ىقپالى ايرىقشا بولدى. وسى شارانىڭ ارقاسىندا ميلليوننان استام ازاماتىمىز ءتۇرعىن-ۇي جاعدايىن جاقسارتتى. كەيبىرى يپوتەكالىق قارىزىن ازايتتى.
جالپى ەكونوميكالىق دامۋىمىزدا وڭ ءۇردىس بار ەكەنى ءسوزسىز. الايدا، بۇگىنگى احۋالدىڭ ءالى دە كۇردەلى ەكەنىن اشىق ايتۋىمىز كەرەك. سوندىقتان، مەن «قاراپايىم زاتتار ەكونوميكاسى» جانە «بيزنەستىڭ جول كارتاسى» باعدارلامالارىنىڭ مەرزىمىن 2022 جىلعا ۇلاستىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادىم. بۇل ماقساتقا بولىنەتىن قارجىنىڭ جالپى كولەمى كەمىندە ءبىر تريلليون تەڭگە بولادى.
قازاقستان مەملەكەتتىك قارىزى ازدىعىنىڭ جانە ەداۋىر قورى بولعانىنىڭ ارقاسىندا ىندەت سالدارىن ءبىرشاما ءتيىمدى ەڭسەرۋدە. بۇل – ءبىزدىڭ ەلەۋلى باسەكەلىك ارتىقشىلىعىمىز. ودان ايىرىلىپ قالماۋىمىز كەرەك.
الايدا سوڭعى كەزدە بيۋدجەتتىڭ شىعىس بولىگىندەگى مىندەتتەمەلەردى ورىنداۋ ءۇشىن بيۋدجەت تاپشىلىعى ۇلعايىپ، ۇلتتىق قوردان الىناتىن ترانسفەرتتەر كوبەيۋدە. ۇنەمى وسىلاي «اۋىردىڭ ۇستىمەن، جەڭىلدىڭ استىمەن» جۇرە المايمىز. بىزدەگى قارجىلىق ورنىقتىلىقتىڭ قورى سونشالىقتى شەكسىز ەمەس.
بيۋدجەتتىڭ كىرىسىن ارتتىرۋ ءۇشىن شارالار قابىلداۋ قاجەت ەكەنى ءسوزسىز. ءبىرىنشى كەزەكتە، مەملەكەتتىك شىعىستاردىڭ اۋقىمىن جانە ونىڭ ءتيىمدى جۇمسالۋىن باقىلاۋدا ۇستاۋ كەرەك.
ۇلتتىق قوردىڭ اكتيۆتەرىن قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن بيۋدجەت ەرەجەسىن ەنگىزۋدى تەزدەتكەن ءجون. بۇعان قاجەتتى زاڭنامالىق وزگەرىستەر وسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن قابىلدانۋعا ءتيىس.
جالپى، ەلىمىزگە مەملەكەت قارجىسىن، اتاپ ايتقاندا، مەملەكەتتىك قارىزدى، بيۋدجەت ساياساتىن جانە ۇلتتىق قوردى باسقارۋدىڭ ەرەجەلەر جيناعى قاجەت.
ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانكتەن جىل سوڭىنا دەيىن مەملەكەت قارجىسىن باسقارۋ تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋدى سۇرايمىن.
سونىمەن بىرگە، ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ، وندىرىلەتىن تاۋارلاردىڭ ءتۇرىن كوبەيتىپ، ەكسپورت گەوگرافياسىن كەڭەيتۋ جونىندەگى جۇمىستى جالعاستىرۋ كەرەك.
2020 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، يندۋستريالاندىرۋ جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان 10 جىل ىشىندە تۇڭعىش رەت وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ ەكونوميكانى دامىتۋعا قوسقان ۇلەسى تاۋ-كەن ءوندىرىسى سالاسىنان اسىپ ءتۇستى.
ورتا مەرزىمدەگى ماقساتىمىز – 2025 جىلعا قاراي وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ ەكسپورتىن 1،5 ەسەگە كوبەيتىپ، 24 ميلليارد دوللارعا جەتكىزۋ. ال، ەڭبەك ونىمدىلىگىن 30 پايىزعا ارتتىرۋ.
ازىرلەنىپ جاتقان «ونەركاسىپ ساياساتى تۋرالى» زاڭ وڭدەۋ ونەركاسىبىنىڭ الدىندا تۇرعان ساۋالدارعا جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس.
سونىڭ ءبىرى – شيكىزاتقا قول جەتكىزۋدىڭ قيىندىعى. وتاندىق ونەركاسىپ ءۇشىن شيكىزات تاۋارلارىنىڭ باعاسى قولجەتىمدى، ال كولەمى جەتكىلىكتى بولۋى كەرەك دەگەن قاراپايىم ەرەجەنى ەنگىزۋىمىز قاجەت.
ۇكىمەت جىل سوڭىنا دەيىن وسى ماڭىزدى مىندەتتى شەشۋدىڭ وڭتايلى جولىن تابۋعا ءتيىس.
بۇل رەتتە، ەلىمىزدىڭ رەسۋرستىق الەۋەتى تولىق اشىلماعانىن، گەولوگيالىق تۇرعىدان زەردەلەنۋ دەڭگەيى تومەن ەكەنىن قاپەردەن شىعارماعان ءجون.
ساپالى گەولوگيالىق اقپاراتتىڭ ينۆەستورلارعا قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرۋ قاجەت. وسىعان وراي ءتۇرلى ۆەدومستۆولارعا باعىناتىن بىتىراڭقى مەكەمەلەردىڭ نەگىزىندە ءتيىمدى ۇلتتىق گەولوگيا قىزمەتىن قۇرۋ كەرەك.
بۇل ورگان جەر قويناۋىن كىمگە جانە قالاي بەرۋدى شەشەتىن مونوپوليستكە اينالماۋعا ءتيىس. ونىڭ مىندەتى – ينۆەستورلارعا كەشەندى قىزمەت كورسەتىپ، قولداۋ ءبىلدىرۋ.
جەر قويناۋىن پايدالانۋ سالاسىنا، اسىرەسە گەولوگيالىق بارلاۋ جانە جەر قويناۋىن كەشەندى زەرتتەۋ ىسىنە تىڭ سەرپىن قاجەت.
ۇلت جوسپارى اياسىندا باستالعان رەفورمالاردى سوڭىنا دەيىن جەتكىزگەن ءجون. اتاپ ايتقاندا، گەولوگيالىق اقپاراتتىڭ اشىق سيفرلىق مالىمەتتەر بازاسىن قۇرىپ، ونى ينۆەستورلار ءۇشىن قولجەتىمدى ەتۋ كەرەك.
جەر قويناۋى – ۇلتتىڭ بايلىعى. ونى پايدالانۋعا بەرۋدى وڭاشا كابينەتتەردە «بارماق باستى، كوز قىستىمەن» شەشۋ زاڭسىز دەپ تانىلۋعا ءتيىس. ءتيىستى ورگاندار بۇل ماسەلە بويىنشا باقىلاۋ جاساۋدى قامتاماسىز ەتەدى.
كەلەسى ماسەلە. مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاعا تىم كوبىرەك ارالاسۋى ونىڭ ءوسىمىن تەجەيدى، سىبايلاس جەمقورلىققا جانە زاڭسىز لوببي جاساۋعا اكەپ سوقتىرادى.
مەملەكەتتىك كاسىپورىندار ءالى دە بولسا كوپتەگەن سالادا باسىمدىققا يە، جەڭىلدىكتەردى جەكە دارا پايدالانادى.
ءبىز بۇل پروبلەمالاردى شەشە باستادىق.
ماسەلەن، مەملەكەتتىك باسقارۋ تۇجىرىمداماسىندا كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردى قىسقارتۋ جانە ونىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ، جۇمىسىنىڭ اشىقتىعى مەن ەسەپتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى شارالار قاراستىرىلعان.
رەفورمالار جونىندەگى جوعارى كەڭەس جەكەشەلەندىرۋدىڭ جاڭا جوسپارىن ماقۇلدادى. ەندى ونى قاتاڭ باقىلاۋ قاجەت.
بۇدان باسقا دا ماسەلەلەر بار. اتاپ ايتقاندا، جەكەلەگەن ۇلتتىق كومپانيالار مەن مەملەكەتتىك كاسىپورىندار شىعىنعا باتىپ جاتىر. سويتە تۇرا نەگە ولاردىڭ ءبىرىنشى باسشىلارى جاۋاپكەرشىلىك ارقالامايدى؟
ۇكىمەت بۇل ماسەلەنى شەشۋى كەرەك.
سونىمەن بىرگە، ءبىز ينفلياسيانىڭ باقىلاۋسىز ءوسۋ پروبلەماسىمەن بەتپە-بەت كەلدىك. ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانك ءبارىن الەمدىك ۇردىسكە جاۋىپ، ينفلياسيانىڭ الدىندا قاۋقارسىزدىق تانىتىپ وتىر.
مۇنداي سىلتاۋ ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ السىزدىگىن كورسەتەدى. وندا «ءبىزدىڭ كاسىبي ەكونوميستەرىمىزدىڭ ءرولى قانداي؟» دەگەن ساۋال تۋىندايدى.
ۇكىمەت پەن ۇلتتىق بانكتىڭ باستى مىندەتى – ينفلياسيانى 4-6 پايىز دەڭگەيىنە قايتارۋ.
جالپى سوماسى 6،3 تريلليون تەڭگە جۇمسالعان داعدارىسقا قارسى شارالار جۇزەگە اسىرىلعاننان كەيىن ەكونوميكامىزدا ارتىق اقشا پايدا بولدى. الايدا، بۇگىنگى تاڭدا بولىنگەن قارجى ءالى بارماي جاتقان سالالار بار. ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەر شاعىن جوبالارعا، اسىرەسە اۋىلعا ارناپ اقشا سالمايدى.
سوندىقتان، ميكروقارجى ۇيىمدارىنىڭ الەۋەتىن ىسكە قوسۋ كەرەك. ولار جەرگىلىكتى جەردە جۇمىس ىستەيدى. ءوزىنىڭ تۇتىنۋشىلارىن، ولاردىڭ بيزنەسى مەن مۇمكىندىكتەرىن جاقسى بىلەدى.
ۇلتتىق بانك پەن قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگى بۇل ماسەلە بويىنشا شەشىمدەر توپتاماسىن ازىرلەۋى قاجەت.
سترەستى اكتيۆتەر دەڭگەيىن تومەندەتۋ جۇمىسى دا ايرىقشا ماڭىزعا يە.
ءبىز مەملەكەت بانكيرلەرگە كومەكتەسپەۋگە ءتيىس دەگەن شەشىم قابىلدادىق.
سونىمەن بىرگە، شەكتەۋ قويىلىپ، بۇعاتتالعان اكتيۆتەردى ەكونوميكالىق اينالىمعا قايتارۋ كەرەك. الايدا، مۇنى تەك قانا نارىقتىق نەگىزدە جۇزەگە اسىرعان ءجون.
بۇعان زاڭنامالىق نەگىز بولۋى قاجەت.
ۇكىمەت قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىمەن بىرلەسىپ، جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ءتيىستى زاڭ جوباسىن پارلامەنتكە ەنگىزسىن.
ەندى ينفلياسيانىڭ مونەتارلىق ەمەس تۇستارىنا توقتالايىق. ونىڭ ەڭ باستىسى – ازىق-تۇلىك باعاسى.
قازاقستاننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ الەۋەتى وراسان زور ەكەنى كوپ ايتىلادى. ءبىراق، اگروونەركاسىپ كەشەنى سالاسىندا قوردالانعان پروبلەمالار دا از ەمەس.
ەڭ الدىمەن، بۇل – ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ باعاسىن بەلگىلەۋدىڭ جانە ونى ءبولىپ-تاراتۋدىڭ ءتيىمسىز جۇرگىزىلۋى.
مەن بۇعان دەيىن كوتەرمە-تاراتۋ ورتالىقتارىنىڭ جەلىسىن قۇرۋدىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى ايتقان بولاتىنمىن. بۇل مىندەت ورىندالىپ جاتىر.
وسى ورتالىقتاردىڭ شاعىن اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن وندىرۋشىلەرگە، سونىڭ ىشىندە، جەكە قوسالقى شارۋاشىلىقتارعا دا قولجەتىمدى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماڭىزدى. بۇل نارىقتىڭ مونوپوليالانۋىنا جول بەرۋگە بولمايدى.
سونىمەن بىرگە، ءونىم وندىرۋشىدەن تۇتىنۋشىعا دەيىنگى ارالىقتاعى باعانىڭ بارىنە ءبىرىڭعاي باقىلاۋ جاساۋ قاجەت. ءقازىر وسى جۇمىسقا بىرنەشە مەكەمە جاۋاپتى. ءار جولى باعا شارىقتاعاندا ولار بايىپپەن ساراپتاما جاساپ، ءتيىمدى شارالار قابىلداۋدىڭ ورنىنا بىر-بىرىنە سىلتەي باستايدى.
بۇل جۇمىستى رەتكە كەلتىرەتىن كەز كەلدى. جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ارا-جىگىن اجىراتۋ كەرەك. ءبىر مەكەمەنى باستى ورگان رەتىندە ايقىنداپ، وزگەلەرىنىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلىن ناقتى بەلگىلەۋ قاجەت.
ۇكىمەت وسى ماسەلە بويىنشا ءبىر ايدىڭ ىشىندە شەشىم قابىلداۋعا ءتيىس.
ەكىنشىدەن، اۋا-رايىنىڭ قولايسىزدىعى مال شارۋاشىلىعىندا تۇيتكىلدى ماسەلەلەر بار ەكەنىن كورسەتتى.
ءبىز جەدەل شارا قابىلداپ، جەم-شوپ تاپشىلىعىنا بايلانىستى احۋالدى رەتتەدىك.
دەگەنمەن، بۇل سالادا ءالى دە جۇيەلى جۇمىس اتقارۋ كەرەك.
جەم-شوپ دايىنداۋعا قاجەتتى جەر كولەمىن كەڭەيتكەن ءجون.
سونداي-اق، ەگىس القابىنا ءار جىلى ءارتۇرلى داقىل ەگۋ تالابىن ساقتاۋ ءۇشىن ءتيىستى باقىلاۋدى كۇشەيتكەن ابزال.
عارىشتىق مونيتورينگ جانە قاشىقتان زوندتاۋ مۇمكىندىگىن كەڭىنەن قولدانۋ كەرەك.
جايىلىمدىق جەردى ءتيىمدى پايدالانۋ دا وتە ماڭىزدى.
ءقازىر مال جاياتىن جەرگە شارۋالاردىڭ قولى جەتپەي ءجۇر.
ويتكەنى، مۇنداي القاپتاردى كەيبىر بەلگىلى ادامدار يەلەنىپ العان. ءتىپتى، ونى ادام اياعى باسپايتىنداي ەتىپ قورشاپ تاستاعان.
اكىمدەر ءتۇرلى سەبەپتەردى سىلتاۋراتىپ، ىقپالدى ادامداردىڭ ىعىنا جىعىلىپ، بۇل ماسەلەنى شەشە الماي وتىر.
ۇكىمەت قۇزىرلى ورگاندارمەن بىرلەسىپ، وسى احۋالدى وزگەرتەتىن باتىل شارالار قابىلداۋعا ءتيىس.
جەكە قوسالقى شارۋاشىلىقتاردىڭ مالىن جايىلىمدىق جەرمەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىنە ايرىقشا نازار اۋدارۋ قاجەت.
ولاردىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى جانە كورسەتىلەتىن قولداۋ تاسىلدەرى «جەكە قوسالقى شارۋاشىلىقتار تۋرالى» بولەك زاڭدا كورىنىس تابۋى كەرەك.
ۇكىمەت بۇل زاڭ جوباسىن وتە قىسقا مەرزىمدە ازىرلەۋگە ءتيىس.
ۆەتەريناريا سالاسىن دا جەتىلدىرۋ قاجەت.
بۇل سالادا ورتالىق پەن وڭىرلەر اراسىنداعى مىندەتتەر مەن قۇزىرەتتەر ناقتى ءبولىنۋى كەرەك.
مال باسىنىڭ اماندىعى جانە ونىمدىلىگى جەرگىلىكتى ۆەتەرينارلاردىڭ ءتيىمدى جۇمىسىنا بايلانىستى.
بۇل، تۇپتەپ كەلگەندە، اۋىلداعى اعايىننىڭ ءال-اۋقاتىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى.
ۆەتەريناريا قىزمەتى قازىرگى زامان تالابىنا ساي بولماسا، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ەكسپورتىن ارتتىرۋ مۇمكىن ەمەس.
سوندىقتان، وسى سالادا جۇيەلى جۇمىس اتقارىلۋعا ءتيىس.
اتاپ ايتقاندا، ۇدەرىستەردى سيفرلاندىرۋ، مالىمەت جيناۋ جانە ونى اۆتوماتتاندىرۋ، مامان دايارلاۋ جانە ولاردىڭ جالاقىسىن كوبەيتۋ شارالارى.
ۇكىمەت جىل سوڭىنا دەيىن ۆەتەريناريا جۇيەسىن رەفورمالاۋ جونىندە ناقتى شارالار قابىلداۋى كەرەك.
ۇشىنشىدەن، ءبىزدىڭ اگرارلىق ساياساتىمىزدا ساباقتاستىق بولماي وتىر. مينيستر اۋىسسا، سالانىڭ ساياساتى دا وزگەرەدى.
مۇنداي جاعدايدا شارۋالارعا الداعى جۇمىستى جوسپارلاۋ قيىنعا تۇسەدى.
ءبىرىڭعاي نەگىزگى باعىت بولۋى قاجەت.
سوعان سايكەس سۋبسيديالاۋ تاسىلدەرىن قايتا قاراپ، تۇراقتاندىرۋ كەرەك.
كەلەسى ماسەلە.
سوڭعى بەس جىلدىڭ وزىندە سۋبسيديالاۋعا ەكى تريلليون تەڭگەدەن استام قارجى ءبولىندى.
وكىنىشكە قاراي، اگروونەركاسىپ كەشەنىنە قاتىستى قوزعالعان قىلمىستىق ىستەردىڭ جارتىسىنان استامى سۋبسيديانى تالان-تاراجعا سالۋعا بايلانىستى بولىپ وتىر.
بۇعان جول بەرۋگە بولمايدى.
نورماتيۆتىك نەگىزىن نىعايتىپ، ءتيىمدى جوسپارلاۋ جانە مونيتورينگ جۇرگىزۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ قاجەت.
سۋبسيديانى راسىمدەۋ ءتارتىبى تۇسىنىكتى ءارى تولىعىمەن اشىق بولۋعا ءتيىس.
شاعىن جانە ورتا شارۋاشىلىقتار ءۇشىن سۋبسيديا تولىعىمەن قولجەتىمدى بولۋى كەرەك.
اۋىل شارۋاشىلىعىن تەحنولوگيالىق تۇرعىدان قايتا جابدىقتاۋدى قولداۋ تاسىلدەرىن مۇقيات قاراۋىمىز قاجەت.
اگروونەركاسىپ كەشەنى قولداناتىن تەحنولوگيانىڭ شامامەن 90 پايىزى ابدەن ەسكىردى. ونى جاڭارتۋ كەرەك.
اۋىل شارۋاشىلىعىن سۋبسيديالاۋ ساياساتىن ونەركاسىپ سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتپەن ۇشتاستىرعان ءجون.
ۇكىمەت پەن «بايتەرەك» حولدينگى وسى ماسەلە بويىنشا ۇسىنىستار ازىرلەۋى قاجەت.
جالپى، اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ باستى مىندەتى – ەلىمىزدى نەگىزگى ازىق-تۇلىك ونىمىمەن تولىق قامتاماسىز ەتۋ.
مەن بيىل اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن شەتەلدىكتەرگە جانە ولاردىڭ قاتىسى بار كومپانيالارعا ساتۋعا جانە جالعا بەرۋگە ءبىرجولا تىيىم سالعان زاڭعا قول قويدىم.
جەر كودەكسىنە قازاقستاندىق ينۆەستورلاردى اۋىل-ايماقتاردى دامىتۋ ءۇشىن قارجى سالۋعا ىنتالاندىراتىن تۇزەتۋلەر ەنگىزىلدى.
بۇل وزگەرىستەر اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن تولىق ەكونوميكالىق اينالىمعا تۇسىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
شىن مانىندە، وسى شەشىمدەردىڭ بارلىعى اگروونەركاسىپ سەكتورىنا وڭ ىقپال ەتەدى.
سونىڭ ارقاسىندا اۋىل شارۋاشىلىعى ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشىنە اينالادى دەپ سەنەمىن.
كەلەسى ماسەلە. قازىرگى زاماندا باسەكەگە قابىلەتتىلىكتىڭ باستى فاكتورىنىڭ ءبىرى – بارىنشا سيفرلاندىرۋ.
قازاقستان ءۇشىن زاماناۋي سيفرلىق تەحنولوگيالار ترانسفەرتى، يندۋستريا 4.0 ەلەمەنتتەرىن ەنگىزۋ ايرىقشا ماڭىزدى. ءبىز شەتەلدەگى ستراتەگيالىق سەرىكتەستەرىمىزبەن بەلسەندى جۇمىس ىستەۋگە ءتيىسپىز.
سونىمەن بىرگە، وتاندىق ىت-سەكتوردى دامىتىپ، كۇشەيتە ءتۇسۋ دە ماڭىزدى. ەلىمىزگە جاس، ءبىلىمدى ءارى ىنتالى ماماندار كەرەك. سيفرلاندىرۋ جونىندەگى ۇلتتىق جوبانىڭ اياسىندا كەمىندە 100 مىڭ جوعارى بىلىكتى ءىت-مامان دايارلاۋ قاجەت.
سيفرلىق سالاداعى قىزمەتتەر مەن تاۋارلاردىڭ ەكسپورتى 2025 جىلعا قاراي كەمىندە 500 ميلليون دوللارعا جەتۋگە ءتيىس.
وسى جانە باسقا دا مىندەتتەر مەملەكەتتىك سەكتوردى تولىعىمەن «سيفرلىق قايتا جۇكتەۋدى» تالاپ ەتەدى. مۇنداعى بۇرىننان كەلە جاتقان باستى تۇيتكىل – مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ اقپاراتتىق جۇيەلەرىنىڭ ءوزارا ءتيىمدى كىرىكتىرىلمەۋى. بۇل ماسەلە تۇبەگەيلى ءارى تەزىرەك شەشىمىن تابۋى كەرەك.
بىرىنشىدەن، «ەلەكتروندى ۇكىمەتتىڭ» مۇلدە جاڭا قۇرىلىمىن جاساۋ كەرەك. مەملەكەتتىك سەكتوردىڭ بارلىق ءىت-باستاماسى تەك قانا قازاقستاندىق مەمتەحتىڭ جاڭا پلاتفورماسىنا نەگىزدەلەدى.
بۇل پلاتفورما قايتالاۋلاردى، ءتيىمسىز شىعىستاردى جانە بيۋروكراتيانى جويادى. مەملەكەتتىك قىزمەتتەر ازاماتتارعا سمارتفوننان 100 پايىز قولجەتىمدى بولادى.
ەكىنشىدەن، ءبىز مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ بيزنەس-ۇدەرىسىن تۇگەل قايتا قاراپ، سيفرلىق فورماتقا كوشىرەتىن سيفرلىق ترانسفورماسيا ورتالىعىن اشامىز.
ۇشىنشىدەن، ۇلتتىق كومپانيالار ىت-قاۋىمداستىقپەن ءوزارا قارىم-قاتىناس جاسايتىن پلاتفورما قۇرۋىمىز قاجەت. كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردىڭ سيفرلىق قاجەتتىلىگى مەن سۇرانىسى بارىنشا وتاندىق كومپانيالاردىڭ كۇشىمەن قامتاماسىز ەتىلۋگە ءتيىس.
تورتىنشىدەن، مالىمەت بەرۋ جەلىسىن حالىقارالىق دالىزدەرمەن ۇشتاستىرا وتىرىپ، ونى بىرتىندەپ كەڭەيتۋ جانە جاڭارتۋ قاجەت. كورشى ەلدەرگە دە قىزمەت كورسەتە الاتىن مالىمەت وڭدەۋدىڭ زاماناۋي ورتالىقتارىن قۇرۋ كەرەك.
ءبىز ەلىمىزدىڭ وراسان زور اقپاراتتىق-تەلەكوممۋنيكاسيالىق الەۋەتىن ىسكە اسىرا بىلۋگە ءتيىسپىز. جاڭا سيفرلىق داۋىردە ول گەوساياسي ماڭىزعا يە بولادى.
قازاقستان ەۋرازيا ءوڭىرىنىڭ باسىم بولىگى ءۇشىن ورتالىق سيفرلىق حابقا اينالۋعا ءتيىس.
وسى مىندەتتى ورىنداۋ ءۇشىن كادرلىق الەۋەتىمىزدى كۇشەيتۋىمىز كەرەك. پرەمەر-مينيستر ماعان ءوز ۇسىنىستارىن بەرسىن.
كەلەسى ماسەلە. اۋعانستانداعى احۋال جانە جاھاندىق شيەلەنىستىڭ كۇشەيۋى بىزگە قورعانىس ونەركاسىبى كەشەنىن جانە اسكەري دوكترينامىزدى تولىعىمەن قايتا قاراۋعا مىندەتتەيدى.
قورعانىس قابىلەتىمىزدى نىعايتىپ، قاۋىپ-قاتەرلەرگە جەدەل ءۇن قاتۋ مەملەكەتتىك ماڭىزى بار باسىمدىققا اينالۋعا ءتيىس.
ءبىز سىرتقى قاتەرگە جانە وقيعانىڭ قالاي وربۋىنە دە دايىن بولۋىمىز كەرەك.
سىرتتان تونەتىن ءقاۋىپتى مودەلدەۋ ايرىقشا وزەكتىلىككە يە بولۋدا.
سترەس-تەست وتكىزىپ، سەنارييلەر دايىنداعان ءجون. سونىڭ نەگىزىندە مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ ءىس-قيمىل جوسپارى ازىرلەنىپ، تۇزەتىلىپ وتىراتىن بولادى.
II. دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ
حالقىمىز «ءبىرىنشى بايلىق – دەنساۋلىق» دەپ بەكەر ايتپاعان.
كوروناۆيرۋس دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى ءۇشىن ۇلكەن سىناق بولدى.
الەمدى جايلاعان ىندەتتىڭ بەتى ءالى قايتار ەمەس.
كۇن سايىن مىڭداعان ازاماتىمىز دەرتكە شالدىعىپ، تالاي ادام ومىردەن وتۋدە.
ءبىز ۋاقىت ۇتتىرماي ىندەتپەن كۇرەسۋ شارالارىن دەرەۋ قولعا الدىق.
قازاقستان – كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكسينا جاساپ شىعارعان الەمدەگى ساناۋلى مەملەكەتتىڭ ءبىرى.
ءبىزدىڭ ۆاكسينامىزدىڭ ءتيىمدى ءارى ءقاۋىپسىز ەكەنىنە ەش كۇمان جوق.
ءقازىر QazVac-قا وزگە مەملەكەتتەر دە سۇرانىس بىلدىرۋدە.
ەلىمىزدە ۆاكسينا قورى جەتكىلىكتى، ازاماتتارىمىزدىڭ تاڭداۋ مۇمكىندىگى بار. كوپتەگەن مەملەكەتتەردىڭ بۇعان قولى جەتپەي وتىر.
ەلىمىزدە جاپپاي ەكپە سالۋ ءجۇرىپ جاتقانىمەن، قوعامدا وعان قارسى ادامدار ءالى دە كوپ.
ولار وزدەرى باس تارتىپ قانا قويماي، حالىقتى كەرى ۇگىتتەۋدە.
سونىڭ كەسىرىنەن قانشاما جۇرتتى اداستىرۋدا.
مۇنداي ادامدار ءوزىنىڭ عانا ەمەس، وزگەنىڭ ءومىرى ءۇشىن دە جاۋاپ بەرەتىنىن تۇسىنۋگە ءتيىس.
سوندىقتان، ەكپە الۋعا قارسى ۇگىتتەپ جۇرگەندەردىڭ جەتەگىندە كەتپەگەن ءجون.
ادامزات كوپتەگەن ىندەتتى باستان وتكەرگەن.
ۆاكسينا پايدا بولعاننان كەيىن عانا ءقاۋىپتى دەرتتەرگە توسقاۋىل قويىلعانىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.
الداعى ۋاقىتتا الەمدە كوروناۆيرۋستىڭ جاڭا شتامدارى شىعۋى مۇمكىن. ساراپشىلار باسقا دا ىندەتتەر پايدا بولاتىنىن ايتۋدا.
ءبىز ونىڭ قاشان بولاتىنىن كۇتىپ، قاراپ وتىرا المايمىز.
وسىنداي جاعدايدا ءومىر ءسۇرىپ، ءارى قاراي دامۋعا بەيىمدەلۋىمىز كەرەك.
ءقازىر «بۋستەرلىك ۆاكسينانى» ساتىپ الۋ وتە ماڭىزدى.
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىندا تىركەلگەن ۆاكسينالاردى تەزىرەك ساتىپ الۋ قاجەت.
سونىمەن بىرگە، بۇكىل دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن تۇراقتى ەكپە الۋ جۇيەسىنە دايىنداعان ءجون.
ەلىمىزدىڭ بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىگىن بولجاۋمەن اينالىساتىن ۇلتتىق جۇيە قۇرىلۋعا ءتيىس.
بۇل شارا ءتيىستى زاڭ جوباسىندا قاراستىرىلعان.
پارلامەنتتەن وسى زاڭ جوباسىن قازىرگى سەسسيانىڭ سوڭىنا دەيىن قابىلداۋدى سۇرايمىن.
مەديسينالىق ساراپتاما جاسايتىن كوپتەگەن زەرتحانامىز حالىقارالىق ستاندارتقا ساي ەمەس.
«دەنى ساۋ ۇلت» جوباسى بويىنشا كەمىندە 12 زەرتحانانى جوعارى تەحنولوگيالىق قۇرالدارمەن جابدىقتاۋ قاجەت.
سونىڭ ارقاسىندا زەرتحانالارىمىز 90 پايىزعا دەيىن حالىقارالىق تالاپقا ساي جۇمىس ىستەيتىن بولادى.
كوروناۆيرۋسقا قاتىسى جوق اۋرۋلارعا بايلانىستى احۋالدى ناشارلاتىپ الماۋىمىز كەرەك.
پاندەميا كەزىندە جوسپارلى سكرينينگتەر مەن وتا جاساۋ كەيىنگە قالىپ جاتىر.
بۇرىننان بار ستاندارتتى ەكپەلەر كوپتەگەن بالالارعا سالىنباي قالۋدا. ارينە، بۇعان جول بەرۋگە بولمايدى.
مەديسينا سالاسىنا قوماقتى قارجى قۇيۋ كەرەك.
بۇل قاراجات ينفراقۇرىلىمعا، مامان دايارلاۋعا جانە حالىقتى دارى-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتۋگە جۇمسالۋعا ءتيىس.
فارماسيەۆتيكا ونەركاسىبىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ قاجەت.
ۆيرۋسپەن كۇرەس كەزىندە ءدال وسى سالا ەلىمىزدىڭ باسەكەگە قابىلەتى مەن قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن ماڭىزدى ەكەنىنە كوزىمىز جەتتى.
سوندىقتان، مەديسينا ونىمدەرىن زەرتحانالىق جانە تەحنيكالىق سىناقتان وتكىزەتىن ورتالىق قۇرۋىمىز كەرەك.
جاھاندىق فارماسيەۆتيكالىق كورپوراسيالارمەن ىنتىماقتاستىقتى جانداندىرعان ءجون.
ينۆەستورلاردى تارتىپ، وزىق تەحنولوگيانى جانە وسى سالاداعى جاڭا زەرتتەۋ جۇمىستارىن يگەرۋدى قولعا الۋ كەرەك.
وتاندىق تاۋار وندىرۋشىلەرمەن جاسالاتىن وففتەيك كەلىسىم شارتتارىنىڭ كولەمىن ارتتىرىپ، ءونىم ءتۇرىن كوبەيتۋ قاجەت.
بىزدەگى دارى-دارمەك پەن مەديسينالىق قۇرال-جابدىقتىڭ 17 پايىزى عانا – وتاندىق ءونىم. 2025 جىلى ونى 50 پايىزعا جەتكىزۋ قاجەت.
دەنساۋلىق كەپىلى – دەنە شىنىقتىرۋ.
جۇرتتىڭ جانە بالالاردىڭ سپورتپەن شۇعىلدانۋىنا جاعداي جاسالۋى قاجەت ەكەنىن تاعى دا قايتالاپ ايتامىن.
وبلىس اكىمدەرى سپورت ينفراقۇرىلىمىن بىرتىندەپ سالۋدى قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىس.
جالپى، توكيو وليمپياداسىنىڭ قورىتىندىسىنا بايلانىستى سپورتتاعى احۋالدى بولەك كەڭەستە قاراۋ قاجەتتىگى تۋىنداپ وتىر.
III. ساپالى ءبىلىم بەرۋ
بيىلعى قاڭتار ايىنان باستاپ پەداگوگيكا سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى 25 پايىزعا كوبەيدى.
الداعى ءۇش جىلدا وسى ماقساتقا تاعى 1،2 تريلليون تەڭگە جۇمسايمىز.
قابىلدانعان شارالار جەمىسىن بەرىپ جاتىر. پەداگوگيكالىق ماماندىقتى قالاپ، وقۋعا تۇسكەندەردىڭ ورتاشا بالى كۇرت ءوستى.
ءبىز ۇستازداردى قولداۋ ساياساتىن جالعاستىرا بەرەمىز.
قازىرگى جاھاندىق وزگەرىستەر كەزەڭىندە تۇلەكتىڭ ءبىلىمى ەڭبەك نارىعىنا شىققانعا دەيىن-اق جەتكىلىكسىز بولىپ قالۋى ابدەن مۇمكىن. سوندىقتان، قۇزىرلى مينيسترلىكتىڭ الدىندا وقۋ باعدارلامالارىن جاڭا جاعدايعا بەيىمدەۋ مىندەتى تۇر. بۇل – كەزەك كۇتتىرمەيتىن شارۋا.
پاندەميا كەزىندە قاشىقتان وقىتۋدىڭ ناتيجەسى ۇلتتىق تەلەكوممۋنيكاسيا جەلىلەرىنىڭ تيىمدىلىگى تومەن ەكەنىن كورسەتتى.
مۇنداي احۋال نەگىزگى، قاراپايىم ءبىلىمنىڭ ءوزىن مەڭگەرە الماعان وقۋشىلاردىڭ سانى ارتۋىنا اكەپ سوقتى. تاعى ءبىر پروبلەما، ناعىز قيىندىق وسى دەۋگە بولادى، بالالار وقۋىن تاستاپ كەتىپ جاتىر. ويتكەنى ءبىلىم الۋدى قاجەت دەپ سانامايتىن بولدى.
ۇكىمەتكە بۇل ماسەلەمەن، اتاپ ايتقاندا قاشىقتان ءبىلىم بەرۋگە قاجەتتى اقپاراتتىق جۇيەنىڭ ساپاسىن جاقسارتۋمەن مىقتاپ اينالىسۋدى تاپسىرامىن.
ءبىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەمىز قولجەتىمدى ءارى ينكليۋزيۆتى بولۋعا ءتيىس.
سونىمەن بىرگە، جاعىمدى جاڭالىعىمىز دا بار. بيىل بىرنەشە وقۋشى حالىقارالىق ءپان وليمپيادالارىنىڭ جەڭىمپازدارى مەن جۇلدەگەرلەرى اتاندى.
ونداي دارىندى بالالارعا جان-جاقتى قولداۋ كورسەتۋ قاجەت. ءبىز ولارعا جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ ءۇشىن كونكۋرستان تىس گرانتتار بەرەمىز. ءبىر رەتتىك اقشالاي سىياقى دا تولەيمىز.
بالالاردىڭ ۇستازدارىن دا مورالدىق جانە ماتەريالدىق تۇرعىدان ىنتالاندىرعان ءجون.
تۇرمىسى تومەن وتباسىندا ءوسىپ جاتقان بالالارعا ورتا ءبىلىم بەرۋدىڭ جالپىعا مىندەتتى ستاندارتى اياسىندا قولداۋ كورسەتۋ ايرىقشا ماڭىزدى.
ماتەريالدىق قولداۋ كورسەتۋ شارالارىن «سيفرلى ۇستاز» ءبىلىم بەرۋ جوباسىمەن تولىقتىرعان ءجون.
ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە جىگەرلى ءارى بىلىكتى ماماندار قاجەت.
مۇعالىمدەردى قازىرگىدەي 5 جىلدا ەمەس، 3 جىلدا ءبىر رەت قايتا دايارلىقتان وتكىزۋىمىز كەرەك دەپ سانايمىن. ويتكەنى ولار شاكىرتىنىڭ بويىنا جاڭا ءبىلىم سىڭىرە الاتىنداي ناعىز اعارتۋشى بولۋعا ءتيىس.
بۇل رەتتە، ۇستازداردىڭ كۋرستان ءوتۋ ءۇشىن ءوز قالتاسىنان اقشا تولەۋىنە جول بەرىلمەيدى.
ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى وتكىر پروبلەمانىڭ ءبىرى – مەكتەپتەردەگى ورىن تاپشىلىعى. 225 مىڭ وقۋشىعا ورىن جەتىسپەيدى.
شۇعىل شارا قابىلداماساق، 2025 جىلعا قاراي ورىن تاپشىلىعى 1 ميلليونعا جەتەدى.
مەن 2025 جىلعا دەيىن كەمىندە 800 مەكتەپ سالۋ تۋرالى تاپسىرما بەرگەن بولاتىنمىن. بۇگىن ونىڭ سانىن ءبىر مىڭعا جەتكىزۋدى مىندەتتەيمىن.
مەكتەپتەردى بيۋدجەت قارجىسىنا سالۋمەن قاتار، وسى وزەكتى ماسەلەنى شەشۋگە جەكە سەكتوردى دا تارتقان ءجون.
تولىق ءبىلىم بەرەتىن اۋىل مەكتەپتەرىن وقۋشى سانىنا قاراي قارجىلاندىرۋعا بىرتىندەپ كوشە باستاۋىمىز كەرەك.
بالالاردى ەرتە جاستان ماماندىققا بەيىمدەۋ ايرىقشا ماڭىزعا يە بولۋدا. وسكەلەڭ ۇرپاق ءوزىنىڭ بولاشاق كاسىبىن سانالى تۇردە تاڭداي بىلۋگە ءتيىس.
ۇكىمەت «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىمەن بىرلەسىپ، وسى ماڭىزدى مىندەتتى شەشۋمەن اينالىسۋى كەرەك.
ءبىز «تەگىن تەحنيكالىق جانە كاسىبي ءبىلىم بەرۋ» جوباسىن جۇزەگە اسىرۋدى جالعاستىرامىز.
بۇگىنگى تاڭدا NEET ساناتىنداعى 237 مىڭ جاس وقۋ دا وقىمايدى، جۇمىس تا ىستەمەيدى.
جىل سايىن مەكتەپ بىتىرگەن 50 مىڭ تۇلەك وقۋعا اقىلى نەگىزدە تۇسەدى. ولاردىڭ 85 پايىزى – تۇرمىسى تومەن وتباسىنىڭ بالالارى.
بۇل جاعدايدى تۇزەتۋ قاجەت. سۇرانىسقا يە بارلىق ماماندىق بويىنشا تەحنيكالىق جانە كاسىبي ءبىلىم ءجۇز پايىز تەگىن بەرىلۋى كەرەك.
ماماندىق الۋدىڭ تاعى ءبىر مۇمكىندىگى ارميادا بەرىلۋگە ءتيىس.
مەرزىمدى اسكەري قىزمەتتەگى ساربازداردىڭ ەكونوميكاداعى ناقتى سەكتور ءۇشىن قاجەتتى جۇمىسشى ماماندىعىن يگەرۋ ماسەلەسىن پىسىقتاعان ءجون.
قۇزىرلى مينيسترلىك جوعارى ءبىلىم بەرۋ ساپاسىن ارتتىرۋدى قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىس.
جوعارى وقۋ ورىندارى مامانداردىڭ ساپالى دايارلانۋىنا جاۋاپ بەرۋگە مىندەتتى.
عىلىمدى دامىتۋ – ءبىزدىڭ اسا ماڭىزدى باسىمدىعىمىز.
بۇل سالاداعى تۇيتكىلدەردىڭ شەشىمىن تابۋ ءۇشىن جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن زاڭناماعا وزگەرىستەر ەنگىزۋ قاجەت.
ەڭ الدىمەن، جەتەكشى عالىمدارىمىزعا تۇراقتى جانە ءوز ەڭبەگىنە لايىقتى جالاقى تولەۋ ماسەلەسىن شەشۋ كەرەك.
مۇنى عىلىمعا بولىنەتىن بازالىق قاراجات ەسەبىنەن قامتاماسىز ەتكەن ءجون.
مەن ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا ىرگەلى عىلىممەن اينالىساتىن عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىن تىكەلەي قارجىلاندىرۋ ءتارتىبىن ەنگىزۋدى تاپسىردىم.
قۇزىرلى مينيسترلىك وسىنداي عىلىمي مەكەمەلەردى ىرىكتەۋدىڭ جانە قارجىلاندىرۋدىڭ ايقىن ءارى اشىق ەرەجەسىن ازىرلەۋى كەرەك.
كەلەسى ماسەلە. گرانت مەرزىمىنىڭ ءۇش جىلمەن شەكتەلۋى ىرگەلى عىلىمدى دامىتۋعا ەداۋىر كەدەرگى كەلتىرىپ وتىر.
وسىنداي قىسقا جوسپارلاۋ مەرزىمىندە قانداي دا ءبىر ناتيجەگە قول جەتكىزۋدىڭ ءوزى قيىن ەكەنى انىق.
عىلىم سالاسىن گرانتتىق قارجىلاندىرۋ مەرزىمىن بەس جىلعا دەيىن ۇزارتۋ ماسەلەسىن قاراستىرعان ءجون.
ۇلتتىق عىلىمي كەڭەستەر شەشىمدەرىنىڭ ادىلدىگى تۋرالى ماسەلە دە كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي تۇر.
وسىعان وراي، اپەللياسيا ينستيتۋتىن ەنگىزۋ قاجەت دەپ سانايمىن.
جالپى، ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ جانە عىلىم سالاسىنىڭ الدىندا كەزەك كۇتتىرمەس اۋقىمدى مىندەت تۇر.
بۇل – ۋاقىت تالابىنا ساي بولۋمەن قاتار، ءارقاشان ءبىر ادىم الدا ءجۇرىپ، تىڭ جاڭالىقتار ۇسىنا ءبىلۋ دەگەن ءسوز.
IV. وڭىرلىك ساياساتتى جەتىلدىرۋ
«حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەتتىڭ» باستى قاعيداتى – مەملەكەتتىك اپپارات ازاماتتار مۇددەسى ءۇشىن جۇمىس ىستەۋگە ءتيىس. بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە جەرگىلىكتى بيلىككە قاراتا ايتىلىپ وتىر.
تۇرعىندارمەن تىكەلەي قارىم-قاتىناس جاساپ، ولاردىڭ پروبلەمالارىن شۇعىل شەشۋمەن ءدال وسى اكىمدىكتەر اينالىسادى. ءبىراق، ءاردايىم وسىلاي بولىپ جاتقان جوق. جوعارى باسشىلىقتىڭ وڭىرلەردە قابىلدانعان شەشىمدەردى تۇزەتۋىنە، ءتىپتى، كەيدە سولاردىڭ ورنىنا شەشىم قابىلداۋىنا تۋرا كەلەدى.
ءتۇرلى دەڭگەيدەگى اكىمدەردىڭ باتىل ءارى دەربەس قادام جاساۋعا قابىلەتى جەتپەي جاتادى. ولار ورتالىققا جالتاقتاپ جۇمىس ىستەيدى.
بۇل، نەگىزىنەن، اكىمدەردىڭ حالىق الدىنداعى قازىرگى جاۋاپتىلىق دەڭگەيى جەتكىلىكسىزدىگىنە بايلانىستى ەكەنىن مويىنداعان ءجون. ولاردىڭ قىزمەتىنە باعا بەرگەندە ءوڭىر تۇرعىندارىنىڭ پىكىرى ەسكەرىلە بەرمەيدى.
سوندىقتان، بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەردىڭ جۇمىسىن باعالاۋ ءتاسىلىن وڭتايلاندىرۋ كەرەك.
وسىعان وراي تاۋەلسىز الەۋمەتتىك ساۋالناما جۇرگىزۋدىڭ ماڭىزى زور. بۇل ءتاسىل ارقىلى بيلىك ورگاندارى جۇمىسىنىڭ ساپاسىنا تۇرعىنداردىڭ كوزقاراسى تۋرالى شىنايى مالىمەت الۋعا بولادى. فورمالدى ەسەپتەردەن گورى ساۋالنامادان حالىقتىڭ كوڭىل-كۇيى انىق اڭعارىلادى.
پرەزيدەنت اكىمشىلىگى وسى ماسەلەگە بايلانىستى ۇسىنىستار توپتاماسىن ازىرلەۋى كەرەك.
وڭىرلىك ساياساتتا الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋداعى تەڭسىزدىكتى ازايتۋعا ايرىقشا ءمان بەرۋ كەرەك.
ءار ايماققا ءتان مىندەتتەردى جالپىۇلتتىق باسىمدىقتارمەن دۇرىس ۇشتاستىرا ءبىلۋ قاجەت.
ۇلتتىق دامۋ جوسپارى اياسىندا ازاماتتاردىڭ تۇرمىس ساپاسىن ارتتىرۋ ءۇشىن ناقتى 25 مىندەت ايقىندالدى.
جۇمىسىمىزدىڭ باسىم باعىتتارى – وسى. سوندىقتان، ۇكىمەت پەن اكىمدەر وڭىرلەردى دامىتۋ جوسپارلارىن بەكىتىلگەن جالپىۇلتتىق مىندەتتەرگە سايكەس جاڭارتۋى قاجەت.
ارينە، تەڭسىزدىكتى ازايتۋدىڭ باستى ءتاسىلىنىڭ ءبىرى – بيۋدجەت قارجىسىن باسىمدىققا ساي جۇمساۋ. رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قارجى ءبولۋ اكىمدەردىڭ پىسىقتىعىنا، قانداي دا ءبىر جەكە كوزقاراسقا جانە باسقا دا سۋبەكتيۆتى فاكتورلارعا بايلانىستى بولماۋى كەرەك.
بيۋدجەت ۇدەرىسىن «قايتا جۇكتەۋ» ءۇشىن جان باسىنا قاراي قارجىلاندىرۋ تەتىگىن نەعۇرلىم كەڭىرەك قولدانىپ، بيۋدجەت ليميتتەرىن ءبولۋدىڭ وبەكتيۆتى ادىستەمەسىن ەنگىزۋ قاجەت.
بيۋدجەت ۇدەرىستەرىن جەڭىلدەتىپ، بيۋروكراتيانى بارىنشا ازايتقان ءجون. سونداي-اق، بيۋدجەتتى جوسپارلاۋ مەن ورىنداۋ كەزىندە سيفرلىق تاسىلدەردى قولدانۋدى كەڭەيتۋ كەرەك.
سونىمەن بىرگە بيۋدجەتتىك باعدارلامالار اكىمشىلەرىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرا وتىرىپ، بولشەكتەنگەن بيۋدجەتتى ەنگىزۋ كەرەك.
ۇكىمەت بيۋدجەت زاڭناماسى مەن زاڭعا تاۋەلدى اكتىلەرگە ەنگىزىلەتىن ءتيىستى وزگەرىستەر توپتاماسىن ازىرلەگەنى ابزال.
جوبالاردىڭ سمەتالىق قۇنىن ۇنەمى ارتىق كورسەتۋ – اسا وتكىر پروبلەما. بۇل بالاباقشا جانە مەكتەپ سياقتى شاعىن جوبالارعا دا، ءىرى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالارعا دا قاتىستى.
قولدانىستاعى نورماتيۆتىك بازا مەن تاجىريبەنى وتە قىسقا مەرزىم ىشىندە تۇبەگەيلى قايتا قاراۋ كەرەك.
1 جەلتوقسانعا دەيىن ۇكىمەت پەن ەسەپ كوميتەتىنە ۇسىنىستار ەنگىزۋدى تاپسىرامىن.
كەلەسى ماسەلە – وڭىرلەردىڭ قارجىلىق دەربەستىگىن ارتتىرۋ.
2020 جىلدان باستاپ شاعىن جانە ورتا بيزنەستەن تۇسەتىن كورپوراتيۆتى تابىس سالىعى جەرگىلىكتى بيۋدجەتكە بەرىلدى.
سودان بەرى ەكونوميكالىق بەلسەندىلىك تومەندەگەنىنە قاراماستان، جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردىڭ ءتۇسىمى جوسپارداعىدان 25 پايىزعا ارتىق تۇسە باستادى.
بۇل اكىمدەردىڭ جەرگىلىكتى بيزنەستى دامىتىپ، ينۆەستيسيالار مەن سالىقتىق بازانى كوبەيتۋگە قىزىعۋشىلىق ارتقانىن بىلدىرەدى.
وسى باعىتتاعى جۇمىستى جالعاستىرۋ كەرەك.
ۇكىمەتتەن جىل سوڭىنا دەيىن ءتيىستى ۇسىنىستار توپتاماسىن ازىرلەۋدى سۇرايمىن.
قازاقستان ورنىقتى ۋربانيزاسيا ۇردىسىمەن كەلە جاتىر.
تۇرعىن سانى ميلليوننان اساتىن قالالار ەلىمىزدىڭ جاھاندىق باسەكەلىك قابىلەتىنىڭ تىرەگى، ال وبلىس ورتالىقتارى ءوز وڭىرلەرى ءوسىمىنىڭ وزەگى بولۋعا ءتيىس.
سوندىقتان، اگلومەراسيانى دامىتۋ تۋرالى زاڭ مەن قالالاردىڭ كەشەندى قۇرىلىسىنىڭ جاڭا ستاندارتىن ازىرلەۋ كەرەك.
«ادامدار – ينفراقۇرىلىمعا» قاعيداتىنىڭ ساقتالۋى ايرىقشا ماڭىزدى. بولاشاعى بار اۋىلداردى دامىتۋعا باسا نازار اۋدارۋ كەرەك. باستى ماقسات – ولاردىڭ وڭىرلىك ستاندارتتار جۇيەسىنە ساي بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ.
بۇل ۇستانىمدار اۋماقتىق دامۋ جوسپارىندا بەكىتىلۋگە ءتيىس.
ءقازىر وندىرىستىك ونەركاسىپتىڭ 40 پايىزى 27 مونوقالانىڭ ەنشىسىندە. وندا 1،4 ميلليون ازاماتىمىز تۇرادى.
مونوقالالارداعى تىنىس-تىرشىلىكتى ودان ءارى جانداندىرۋعا قاتىستى جان-جاقتى ويلاستىرىلعان شەشىمدەر قاجەت. بۇل ماسەلەنى ءبىز جۋىق ارادا بولەك كەڭەستە تالقىلايتىن بولامىز.
جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋدى دامىتۋ –باسىم باعىتتىڭ ءبىرى.
«حالىق قاتىساتىن بيۋدجەت» ورتالىققا باعىناتىن قالالار مەن وبلىس ورتالىقتارىنا تابىستى ەنگىزىلدى. ازاماتتاردىڭ ناقتى سۇرانىسىنا سايكەس ونداعان اباتتاندىرۋ جوباسى جۇزەگە اسىرىلدى. بۇل – جاقسى تاجىريبە.
ەندى اباتتاندىرۋ جانە ءتۇرعىن-ۇي كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىنىڭ بيۋدجەتىندەگى «حالىق قاتىساتىن» ۇلەستى 10 ەسە ارتتىرۋ كەرەك.
ەلىمىزدىڭ ىشكى بايلانىسىن جاقسارتۋ ءۇشىن كولىك ينفراقۇرىلىمىنا قاتىستى بۇعان دەيىن باستالعان بارلىق جوبانى اياقتاۋىمىز كەرەك.
«نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا ورتالىقتى وڭىرلەرمەن جالعايتىن ءبىرتۇتاس كولىك جەلىسى قالىپتاسۋدا. ستراتەگيالىق ماڭىزى زور ينفراقۇرىلىمدىق جانە الەۋمەتتىك جوبالار جۇزەگە اسىرىلدى.
اكىمدەر مەن ۇكىمەت ءاربىر ءوڭىر ءۇشىن ءدال وسىنداي ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ باعدارلاماسىن قولعا الۋى كەرەك.
جەرگىلىك جەردە ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋعا بايلانىستى تالايدان بەرى قوردالانعان ماسەلەلەر بار.
ۇكىمەت «سامۇرىق-قازىنا» قورىمەن بىرلەسىپ، مىناداي اۋقىمدى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا كىرىسۋى قاجەت.
الماتىداعى 2ء-شى جىلۋ ەلەكتر ورتالىعىنىڭ اۋماعىندا بۋلى گاز قوندىرعىسىن سالۋ، 3ء-شى جىلۋ ەلەكتر ورتالىعىن جاڭعىرتۋ جانە 1ء-شى جىلۋ ەلەكتر ورتالىعىن كەڭەيتۋ كەرەك.
وڭتۇستىك وڭىردە 1000 مەگاۆاتت ەنەرگيا وندىرەتىن جاڭا قۋات كوزدەرىن ىسكە قوسۋ قاجەت.
الماتى قالاسى مەن الماتى وبلىسىنداعى كابەل جەلىلەرى جاڭعىرتىلۋعا ءتيىس.
بۇل جوبالارعا سالىناتىن ينۆەستيسيانىڭ جالپى كولەمى ءبىر تريلليون تەڭگەدەن اسادى.
ءبىز ستراتەگيالىق ينۆەستورلارىمىزبەن بىرلەسىپ، ەلىمىزدىڭ ءتۇرلى وڭىرىندە شامامەن 2400 مەگاۆاتتىق جاڭعىرتىلاتىن قۋات كوزىن ىسكە قوسامىز.
ەلىمىزدەگى ەكولوگيا ماسەلەسى باستى نازاردا بولۋعا ءتيىس.
اسىرەسە، اۋانىڭ تازالىعى ايرىقشا ماڭىزدى.
سوندىقتان، مەيلىنشە لاستانعان 10 قالانى ورتا مەرزىمدى كەزەڭدە گازعا نەمەسە بالامالى قۋات كوزدەرىنە كوشىرگەن ءجون.
بيىل باتىس وڭىرلەرىن گازبەن قامتاماسىز ەتۋ ءىسىن جاقسارتۋ ءۇشىن جالپى سوماسى 700 ميلليارد تەڭگە بولاتىن ءۇش جوبا بويىنشا جۇمىس باستالادى.
بۇل – قاشاعانداعى گاز وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ جانە «ماقات-سولتۇستىك كاۆكاز» ماگيسترالدى گاز قۇبىرىنىڭ قۇرىلىسى، سونداي-اق، «بەينەۋ-جاڭاوزەن» ماگيسترالدى گاز قۇبىرىن جاڭعىرتۋ جۇمىسى.
تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلە بار.
بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى الداعى ون جىلدىڭ ىشىندە جاھاندىق دەڭگەيدە سۋ رەسۋرسىنىڭ تاپشىلىعى بولادى دەپ بولجام جاساپ وتىر.
2030 جىلعا قاراي سۋ تاپشىلىعىنىڭ كولەمى 40 پايىزعا جەتۋى مۇمكىن.
سوندىقتان، ءبىز جاڭا تەحنولوگيالار مەن سيفرلاندىرۋ ارقىلى سۋدى ۇنەمدەۋگە كوشۋىمىز كەرەك.
سۋ تاپشىلىعىن جويۋدىڭ باسقا جولى جوق. بۇل – اسا ماڭىزدى مىندەت.
ۇكىمەت سۋ پايدالانۋدى رەتتەۋ جانە ونى ۇنەمدەۋ تەحنولوگياسىن ەنگىزۋ جۇمىسىن ىنتالاندىرۋ ءۇشىن ناقتى شەشىمدەر ازىرلەۋگە ءتيىس.
سۋ نىساندارىنىڭ ەكوجۇيەسىن ساقتاپ، ونى ۇنەمدى پايدالانۋ ءۇشىن اسا ماڭىزدى 120 كانالدى قايتا جاڭعىرتۋعا كىرىسەمىز.
اقمولا، الماتى، باتىس قازاقستان، جامبىل، قىزىلوردا، تۇركىستان وبلىستارىندا جاڭادان 9 سۋ قويماسى سالىنادى.
بۇل – اۋقىمدى جوبا. ءبىراق، ءبىزدىڭ قولىمىزدا قاجەتتى رەسۋرستىڭ ءبارى بار.
اتىراۋ جانە ماڭعىستاۋ وبلىستارىنىڭ اۋداندارىن اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن «استراحان-ماڭعىستاۋ» ماگيسترالدى سۋ قۇبىرى جاڭعىرتىلادى جانە كەندىرلى كەنتىندە سۋ تۇششىتاتىن جاڭا زاۋىت سالىنادى.
جالپى، ونداعان جىلدار بويى قوماقتى قارجى بولىنگەنىنە قاراماستان، اۋىز سۋ ماسەلەسى ءالى شەشىمىن تاپقان جوق.
سوندىقتان، وڭىرلەردى دامىتۋدىڭ ۇلتتىق جوباسى اياسىندا بەس جىل ىشىندە حالىقتىڭ 100 پايىزىن تازا اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىرامىن.
بۇل – ۇكىمەتتىڭ الدىندا تۇرعان باستى مىندەت.
مەن تاعى ءبىر ماڭىزدى ماسەلەگە ارنايى توقتالعىم كەلەدى. دۇنيە ءجۇزى ونەركاسىپ پەن ەكونوميكانى ەكولوگيالىق تازارتۋعا بەت بۇردى.
ءقازىر بۇل – انشەيىن ءسوز ەمەس، سالىق، باج جانە تەحنيكالىق رەتتەۋ شارالارى سياقتى ناقتى شەشىمدەر. ءبىز ودان تىس قالا المايمىز. مۇنداي شەشىمدەر ەكسپورت، ينۆەستيسيا جانە تەحنولوگيا ترانسفەرتى ارقىلى ەلىمىزگە تىكەلەي اسەر ەتەدى.
شىن مانىندە، بۇل – قازاقستاننىڭ ورنىقتى دامۋى ماسەلەسى. سوندىقتان مەن 2060 جىلعا قاراي كومىرتەگىنەن ارىلۋ مىندەتىن جۇكتەپ وتىرمىن.
بۇل باعىتتا وتە بايىپپەن جۇمىس ىستەۋ كەرەك. كەڭ-بايتاق ەلىمىزدىڭ تۇرعىندار سانى دا، ەكونوميكاسى دا ءوسىپ كەلەدى. ءوسىم ساپالى بولۋ ءۇشىن قۋات كوزدەرى قاجەت.
كومىر ءداۋىرى بىرتىندەپ كەلمەسكە كەتىپ بارا جاتقان زاماندا جاڭعىرتىلاتىن ەنەرگياعا قوسا، ءبىز سەنىمدى بازالىق قۋات كوزدەرىن ويلاستىرۋعا ءتيىسپىز.
قازاقستاندا 2030 جىلعا قاراي ەلەكتر قۋاتىنىڭ تاپشىلىعى پايدا بولادى.
الەمدىك تاجىريبەگە قاراساق، مۇنىڭ ەڭ وڭتايلى شەشىمى – بەيبىت اتوم. بۇل – كۇردەلى ماسەلە. سوندىقتان قاۋەسەتكە سەنىپ، ەموسياعا بەرىلمەي، ونى بارىنشا ءتيىمدى شەشۋىمىز كەرەك.
ۇكىمەت پەن «سامۇرىق-قازىنا» ءبىر جىلدىڭ ىشىندە قازاقستاندا ءقاۋىپسىز ءارى ەكولوگيالىق تازا اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋ مۇمكىندىگىن زەرتتەۋگە ءتيىس.
بۇل ماسەلەگە ينجەنەرلىك سالانى دامىتۋ جانە اتوم سالاسىنداعى بىلىكتى ينجەنەر مامانداردىڭ جاڭا بۋىنىن قالىپتاستىرۋ مۇمكىندىگى تۇرعىسىنان دا قاراۋ قاجەت.
«جاسىل» سۋتەگى ءوندىرىسى، جالپى سۋتەگى ەنەرگەتيكاسى – بولاشاعى زور باعىتتار.
ۇكىمەتكە وسى ماسەلە بويىنشا دا ۇسىنىس ازىرلەۋدى تاپسىرامىن.
V. ەڭبەك نارىعىندا ءتيىمدى ەكوجۇيە قالىپتاستىرۋ
پاندەميا ەڭبەك نارىعىن ەداۋىر وزگەرتتى. بۇل – ەڭ الدىمەن، قاشىقتان جۇمىس ىستەۋ ءتاسىلىنىڭ قارقىندى دامۋى.
كوپتەگەن جاڭا كاسىپتەر پايدا بولعان، ۇدەرىستەردىڭ كوپشىلىگى اۆتوماتتاندىرىلىپ، سيفرلاندىرىلىپ جاتقان قازىرگى كەزدە بۇل ءۇردىس تىڭ سەرپىنگە يە بولۋدا.
وسىنداي جاعدايدا ماماندىقتى ءجيى وزگەرتە ءبىلۋ جانە جاڭا كاسىپتەردى يگەرە الۋ ارقىلى عانا اركىمنىڭ باسەكەگە قابىلەتتى بولۋىن قامتاماسىز ەتە الامىز.
سوندىقتان، بىزگە «كاسىبي بىلىكتىلىكتەر تۋرالى» زاڭ قاجەت. بۇل قۇجات بىلىكتىلىكتى تانۋ ماسەلەسىن رەتتەپ، جۇمىسشىلاردى ءوزىنىڭ قارىم-قابىلەتىن جەتىلدىرۋگە ىنتالاندىرۋى كەرەك.
جاپپاي سيفرلاندىرۋ ۇدەرىسى ينتەرنەت-پلاتفورمالار نەگىزىندە جۇمىسپەن قامتۋدىڭ جاڭا ۇلگىسىن الىپ كەلدى. تاكسي جۇرگىزۋشىلەرى، كۋرەرلەر جانە باسقالار – وسىنىڭ جارقىن مىسالى.
بۇل سالا الەۋمەتتىك جانە مەديسينالىق ساقتاندىرۋ، زەينەتاقىمەن قامتۋ جانە سالىق سالۋ تۇرعىسىنان مەملەكەتتىڭ قولعابىس ەتۋىنە مۇقتاج بولىپ وتىر.
ءبىزدىڭ ەڭبەك نارىعىمىزعا كوشى-قون ۇدەرىسى دە زور ىقپال ەتەدى.
قازاقستان – ەڭبەك ميگرانتتارىن قابىلداۋ جاعىنان تمد ەلدەرى ىشىندە ەكىنشى ورىندا. بۇل سالاداعى پروبلەمالاردى دۇرىس شەشۋىمىز كەرەك.
ۇكىمەت كوشى-قون ساياساتىنىڭ جاڭا تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋگە ءتيىس. وندا شەتەلدەردە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ءوز ازاماتتارىمىزدىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ تاسىلدەرى دە كورىنىس تاپقانى ءجون.
ەل ىشىندەگى ەڭبەك كۇشىنىڭ ۇتقىرلىعى ماسەلەسىنە قاتىستى دا جاڭا ۇستانىمدار قاجەت.
ۇكىمەت وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە كوشىپ جاتقان ازاماتتارعا جاردەماقى ءبولۋدىڭ قولدانىستاعى تاسىلدەرىن قايتا قاراۋى كەرەك.
اتاپ ايتقاندا، ونى اكىمدىكتەر ارقىلى عانا ەمەس، وڭتۇستىك وڭىرلەردەن ادامداردى ءوز بەتىمەن جالدايتىن جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ شىعىنىن وتەۋ ارقىلى دا بەرۋگە بولادى.
ءوز بەتىنشە بيزنەسپەن اينالىسقىسى كەلەتىندەردىڭ دە كوشۋىنە جاعداي جاساعان ءجون. كوشىپ كەلگەن ازاماتتارعا ءۇي سالۋ عانا ەمەس، اۋىل شارۋاشىلىعىمەن اينالىسۋ ءۇشىن دە جەر تەلىمدەرىن بەرۋ مۇمكىندىگىن پىسىقتاۋ كەرەك. سونداي-اق، ولارعا مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارى قولجەتىمدى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت.
تاعى ءبىر ماسەلەگە ارنايى توقتالعىم كەلەدى.
قازاقستان – الەۋمەتتىك مەملەكەت. سوندىقتان، قيىن جاعدايعا تاپ بولعان ازاماتتارعا جان-جاقتى كومەك كورسەتۋ – باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى.
الايدا، قوعامدا پاتەرناليستىك كوڭىل-كۇي جانە الەۋمەتتىك ماسىلدىق ءۇردىسى بەلەڭ الۋدا.
ەل ىشىندە الەۋمەتتىك باعدارلامالاردى ادەيى جەكە مۇددەسىنە پايدالاناتىن ازاماتتار از ەمەس.
مۇنداي ادامدار كەز-كەلگەن وركەنيەتتى ەلدەگى سياقتى زاڭنىڭ جانە بۇكىل قوعامنىڭ الدىندا جاۋاپ بەرۋى كەرەك.
وسىنداي جاعدايلار «مەملەكەتتەن الا بەرسەم» دەگەن كوزقاراس قالىپتاستىردى.
ال، كومەككە شىنىمەن مۇقتاج جاندار، وكىنىشكە قاراي، الەۋمەتتىك قولداۋ شارالارىنان تىس قالىپ جاتىر.
ارينە، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ مۇمكىندىكتەرى زور، ءبىراق ونىڭ دا شەگى بار.
ەڭ باستىسى، الەۋمەتتىك جەڭىلدىككە يە بولسام دەگەن ورىنسىز پيعىل ادامدى ءوز ەڭبەگىمەن تابىس تابۋ قابىلەتىنەن ايىرادى.
مۇنداي جاعىمسىز ءومىر سالتى ۇرپاق تاربيەسىنە ءقازىردىڭ وزىندە كەرى اسەر ەتە باستادى.
سوندىقتان، بىزگە تۇبەگەيلى وزگەرىس كەرەك.
زاڭ دا، قوعام دا، ادامداردىڭ سانا-سەزىمى دە وزگەرۋگە ءتيىس.
دايىندالىپ جاتقان الەۋمەتتىك كودەكستە وسىنداي ماسەلەلەرگە بارىنشا نازار اۋدارۋ كەرەك.
VI. ساياسي جاڭعىرۋ جانە ادام قۇقىعىن قورعاۋ
ساياسي جاڭعىرۋدى بىرتىندەپ جۇزەگە اسىرۋ – مەملەكەتىمىزدىڭ ستراتەگيالىق باعدارىنىڭ باسىم مىندەتىنىڭ ءبىرى.
سوڭعى ەكى جىلدا ءبىز بۇل سالادا ءبىرقاتار ەلەۋلى وزگەرىس جاساي الدىق. ميتينگ وتكىزۋ ءۇشىن الدىن-الا ەسكەرتۋ قاعيداتى جازىلعان جاڭا زاڭ قابىلداندى، پارتيالاردىڭ ماجىلىسكە ءوتۋ شەگى 5 پايىزعا دەيىن تومەندەدى، سايلاۋ بيۋللەتەندەرىنە «بارىنە قارسىمىن» دەگەن باعان قوسىلدى.
وسى جانە باسقا دا قادامدار قوعامدا بەلسەندى قولداۋ تاپتى.
بۇل باستامالار ورنىقتى دەموكراتيالىق دامۋ باعدارىمىزدى نىعايتىپ، ساياسي جۇيەمىزدى ساپالىق تۇرعىدان وزگەرتەدى.
سونىمەن بىرگە، ازاماتتارىمىزدى مەملەكەت باسقارۋ ىسىنە بارىنشا تارتۋعا وڭ ىقپال ەتەدى.
ءبىراق مۇنىمەن شەكتەلۋگە بولمايدى.
ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – مەملەكەتتىڭ تيىمدىلىگىن، ساياسي ۇدەرىستىڭ اشىقتىعى مەن باسەكەلەستىگىن ودان ءارى ارتتىرۋ.
سوندىقتان ساياسي رەفورمالار جالعاسادى.
مەملەكەتتىلىگىمىزدى نىعايتا ءتۇسۋ ءۇشىن بارلىق وزگەرىستى ەلىمىزدىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىگىن ەسكەرە وتىرىپ، بىرتىندەپ جۇزەگە اسىرامىز.
بۇل – مىقتى، ءادىل ءارى وزىق مەملەكەت قۇرۋدىڭ بىردەن-بىر دۇرىس جولى.
ازاماتتارىمىز بۇل ۇستانىمدى قولداپ وتىر.
اۋىل اكىمدەرىنىڭ تىكەلەي سايلاۋىن ەنگىزۋ اسا ماڭىزدى قادام بولدى.
بۇل – مەنىڭ بىلتىرعى جولداۋىمدا ايتىلعان ساياسي رەفورمانىڭ نەگىزگى ماسەلەسى. وسى شەشىم اۋىل حالقىنىڭ، ياعني قازاقستاندىقتاردىڭ 40 پايىزدان استامىنىڭ مۇددەسىنە تىكەلەي ىقپال ەتەدى.
ءبىز دۇرىس جولدامىز. 2024 جىلى ازاماتتار پيلوتتىق رەجىمدە اۋدان اكىمدەرىن سايلاۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى.
جەرگىلىكتى ءوزىن-وزى باسقارۋ جۇيەسىن ودان ءارى جاڭعىرتۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى – ازاماتتىق مادەنيەتتى دامىتۋ.
پرەزيدەنت اكىمشىلىگى وبلىس اكىمدىكتەرىمەن بىرلەسىپ، اۋىلدىق جەرلەردەگى ازاماتتىق باستامالاردى قولداۋدىڭ ءتيىمدى تاسىلدەرىن ازىرلەۋى كەرەك.
گرانتتىق قارجىلاندىرۋ جۇيەسىن اۋىلداعى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ سۇرانىسىنا قاراي بەيىمدەپ، ونى الۋدىڭ جەڭىلدەتىلگەن رەجيمىن ەنگىزۋ قاجەت.
بۇل اۋىلدىق جەردەگى الەۋمەتتىك بەلسەندىلىككە تىڭ سەرپىن بەرەدى.
سايلاۋ تىزىمىندەگى ايەلدەر مەن جاستار ءۇشىن 30 پايىزدىق كۆوتا تۋرالى نورمانىڭ ەنگىزىلۋى پارتيالاردى بارىنشا بەلسەندى جۇمىس ىستەۋگە، جاڭا ادامدار ىزدەپ، ءوز قاتارىن جاسارتۋعا جەتەلەدى.
دەگەنمەن، حالىق قالاۋلىلارىنىڭ تۇپكىلىكتى قۇرامى جاساقتالعاندا بۇل كۆوتا ساقتالعان جوق.
سوندىقتان، ونىڭ تولىققاندى اسەرى بولۋى ءۇشىن دەپۋتات مانداتىن ءبولۋ كەزىندە وسى كۆوتانى مىندەتتى تۇردە ەسكەرۋ تۋرالى نورمانى زاڭ جۇزىندە بەكىتۋ كەرەك.
ءبىز ينكليۋزيۆتى قوعام قۇرىپ جاتىرمىز. ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار تۇلعالار ازىرگە ەلىمىزدىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىندە كوپ ەمەس.
كۆوتا بولىنەتىن ازاماتتار ساناتىنىڭ ءتىزىمىن كەڭەيتۋدى ۇسىنامىن. وندا جاستار مەن ايەلدەردەن بولەك، ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار ازاماتتارعا دا كۆوتا بەلگىلەۋ كەرەك.
مەن ادام قۇقىعىن قورعاۋ سالاسىن ءاردايىم جەكە دارا ءبولىپ قارايتىنىمدى بىلەسىزدەر. ءبىز سوڭعى ەكى جىلدا بۇل باعىتتا ەداۋىر ىلگەرى باستىق.
بيىل قاڭتار ايىندا مەن ءولىم جازاسىنىڭ كۇشىن جويۋعا باعىتتالعان ازاماتتىق جانە ساياسي قۇقىقتار تۋرالى ەكىنشى فاكۋلتاتيۆتىك حاتتامانى راتيفيكاسيالاۋ تۋرالى زاڭعا قول قويدىم.
ەندى قىلمىستىق كودەكستىڭ نورمالارىن ەكىنشى فاكۋلتاتيۆتىك حاتتامانىڭ ەرەجەلەرىمەن ۇيلەستىرۋىمىز كەرەك.
ءتيىستى زاڭ جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن قابىلدانادى دەپ سەنەمىن.
وسى جازدىڭ باسىندا مەنىڭ جارلىعىما سايكەس ۇكىمەت ادام قۇقىعىن قورعاۋ جونىندەگى كەشەندى جوسپاردى بەكىتتى.
وسى ماڭىزدى قۇجات قازاقستاندا ادام قۇقىعىن قورعاۋ جۇيەسىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ ءۇشىن ۇزاق مەرزىمدى ينستيتۋتتىق نەگىز قالىپتاستىرادى.
اتاپ ايتقاندا، كەشەندى جوسپار قابىلدانعاننان كەيىن گەندەرلىك تەڭدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بەلسەندى جۇمىس باستالدى. وسىعان وراي ايەلدەردىڭ قوعامداعى ەكونوميكالىق جانە ساياسي ۇستانىمىن بارىنشا قولداۋدى قامتاماسىز ەتكەن ءجون. بۇل جۇمىسقا پرەزيدەنت اكىمشىلىگى جاۋاپتى.
وتباسىلىق جانە گەندەرلىك ساياسات تۇجىرىمداماسىنا دا وزگەرىستەر ەنگىزگەن ءجون.
قۇقىق قورعاۋ جۇيەسىندە ەلەۋلى وزگەرىستەر باستالدى.
2021 جىلعى 1 شىلدەدەن باستاپ اكىمشىلىك ادىلەت جۇيەسى جۇمىس ىستەي باستادى. بۇل ينستيتۋت مەملەكەتتىك اپپارات پەن ازاماتتاردىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىن جاڭادان قالىپتاستىرادى.
سوت قىزمەتىنىڭ زاماناۋي ۇلگىسى ەنگىزىلىپ، ارتىق سوت ۇدەرىستەرى قىسقارتىلۋدا.
زاڭناماداعى بارلىق قايشىلىقتار مەن كومەسكىلىكتەر ازاماتتار مەن بيزنەستىڭ مۇددەسىنە وراي تۇسىندىرىلەتىنى زاڭ جۇزىندە قامتاماسىز ەتىلدى.
ءۇش بۋىندى مودەل ەنگىزىلگەننەن كەيىن قىلمىستىق پروسەسكە قاتىسۋشىلاردى قورعاۋ كۇشەيدى. وسى جىلدىڭ باسىنان بەرى ەكى مىڭنان استام ازاماتتى قىلمىستىق جاۋاپقا نەگىزسىز تارتۋعا جول بەرىلگەن جوق.
پروكۋرورلىق قاداعالاۋدىڭ جەدەلدىگى ارتتى. نەگىزسىز شەشىمدەردىڭ 98 پايىزى ءۇش تاۋلىكتىڭ ىشىندە كۇشىن جويدى. پروكۋرورلاردىڭ ايىپتاۋ اكتىلەرىن دايىنداۋ جونىندەگى قۇزىرەتىن بىرتىندەپ كەڭەيتە بەرۋ قاجەت. بۇل قادام ولاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرىپ، تەرگەۋ ناتيجەلەرىنە قۇقىقتىق باعا بەرۋ تەتىكتەرىن نىعايتادى.
ىشكى ىستەر ورگاندارى وسى سالاعا ءتان ەمەس ءبىرقاتار فۋنكسيادان ارىلدى. ۋچاسكەلىك ينسپەكتورلاردىڭ مارتەبەسى ارتتى. ولار قۇقىقبۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن-الۋ سالاسىندا قوسىمشا وكىلەتتىككە يە بولدى.
بىرنەشە وڭىردە پوليسيانىڭ سەرۆيستىك مودەلى پيلوتتىق رەجىمدە جۇمىس ىستەي باستادى. كەلەسى كەزەڭ – ونىڭ اۋقىمىن كەڭەيتۋ. بۇل جۇمىستىڭ تابىستى بولۋى كوبىنە جەرگىلىكتى بيلىك ورگاندارىنىڭ وسى ۇدەرىسكە قاتىسۋىنا بايلانىستى بولادى. ولار جاڭا وزگەرىستەردىڭ ءمان-ماڭىزىن ءتۇسىنىپ، پوليسياعا قولعابىس ەتۋگە ءتيىس.
سونىمەن قاتار، قىلمىسپەن كۇرەسۋدىڭ پراكتيكالىق ماسەلەلەرىن نازاردان تىس قالدىرماۋ كەرەك.
الاياقتىقتىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى ازاماتتاردىڭ نارازىلىق ءبىلدىرۋى ورىندى. باس پروكۋراتۋرا الاياقتىققا جانە قارجى پيراميدالارىنا قارسى كەشەندى شارالار ازىرلەيتىن بولادى.
بالالارعا، سونىڭ ىشىندە اتا-انا قامقورلىعىنسىز قالعان بالالارعا قارسى جىنىستىق قىلمىستاردىڭ الدىن-الۋ جانە ونىڭ جولىن كەسۋ ەرەكشە باقىلاۋدا بولۋعا ءتيىس.
وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ بولاشاعىنا ءقاۋىپ توندىرەتىن تاعى ءبىر قاتەر – ەسىرتكى زاتتارىنىڭ، سونىڭ ىشىندە سينتەتيكالىق ەسىرتكىنىڭ دە تارالۋى. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا بۇل قاتەردىڭ ازاماتتار اراسىندا، اسىرەسە جاستاردىڭ ىشىندە تارالۋىنا بارىنشا توسقاۋىل قويۋدى تاپسىرامىن.
سىبايلاس جەمقورلىقپەن ءتيىمدى كۇرەستى جالعاستىرۋ قاجەت. قۇزىرلى اگەنتتىك جىل سوڭىنا دەيىن ورتا مەرزىمدى كەزەڭدەگى ءىس-قيمىلىمىزدىڭ باعدارلاماسىن ايقىندايتىن ستراتەگيالىق قۇجاتتى بەكىتۋگە ۇسىنۋى كەرەك.
بۇل رەتتە، «تۇرمىستىق سىبايلاس جەمقورلىقتى» جويۋعا ايرىقشا نازار اۋدارعان ءجون.
ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن قورعاعاندا قۇقىق قورعاۋشىلاردىڭ، سونىڭ ىشىندە ادۆوكاتتاردىڭ قۇقىعى تۋرالى ۇمىتپاعان ءجون.
ولاردىڭ قىزمەتىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتىپ، جۇمىسىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن زاڭسىز ارەكەتتەردىڭ جولىن كەسۋ قاجەت.
جوعارىدا اتالعان شارالاردىڭ ءبارى ساياسي جۇيەنى جانە ادام قۇقىعىن قورعاۋ ءىسىن جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان ستراتەگيالىق باعدارىمىزدىڭ قۇرامداس بولىگى سانالادى.
VII. ۇلتتىڭ ۇيىسۋى – ودان ءارى دامۋدىڭ باستى فاكتورى
ءقازىر قازاقستان مۇلدە جاڭا داۋىرگە قادام باستى.
سوعان سايكەس قوعامدىق ءومىردىڭ بارلىق سالاسى تۇبەگەيلى وزگەرۋدە.
جاھاندى تۇراقسىزدىق جايلاپ، كوپتەگەن جاڭا سىن-قاتەر پايدا بولىپ جاتقان كەزدە ءبىز باعدارىمىزدى بەكەمدەپ، بولاشاققا كوزقاراسىمىزدى ايقىنداي ءتۇسۋىمىز قاجەت.
«بىرلىگىمىز – ءارالۋاندىقتا» دەگەن باستى قاعيدامىز ەشقاشان وزگەرمەيدى.
سوندىقتان، ەتنوسارالىق قاتىناستاردىڭ ۇيلەسىمدى دامۋى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ساياساتىنىڭ باستى باعىتىنىڭ ءبىرى بولعان، ءاردايىم سولاي بولىپ قالا بەرەدى.
بۇل – بەكەرگە ايتىلعان ءسوز ەمەس. مۇنداي ۇستانىمدى قازاقستاندىقتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى قولدايدى.
ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىز ءۇشىن كەلىسىم مەن تولەرانتتىلىق – مادەنيەتتەر مەن تىلدەردى ءوزارا توعىستىراتىن ءومىردىڭ شىنايى كورىنىسى، ناقتى بولمىسى.
ءبىز – كونستيتۋسيادا ايتىلعانداي، ءبىرتۇتاس حالىقپىز. ءبىزدىڭ ناعىز كۇشىمىز – وسىندا. ءبىز پىكىر الۋاندىعىن قولداي وتىرىپ، راديكاليزمنىڭ كەز-كەلگەن كورىنىسىنىڭ جولىن كەسەمىز، مەملەكەتتىك ەگەمەندىگىمىزگە، اۋماقتىق تۇتاستىعىمىزعا قول سۇعۋعا جول بەرمەيمىز.
قوعامداعى بىرلىك پەن كەلىسىمدى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋىمىز كەرەك.
ەتنوسارالىق جانە كونفەسسياارالىق قاتىناستىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن بارلىق ازاماتىمىز ءتۇسىنۋى قاجەت.
ءبىز قاشاندا الاۋىزدىققا قارسى تۇرا بىلگەن ەلمىز.
ادامدى تىلىنە، ۇلتىنا، ناسىلىنە قاراپ كەمسىتۋگە، بىرەۋدىڭ نامىسىنا تيۋگە جول بەرمەيمىز، زاڭ بويىنشا جاۋاپقا تارتامىز.
كونستيتۋسياعا قايشى مۇنداي جاۋاپسىز قادامدار ەلىمىزدىڭ نەگىزگى مۇددەلەرىنە زيان كەلتىرەدى.
قازاق ءتىلىن دامىتۋ مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ باسىم باعىتىنىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى.
بۇل سالادا ايتارلىقتاي ناتيجە بار.
قازاق ءتىلى، شىن مانىندە، ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ، مادەنيەت پەن ءىس جۇرگىزۋدىڭ تىلىنە اينالۋدا.
جالپى، مەملەكەتتىك ءتىلدى قولدانۋ اياسى كەڭەيىپ كەلەدى.
بۇل – زاڭدى قۇبىلىس، ءومىردىڭ باستى ءۇردىسى.
سوندىقتان، قازاق ءتىلىنىڭ ءورىسى تىم شەكتەلىپ بارا جاتىر دەۋگە نەگىز جوق.
اتازاڭ بويىنشا قازاقستاندا ءبىر عانا مەملەكەتتىك ءتىل بار. بۇل – قازاق ءتىلى.
ورىس ءتىلى رەسمي ءتىل مارتەبەسىنە يە. ءبىزدىڭ زاڭناماعا سايكەس، ونىڭ قولدانىلۋىن شەكتەۋگە بولمايدى.
بولاشاعىن وتانىمىزبەن بايلانىستىراتىن ءاربىر ازامات قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە دەن قويۋعا ءتيىس.
بۇل وتانشىلدىقتىڭ باستى بەلگىسى دەۋگە بولادى.
جاستارىمىز وزگە تىلدەردى، سونىڭ ىشىندە ورىس ءتىلىن جەتىك مەڭگەرسە، بۇدان ەش ۇتىلمايدى.
قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى شەكارا – الەمدەگى ەڭ ۇزىن شەكارا.
ورىس ءتىلى – بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنداعى رەسمي التى ءتىلدىڭ ءبىرى.
سوندىقتان، بۇل ماسەلەگە پاراساتتىلىقپەن قاراۋىمىز قاجەت.
ەلىمىز وركەنيەتتى ديالوگ پەن ءوزارا سىيلاستىق مادەنيەتىن دارىپتەۋى كەرەك.
قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ بۇل سالاداعى ءرولى ايرىقشا.
ءبىز وتانىمىز جانە بارلىق ازاماتىمىز ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋىمىز قاجەت.
قوعامدى ۇيىستىرۋ، ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى نىعايتۋ ىسىندە ەلىمىزدىڭ تاريحي مۇراسىن جانە مادەني الەۋەتىن ءتيىمدى پايدالانۋعا باسا ءمان بەرىلەدى.
بۇل ورايدا قازاقستاننىڭ مۇمكىندىكتەرى زور، سونىڭ ىشىندە ءوزىن حالىقارالىق ارەنادا ءتيىمدى تانىتا الادى.
دەگەنمەن، بۇل ماسەلەگە قاتىستى ساياساتىمىزدى قايتا قاراۋ قاجەت. ءقازىر مەملەكەت بيۋدجەت قارجىسىن وڭدى-سولدى يەلەنە بەرەتىن بەلگىلى ءبىر قايراتكەرلەردىڭ عانا جوبالارىن قارجىلاندىرىپ وتىر. بۇل، ارينە، تۇسىنىكسىز جاعداي.
جاس ءارى دارىندى مۇسىنشىلەر، سۋرەتشىلەر، تەاتر قىزمەتكەرلەرى، مۋزىكانتتار، قالامگەرلەر جاڭا جانر تۇرلەرىن يگەرىپ، ۇدايى ىزدەنىس ۇستىندە جۇرەدى. سويتە تۇرا، ولار ەلەۋسىز قالىپ، مەسەناتتاردىڭ كومەگىمەن عانا كۇن كورەدى. شىن مانىندە، قازاقستان مادەنيەتى سول جاس دارىنداردىڭ ارقاسىندا جاھاندىق دەڭگەيدە تانىلىپ جۇرگەن جوق پا؟!
سوندىقتان ۇكىمەت ساراپشىلارمەن بىرلەسىپ، جىل سوڭىنا دەيىن جاڭا مادەنيەتتى جانە ونىڭ دارىندى وكىلدەرىن دارىپتەۋگە باعىتتالعان ناقتى شارالار جوسپارىن ۇسىنۋعا ءتيىس.
كرەاتيۆتى يندۋستريانى قولداۋ قورىن قۇرۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرعان ءجون.
حالقىمىز ءۇشىن زيالى قاۋىمنىڭ ورنى قاشاندا ەرەكشە.
ۇلت تاعدىرى سىنعا تۇسكەن ساتتە كوزى اشىق ازاماتتار ءاردايىم كوش باستاعان.
اداسقانعا ءجون سىلتەپ، جاستارعا باعىت-باعدار بەرگەن. ەل اعالارى ءبىر اۋىز سوزبەن تەنتەگىن تىيىپ، تەكتىسىن تورگە وزدىرعان.
ءبىز قانىمىزعا سىڭگەن وسى قاسيەتتەن ايرىلماۋىمىز كەرەك.
ءقازىر – عالامتور ءداۋىرى. ونداعى بەي-بەرەكەت اقپارات تاسقىنى ۇرپاقتىڭ ساناسىن ۋلاپ جاتىر.
ءبىر ساتتىك تانىمالدىقتى كوكسەيتىن تامىرسىز يدەيالار جاپپاي بەلەڭ الۋدا.
بۇل – اسا قاتەرلى ءۇردىس.
ءدال وسى كەزەڭدە ۇلت زيالىلارىنىڭ ۇستانىمى جانە بەلسەندىلىگى ايرىقشا ماڭىزدى.
زيالىلاردىڭ ەڭبەگى ماراپاتىمەن ەمەس، ساليقالى سوزىمەن جانە ناقتى ىسىمەن باعالانادى.
باستى مىندەت – جالپى ادامزاتقا ورتاق قاستەرلى قۇندىلىقتاردى جاستاردىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ.
وتانشىلدىق، بىلىمگە قۇشتارلىق پەن ەڭبەكقورلىق، بىرلىك پەن جاۋاپكەرشىلىك سياقتى قاسيەتتەر دارىپتەلۋى كەرەك.
سوندىقتان، زيالى قاۋىمدى ەل بولاشاعىنا اسەر ەتەتىن ءاربىر ماسەلەدەن شەت قالماۋعا شاقىرامىن.
ديالوگ پەن ازاماتتىق قاتىسۋ ءداستۇرىن دامىتۋ، ىنتىماقتاستىعىمىز بەن بىرلىگىمىزگە نەگىز بولاتىن وزىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋ ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى.
ءبىز بىرگە بولساق قانا، تەڭدەسسىز ەلدىك بىرەگەيلىگىمىزدى نىعايتا الامىز.
تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ تالاي رەت اتاپ وتكەندەي، ەتنوسارالىق جانە كونفەسسياارالىق تاتۋلىق – ءبىزدىڭ باعا جەتپەس بايلىعىمىز.
مەملەكەتىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن ءبىز ىشكى تۇراقتىلىق پەن جالپىۇلتتىق بىرلىگىمىزدى ساقتاپ، نىعايتۋعا مىندەتتىمىز.
قۇرمەتتى وتانداستار!
ءبىزدىڭ جاقىن اراداعى نەگىزگى باسىمدىقتارىمىز – وسىنداي.
قازاقستاننىڭ باستى بايلىعى – ەلىمىزدىڭ ازاماتتارى.
سىزدەردىڭ اماندىقتارىڭىز – مەنىڭ پرەزيدەنت قىزمەتىندەگى ەڭ باستى ماقساتىم ءارى تىلەگىم.
سوندىقتان، مەنىڭ كەلەسى باستامالارىم، ەڭ الدىمەن، حالقىمىزدىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا ارنالادى.
ءبىرىنشى باستاما
ەڭ تومەنگى جالاقى دەڭگەيىن قايتا قارايتىن كەز كەلدى دەپ سانايمىن.
بۇل – ءبىر جاعىنان اسا ماڭىزدى ماكروينديكاتور بولسا، ەكىنشى جاعىنان – اركىمگە تۇسىنىكتى كورسەتكىش.
بىزدە ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرى 2018 جىلدان بەرى وسكەن جوق.
قوروناۆيرۋسقا بايلانىستى الەمدىك داعدارىس تۇرعىنداردىڭ تابىسىنا كەرى اسەر ەتتى. ونىڭ ۇستىنە قازاقستان ەڭ تومەنگى جالاقى دەڭگەيى بويىنشا تمد-نىڭ ءبىرقاتار ەلدەرىنەن ارتتا قالىپ قويدى.
سوندىقتان، 2022 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ ەڭ تومەنگى جالاقىنى قازىرگى 42،5 مىڭ تەڭگەدەن 60 مىڭ تەڭگەگە دەيىن كوتەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادىم.
بۇل شارا ءبىر ميلليوننان استام ادامعا تىكەلەي، ال بۇكىل ەڭبەككەرلەرگە جاناما اسەر ەتەدى.
سونىمەن بىرگە، كولەمى بۇگىندە جاريا ەتىلىپ جۇرگەن جالاقىنىڭ 30، ءتىپتى كەيدە 40 پايىزىنا دەيىن جەتەتىن «كولەڭكەلى» ەڭبەكاقى قورىن ازايتادى.
ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىن كوبەيتۋ ىشكى تۇتىنۋدى ءوسىرىپ، ەكونوميكاعا وڭ اسەر ەتەدى. ساراپشىلاردىڭ باعالاۋى بويىنشا، بۇل ىشكى جالپى ءونىمدى 1،5 پايىزعا ارتتىرادى.
بۇدان بىلاي ەڭ تومەنگى جالاقىنى سالىقتىق، الەۋمەتتىك جانە باسقا دا سالالاردا ەسەپتىك كورسەتكىش رەتىندە ورىنسىز پايدالانۋدى قويۋ كەرەك.
ۇكىمەت پەن پارلامەنتتەن جىل سوڭىنا دەيىن قاجەتتى وزگەرىستەردى زاڭناماعا ەنگىزىپ، ونىڭ كەلەسى جىلى قاڭتار ايىندا كۇشىنە ەنۋىن قامتاماسىز ەتۋدى سۇرايمىن.
ەكىنشى باستاما
قازاقستاندا 6،5 ميلليوننان استام ادام جالدانىپ جۇمىس ىستەيدى. مۇنى وزدەرىڭىز جاقسى بىلەسىزدەر. ولاردىڭ نەگىزگى تابىس كوزى – جالاقى.
بۇل رەتتە، ەڭبەكاقى تولەۋ قورىنىڭ ءوسىمى سوڭعى 10 جىلدا كاسىپورىن يەلەرى تابىسىنىڭ وسىمىنەن 60 پايىزعا جۋىق قالىپ قويدى. وسىعان بايلانىستى ۇكىمەت بيزنەستى ءوز جۇمىسشىلارىنىڭ جالاقىسىن كوبەيتۋگە ىنتالاندىراتىن «ۇتىمدى» شارالار ازىرلەيدى.
قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەڭبەكاقىسىن كوبەيتكەن جۇمىس بەرۋشىلەرگە رەتتەلمەلى ساتىپ الۋ جۇيەسى اياسىندا جەڭىلدىكتەر بەرىلەدى. سونداي-اق، ولارعا مەملەكەت تاراپىنان بەلسەندى قولداۋ كورسەتىلەتىن بولادى.
ءۇشىنشى باستاما
ەڭبەكاقى تولەۋ قورىنا تۇسەتىن سالماقتىڭ ءوزى بارىنشا تۇسىنىكتى ءارى قاراپايىم بولۋى قاجەت.
بۇل، اسىرەسە، ميكرو جانە شاعىن كاسىپكەرلىك سالاسىندا قاتتى سەزىلەدى.
مۇنداي بيزنەس ءۇشىن جيىنتىق سالماقتى 34 پايىزدان 25 پايىزعا تومەندەتە وتىرىپ، ەڭبەكاقى تولەۋ قورىنان ءبىرىڭعاي تولەم ەنگىزۋدى ۇسىنامىن.
بۇل شارا بيزنەستى مىڭداعان قىزمەتكەرىن «كولەڭكەدەن شىعارۋعا» ىنتالاندىرادى. سوندا ولار زەينەتاقى جۇيەسىنىڭ، الەۋمەتتىك جانە مەديسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ تولىق قاتىسۋشىسىنا اينالادى.
بۇل ماسەلەدە ناۋقانشىلدىققا جول بەرۋگە بولمايدى. بيزنەستىڭ جۇمىسىندا ىركىلىستەر مەن شىعىندار بولماۋى ءۇشىن ءتيىستى تولەم جۇيەسىن دايارلاۋ قاجەت. جاڭا جۇيە 2023 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ جۇمىس ىستەي باستاۋعا ءتيىس.
ءتورتىنشى باستاما
2020 جىلدان باستاپ 600 مىڭنان استام پەداگوگ پەن دارىگەردىڭ، الەۋمەتتىك سالا قىزمەتكەرىنىڭ جالاقىسى ءوستى.
ءبىراق، بيۋدجەتتەن قارجىلاناتىن وزگە سالا ازاماتتارى بۇدان تىس قالدى.
بۇلار – مادەنيەت قىزمەتكەرلەرى، مۇراعاتشىلار، كىتاپحاناشىلار، تەحنيكالىق قىزمەتكەرلەر، قورىقشىلار، كولىك جۇرگىزۋشىلەر جانە باسقالار.
سوندىقتان 2022 جىلدان 2025 جىلعا دەيىن مەملەكەت وسى ساناتتاعى ازاماتتىق قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسىن جىل سايىن ورتا ەسەپپەن 20 پايىزعا وسىرەتىن بولادى.
تۇتاستاي العاندا، تاعى 600 مىڭ وتانداسىمىز بۇل باستامانىڭ يگىلىگىن كورەدى.
بەسىنشى باستاما
تۇرعىن ءۇي ازاماتتارىمىز ءۇشىن – قاشاندا باستى ماسەلە.
«باسپانا حيت» جانە «7-20-25» سياقتى تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارىنىڭ مەرزىمى تاياۋ ارادا اياقتالادى.
سونىمەن قاتار، نارىقتىق يپوتەكا ستاۆكاسى ءالى دە جوعارى جانە جۇرتتىڭ بارىنە بىردەي قولجەتىمدى ەمەس.
وسىعان وراي، ءبىرىڭعاي تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى ازىرلەنەتىن بولادى.
ۇلتتىق دامۋ ينستيتۋتىنا اينالاتىن «وتباسى بانكى» ونىڭ اكىمشىسى بولىپ بەلگىلەنەدى.
بانك الدىندا «ءبىر تەرەزە قاعيداتى» بويىنشا ەسەپ جۇرگىزىپ، ازاماتتارعا تۇرعىن ءۇي ءبولۋ مىندەتى تۇر.
مەن بۇعان دەيىن زەينەتاقى جيناعىن مەرزىمىنەن بۇرىن پايدالانۋ تۋرالى باستامانىڭ وڭ اسەرى تۋرالى ايتتىم.
سونداي-اق، بۇل قادام ادامداردىڭ جۇمىس بەرۋشىلەردەن ەڭبەكاقىنى اشىق تولەۋدى تالاپ ەتۋىنە جول اشتى.
وسى ءۇردىستى قولداۋ ءۇشىن زەينەتاقى جيناعىنىڭ جەتكىلىكتى مولشەرىنىڭ شەگىنەن اساتىن بولىگىن ءتۇرعىن-ۇي ساتىپ الۋ ماقساتىندا «وتباسى بانكىندەگى» ەسەپشوتقا اۋدارۋعا رۇقسات بەرۋ قاجەت دەپ سانايمىن.
سونىمەن قاتار، بۇل قادام جۇرتتىڭ قاراجات جيناۋدى جانە ونى ساۋاتتى جۇمساۋدى داعدىعا اينالدىرۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.
قۇرمەتتى دەپۋتاتتار!
جەتىنشى شاقىرىلىمداعى پارلامەنت ءوزىنىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىندا 63 زاڭ قابىلدادى.
قوس پالاتا بىرلەسىپ، ەلىمىزدە جۇيەلى وزگەرىستەر مەن رەفورمالار جاساۋعا قاجەتتى زاڭنامالىق نەگىز قالىپتاستىردى.
بۇگىن پارلامەنتتىڭ كەزەكتى سەسسياسى باستالماق.
الدىمىزدا كوپتەگەن ماڭىزدى مىندەت تۇر.
ءاربىر زاڭ جوباسىنىڭ قىر-سىرىنا تەرەڭ ءۇڭىلىپ، ونى ساپالى دايىنداۋ كەرەك.
سىزدەر حالىقتىڭ مۇددەسىن قورعاۋ ءۇشىن ءاردايىم تاباندىلىق تانىتۋعا تيىسسىزدەر.
ءاربىر شەشىم ەلدىڭ سۇرانىسىن دا، مەملەكەتتىڭ مۇمكىندىگىن دە ەسكەرە وتىرىپ قابىلدانۋى قاجەت.
وسى جاۋاپتى جۇمىستا سىزدەرگە ساتتىلىك تىلەيمىن!
قىمباتتى وتانداستار!
ءبىزدىڭ باعىتىمىز – بەلگىلى، ماقساتىمىز – ايقىن.
ەڭ باستىسى، سول ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ قاجەتتىگىن جاقسى بىلەمىز.
ناقتى جوسپار جاساپ، سونى جۇزەگە اسىرىپ جاتىرمىز.
ءبىز قولعا العان يگى باستامانىڭ ءبارىن سوڭىنا دەيىن جەتكىزەمىز.
كەز-كەلگەن كەدەرگىنى ەڭسەرىپ، قيىندىقتى جەڭۋگە دايىنبىز.
مەن مەملەكەت باسشىسى رەتىندە حالىق ءۇشىن بارلىق كۇش-جىگەرىمدى جۇمساي بەرەمىن.
مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر جانە بۇكىل قوعام ءبىرتۇتاس ەل رەتىندە الدىمىزدا تۇرعان مىندەتتەردى ورىنداۋ ءۇشىن جۇمىلۋعا ءتيىس. ايتپەسە، ەرتەڭ كەش قالۋىمىز مۇمكىن.
سەبەبى دۇنيە جۇزىندەگى احۋال قۇبىلمالى ءارى ءتۇرلى سىن-قاتەرلەرگە تولى.
مەنىڭشە مەملەكەت باسشىسىنىڭ باعدارىنا كۇمان كەلتىرەتىندەر، جۇمىس ىستەۋ قولىنان كەلمەيتىندەر، ەبىن تاۋىپ ورنىندا وتىرا بەرۋدى قالايتىندار، پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرمالارىن ورىنداۋدان جالتاراتىندار قىزمەتتەن كەتۋگە ءتيىس.
ءقازىر ءبىز ەل دامۋىنىڭ شەشۋشى كەزەڭىنە قادام باستىق.
مەملەكەتتىك اپپارات ءبىرتۇتاس قۇرىلىم رەتىندە جۇمىس ىستەۋگە مىندەتتى. سولاي بولعان جاعدايدا عانا ءبىز كوزدەگەن ماقساتتارىمىزعا قول جەتكىزەمىز.
مىقتى مەملەكەت بولۋ ءۇشىن ۇلتتىڭ ۇيىسا ءبىلۋى ايرىقشا ماڭىزدى.
شىن مانىندە، ۇيىمداسقان ۇتادى.
«ىنتىماق جۇرگەن جەردە ىرىس بىرگە جۇرەدى» دەپ حالقىمىز بەكەر ايتپاعان.
ءبىزدىڭ كۇش-قۋاتىمىز – بەرەكەلى بىرلىكتە!
ەندەشە، بىرلىگىمىزدى بەكەمدەپ، ەل ءۇشىن ەڭبەك ەتەيىك!
قاسيەتتى وتانىمىز ماڭگى جاساي بەرسىن!