گرۋزيا الەمدىك ەكونوميكاداعى تۇراقسىزدىققا قاراماستان تۋريستەردى ەلىكتىرەتىن، سونداي-اق ايماقتاعى ينۆەستيسيالىق قىزمەت جۇرگىزۋ ءۇشىن تارتىمدى ەل بولىپ قالىپ وتىر. نەلىكتەن ول تۋريستەر ءۇشىن «كاۆكازداعى مەككەگە» اينالىپ وتىرعانى، نەگە باتۋمي ينۆەستورلار ءۇشىن، ونىڭ ىشىندە قازاقستاندىقتار ءۇشىن ينۆەستيسيا سالاتىن قالاعا اينالعان،- دەپ حابارلايدى اlmaty-akshamy.kz «قازاقپارات-قا سىلتەمە جاساپ.
تۋريزمنەن تۇسكەن رەكوردتىق تابىس جانە جاڭا جوبالار
ۇلتتىق تۋريزم اكىمشىلىگىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى مالىمەتىنە قاراعاندا، 2022 جىلدىڭ قاراشاسىندا گرۋزيانىڭ تۋريستىك سەكتورى 2021 جىلعى پاندەميا كەزەڭىنەن (183 پايىزدان جوعارى) عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ءتىپتى ىندەتكە دەيىنگى سوڭعى جىلمەن سالىستىرعاندا 0،2 پايىزدان استام جوعارى كىرىستىلىككە قول جەتكىزدى. 2022 جىلدىڭ قاڭتارىنان قازانىنا دەيىنگى ارالىقتا گرۋزيانىڭ تۋريستىك سەكتوردان العان تابىسى 2،85 ملرد دوللاردى قۇراپ وتىر.
فوتو: internationalwealth.info
وتكەن جىلدان بەرى گرۋزيانىڭ قارا تەڭىز جاعالاۋىندا، باتۋمي ماڭىندا دامىپ كەلە جاتقان ەڭ قوماقتى تۋريستىك جوبا – باتۋمي تۇسىندا پالما ءتارىزدى جاساندى ارال قۇرىلىسى. بۇل ءۇشىن Ambassador Batumi Island كومپانياسىنا 90 گەكتارعا جۋىق تەڭىز ايدىنى بەرىلگەن. ارالدا جۇزگە جۋىق ۆيللا مەن 500 بولمەلى قوناق ءۇي ورنالاسپاق. سونداي-اق، ول جەردە ساۋدا ورتالىقتارى، اكۆاپارك، ياحتا كلۋبى، وقۋ ورىندارى، جاعالاۋ سالىنادى. قۇنى 100 ميلليون دوللارلىق جوبا مەملەكەتتىك مارتەبە الادى، ياعني ەرەكشە ماڭىزعا يە بولماق.
گرۋزيا ءتۋريزمىن دامىتىپ جۇرگەن قازاقستاندىقتار
گرۋزيادا قازاقستاندىق كاپيتال سالىنعان 120-دان استام كومپانيا تىركەلگەن. ولار نەگىزىنەن تۋريزم، ءقوناقۇي، لوگيستيكا، جىلجىمايتىن مۇلىك جانە قۇرىلىس سالالارىندا جۇمىس ىستەيدى. دەگەنمەن، گرۋزيانىڭ تۋريستىك سالاسىنداقىزمەت كورسەتىپ جۇرگەن قازاقستاندىق بيزنەسمەندەردىڭ سانى از. ولار وسى سالادا شاعىن كاسىپكەرلىكپەن اينالىسادى. ءبىراق تۋريزم ەكونوميكانىڭ ەڭ قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان سالاسى رەتىندە مەگا ماسشتابتاعى ينۆەستيسيالاردى قاجەت ەتپەيدى.
وسكەمەن قالاسىنان گرۋزياعا بارعان جاس بيزنەسمەن ماليكا احمەدجانوۆا تبيليسيدە تۋريستىك بيزنەسپەن اينالىسادى. ول گرۋزيادا بيزنەس جۇرگىزۋدىڭ وڭ جانە تەرىس جاقتارىن ايتىپ بەردى.
«باستى سەبەپ دەسەك، مۇمكىن، ءبىرىنشى ورىندا قاراپايىم گرۋزين حالقىنىڭ قازاقتارعا دەگەن اق نيەتتى كوزقاراسى مەن سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ جوقتىعى شىعار. بۇل جەردە پوليسيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ الدىندا قورقىنىش سەزىمى بولعان ەمەس. بىردە دوسىممەن بىرگە كولىكپەن كەلە جاتقانىمدا ءبىزدى توقتاتىپ، تەكسەردى. سىپايى تۇردە كولىكتە نەنى اۋىستىرۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندىرىپ، ءسات-ساپار تىلەدى. «ايىپپۇل جازىپ بەرەمىز، وسى جەردە شەشەيىك»، دەگەندەي ەشتەڭە بولعان جوق. بۇل مەن ءۇشىن ەسەڭگىرەتەرلىك جايت بولدى. مۇندا بيزنەس جۇرگىزۋ دە وڭايىراق، قاعازباستىلىق جوق. جەكە كاسىبىڭدى اشۋ وتە وڭاي. بارلىعى قاراپايىم – ادىلەت ۇيىنە كىرەسىڭ، 10 مينۋت، بولدى. بۇعان قوسا، سىبايلاس جەمقورلىق جوق. وعاپ تاپ بولىپ كورمەدىك. گرۋزين، اعىلشىن تىلدەرىن بىلگەن ءجون. بازاردا قازاقستاننان ەكەنىمدى بىلگەندە ءبىر زاتتاردى تەگىن بەرگەن كەزدەر دە بولدى. ازەربايجاندار قازاقتارمەن كەزدەسكەندە قۋانادى. ءبىزدىڭ ءتىلىمىز ازەربايجان تىلىنە وتە ۇقساس ەكەن. بازاردا قازاقشا ءبىر ءسوزدى ەستىگەندىكتەن عانا جەڭىلدىك جاساعان جاعداي بولدى»، - دەدى ماليكا احمەدجانوۆا.
فوتو: newsroom.kz
دەگەنمەن، ول گرۋزيادا ءومىر ءسۇرۋدىڭ تەرىس جاقتارىن دا اتاپ ءوتتى.
«مۇنداعى بانك جۇيەسى قازاقستانداعىداي جاقسى دامىماعان. ورتالىق جىلىتۋ جۇيەسى جوق، كەيبىر پاتەرلەردە جاي كونديسيونەر عانا بار. سوڭعى ۋاقىتتا پاتەردى جالعا الۋ دا ايتارلىقتاي قىمباتتاپ (2023 جىلى – رەد. ەسكەرتپەسى) كەتتى. وتكەن قىستا تبيليسيدە ەكى بولمەلى پاتەردى 350 دوللارعا جالداعان ەدىك. ال ءقازىر قالا ورتالىعىندا 800 دوللاردان تومەن باعاعا پاتەر تابا المايسىڭ»، - دەدى گرۋزيا استاناسىندا ءبىر جىل تۇرىپ جاتقان قازاقستاندىق كاسىپكەر.
«كەز كەلگەن باسقا ەلدەگىدەي گرۋزيادا دا سىبايلاس جەمقورلىق بار. ءبىراق بۇل قوعامنىڭ اۋقاتتى، بيلىك باسىنداعى مۇشەلەرىنە قاتىستى. سونىمەن قاتار مەملەكەت حالىقارالىق مۋلتيكورپوراسيالارمەن جۇمىس ىستەۋگە جۇمىلدىرىلعاننان كەيىن شاعىن جانە ورتا بيزنەس ەلدە كەدەرگىسىز جانە ەشقانداي پاراسىز جۇمىس ىستەي الادى. بۇعان گرۋزيادا تابىستى دامىپ كەلە جاتقان كوپتەگەن كورنەكى بيزنەس-ۇلگىلەر جانە شەنەۋنىكتەردىڭ پارا الۋىمەن بايلانىستى فاكتىلەردىڭ جوقتىعى دالەل»، - دەيدى ساراپشى الەكساندرا ەرلانگەر.
شەتەلدىك ينۆەستيسيالاردىڭ رەكوردتىق كولەمى
2022 جىلى گرۋزياعا تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسيالاردىڭ كولەمى رەكوردتىق دەڭگەيگە، تاريحي ماكسيمۋمعا جەتتى جانە 2 ملرد دوللاردان استى. الدىن الا باعالاۋعا سايكەس، 2022 جىلى گرۋزياعا تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسيالاردىڭ كولەمى 2021 جىلعى ناقتىلانعان دەرەكتەرمەن سالىستىرعاندا بىردەن 61،1 پايىزعا ءوستى. تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسيالاردىڭ كوزى نەگىزىنەن ەۋروپالىق وداق ەلدەرى بولدى. ولارعا ەل ەكونوميكاسىنا قۇيىلعان ينۆەستيسيالاردىڭ جارتىسىنا جۋىعى تيەسىلى. اتاپ ايتقاندا، ەۋروپالىق وداقتىڭ ينۆەستيسيالارى ەكى ەسەدەن استامعا ءوسىپ، 859،6 ميلليون دوللارعا جەتتى. بۇل گرۋزياعا قۇيىلعان تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيسيالاردىڭ جالپى كولەمىنىڭ 43 پايىزىنا تەڭ.
فوتو: gov.kz
بۇل ەل قازاقستان كاسىپكەرلەرى ءۇشىن دە تارتىمدى. دەگەنمەن، قازاقستان ينۆەستورلارى بۇل تىزىمدە كوش باستاپ تۇرعان جوق. ءتىپتى، العاشقى بەستىككە دە كىرمەيدى.
گرۋزيا ەكونوميكاسىنىڭ تارتىمدىلىعى نەدە ؟
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ گرۋزياداعى قۇرمەتتى كونسۋلى گەورگيي دجاحۋتاشۆيلي 2021 جىلى قازاقستاندىق كاپيتال گرۋزيادا بانك، پورت، مۇناي جانە اۋە كومپانيالارعا سالىنعانىن ايتادى. مۇنان كەيىن كوبىنەسە جىلجىمايتىن مۇلىككە نەمەسە باسقا ورتا بيزنەسكە اقشا سالاتىن كوپتەگەن جەكە تۇلعا دا بار. گرۋزيا پرەمەر-مينيسترى يراكليي گاريباشۆيلي ەكونوميكانىڭ شەتەلدىك ينۆەستورلار ءۇشىن تارتىمدىلىعىن ەلدەگى ساياسي تۇراقتىلىقپەن بايلانىستىرادى. ساياساتكەر ءوز ەلىنىڭ بيۋدجەت اشىقتىعى بويىنشا الەمدە ءبىرىنشى ورىندا تۇرعانىن ەسكە سالىپ ءوتتى. قازاقستاندىق ينۆەستورلار ءۇشىن ينۆەستيسيا سالۋعا بولاتىن سەكتورلار تىزىمىندە تۋريزم كولىك پەن لوگيستيكا سالالارىنان تومەن تۇر. گەورگيي دجاحۋتاشۆيلي گرۋزيا قازاقستان ءۇشىن ەڭ الدىمەن لوگيستيكالىق مۇمكىندىكتەرى، سونداي-اق سالىق سالۋ، سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ تومەن كورسەتكىشى جانە ءىس جۇرگىزۋدەعى ىڭعايلىلىعى تۇرعىسىنان وتە ماڭىزدى جانە تارتىمدى ەل دەپ سانايدى.
فوتو: top-fon.com
بۇل ەلىمىز ءۇشىن گرۋزيانىڭ پايدالانىلماعان الەۋەتىن كورسەتەدى.
«جالپى، گرۋزيا ترانزيتتىك ەل رەتىندە ۇلكەن الەۋەتكە يە. بۇعان اسىرەسە ەركىن ساۋدا تۋرالى كەلىسىم مۇمكىندىك بەرىپ وتىر. بىزگە ءوزىمىزدى حالىقارالىق لوگيستيكالىق حاب تۇرعىسىندا تانىتۋ، ءدالىز ۇلگىسىندەگى وتكىزۋشى ۇلگىسى قىزمەتىنەن حاب قىزمەتىنە كوشۋ قاجەت. بۇل دا قازاقستاننىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرارى ءسوزسىز. قازاقستان قىتايدان ەۋروپاعا دەيىن سوزىلىپ جاتقان زاماناۋي جىبەك جولىنىڭ قاتىسۋشىسى ەكەندىگى بەلگىلى. ءبىز ازيالىق جانە قىتايلىق كومپانيالار گرۋزيا ارقىلى ەۋروپاعا جانە كەرى باعىتتا جۇك تاسىمالداعانىن قالايمىز. ەۋروپا دا، ازيا دا – وتە جاقسى ءوسىپ كەلە جاتقان نارىق. جانە دە سوعان وراي قازاقستانسىز، ازەربايجانسىز، وسىناۋ بۇكىل تىزبەككە قاتىساتىن ەلدەرسىز ونى جاساۋ مۇمكىن ەمەس. ءتىپتى ماقساتقا ساي كەلمەيدى. سوندىقتان سەرىكتەستىك قارىم-قاتىناستى تەرەڭدەتۋ وتە ماڭىزدى. ال ول ۇنەمى سول باعىتتا جۇمىس ىستەۋدى جانە جاقسارتا ءتۇسۋدى تالاپ ەتەدى»، - دەدى گەورگيي دجاحۋتاشۆيلي.
گرۋزيادا «باتۋمي مۇناي تەرمينالى»، «باتۋمي تەڭىز پورتى»، «رومپەترول» (100 پايىز اكسياسى قازاقستاننىڭ «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسىنا تيەسىلى حالىقارالىق مۇناي كومپانياسى»)، «حالىق بانك گرۋزيا»، «ەير استانا» اۋە كومپانياسىنىڭ وكىلدىگى سىندى ءبىرقاتار ءىرى قازاقستاندىق كومپانيا جۇمىس ىستەيدى.
«باتۋمي تەڭىز پورتى» مەن «رومپەترول» گرۋزيا نارىعىندا 10 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى جۇمىس ىستەيدى جانە ءىرى جۇمىس بەرۋشى ءارى سالىق تولەۋشى سانالادى. ماسەلەن، «Rompetrol Georgia» گرۋزيانىڭ مۇناي ونىمدەرىن ساتۋ نارىعىنىڭ شامامەن 21 پايىزىنا يەلىك ەتەدى. ايتا كەتەرلىگى، قازاقستان گرۋزياعا شيكى مۇناي، مۇناي ونىمدەرى، استىق، اليۋمينيي، فەرروقورىتپالار مەن رەلستەر ەكسپورتتايدى. ال گرۋزيادان شاراپ، ءشاي، تابيعي نەمەسە جاساندى مينەرالدى سۋلار، تەمىر جول جۇك نەمەسە ترامۆاي ۆاگوندارىن يمپورتتايدى.
شەتەلدىك ينۆەستورلار قانداي قيىندىقتارعا تاپ بولادى؟
گەورگيي دجاحۋتاشۆيلي شەتەلدىك ينۆەستورلار ءۇشىن قيىندىقتاردىڭ دا بار ەكەندىگىن اتاپ وتەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، تىم كوپ پروبلەما قوردالانىپ قالدى. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى سوت جۇيەسىنە، كەيبىرەۋلەرى مەملەكەتتىك بيۋروكراتياعا جانە باسقا سەبەپتەرگە بايلانىستى ۇزاققا سوزىلعان.
«قولداۋ قاجەت. سوندا قازاقستاندىق كاپيتال ءتىپتى ءۇش ەسە ارتۋى مۇمكىن»، - دەپ اتاپ وتەدى ول.
قازاقستاننىڭ گرۋزياداعى ەلشىسى باۋىرجان مۇحامەدجانوۆ وتاندىق باق-تا كوتەرىلگەن ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ مەملەكەتارالىق تەتىكتەرى تۋرالى ايتتى.
«ءوزارا ءتيىمدى ەكونوميكالىق جانە ينۆەستيسيالىق قاتىناستاردى دامىتۋ ءۇشىن بارلىق جاعدايلار جاسالعان. ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جونىندەگى ۇكىمەتارالىق كوميسسيا جۇمىس ىستەيدى. قوماقتى شارتتىق-قۇقىقتىق بازا (70-تەن استام قۇجاتقا قول قويىلعان) بار. مادەني-گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىق تابىستى جۇزەگە اسىرىلۋدا»، - دەدى ەلشى.
ول قازاقستان مەن گرۋزيا اۋماعى ارقىلى شىعىستى باتىسپەن بايلانىستىراتىن ءىرى ترانسكونتينەنتالدى كولىك دالىزدەرى وتەتىنىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ پايىمىنشا، تراسەكا اياسىندا جۇمىستى جالعاستىرۋ، اقتاۋ جانە باتۋمي پورتتارىن پايدالانا وتىرىپ، قازاقستان مەن گرۋزيا اراسىندا جۇكتەردى تاسىمالداۋدى جۇزەگە اسىرۋ قاجەت.
«ەلدەرىمىز ترانسكاسپيي حالىقارالىق كولىك باعىتىن دامىتۋ اياسىندا بەلسەندى ىنتىماقتاسۋدا. 2017 جىلدىڭ سوڭىندا «باكۋ-تبيليسي-كارس» تەمىرجول ءدالىزى ىسكە قوسىلدى. بۇل ءبىزدىڭ ەلدەر ارقىلى ەۋروپادان ورتالىق ازيا مەن قىتايعا، سونداي-اق كەرى باعىتتا ترانزيتتىك تاسىمالداردى ەداۋىر ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى»، - دەدى باۋىرجان مۇحامەدجانوۆ.
ديپلوماتتىڭ اتاپ وتۋىنشە، اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋدا دا مول الەۋەت بار.
«قازاقستاندىق استىق وندىرۋشىلەر گرۋزياعا جانە گرۋزيانىڭ ترانزيتتىك الەۋەتىن ەسكەرە وتىرىپ، ترانسكاسپيي حالىقارالىق كولىك باعىتىمەن باسقا ەلدەرگە استىق ەكسپورتىنىڭ كولەمىن ۇلعايتۋعا دايىن. سونداي-اق، قازاقستاندىق ىسكەر توپتاردىڭ گرۋزيا ەكونوميكاسىنا، اتاپ ايتقاندا قۇرىلىس پەن تۋريستىك سەكتورىنا ينۆەستيسيا سالۋعا ۇلكەن الەۋەتى ءارى قىزىعۋشىلىعى بار»، - دەدى قازاقستان ەلشىسى.
قازاقستاندىقتار گرۋزياعا ەمىن-ەركىن جەتە الادى
قازاقستاننان گرۋزياعا كوپتەگەن اۋە رەيسىمەن جەتىپ، كەرى قايتۋعا بولادى. 2021 جىلدىڭ باسىنان باستاپ تۇراقتى تىكەلەي اۋە رەيستەر جاڭارتىلدى. جاڭادان كۋتايسي باعىتى اشىلدى. بۇل قازاقستاننان كەلەتىن تۋريستىك اعىننىڭ ارتۋىنا جانە بيزنەس-بايلانىستاردىڭ جاندانۋىنا ىقپال ەتتى.
Air Astana اۋە كومپانياسى اپتاسىنا ءۇش رەت «الماتى – تبيليسي – الماتى»، سونداي-اق «الماتى – باتۋمي – الماتى» باعىتتارىندا تۇراقتى رەيستەردى جۇزەگە اسىرادى. سونىمەن قاتار SCAT اۋە كومپانياسى اپتاسىنا ءبىر رەت «اقتاۋ – تبيليسي – اقتاۋ» باعىتى بويىنشا تۇراقتى رەيستەردى ورىنداي باستادى. FlyArystan اۋە كومپانياسى «اقتاۋ – كۋتايسي»، «اتىراۋ – كۋتايسي»، «شىمكەنت – كۋتايسي» باعىتتارى بويىنشا تۇراقتى رەيستەردى جۇزەگە اسىرادى.
گرۋزيادا قازاقستان ازاماتتارى ءۇشىن 365 كۇنگە دەيىن ۆيزا تالاپ ەتىلمەيدى. ال گرۋزيا ازاماتتارى قازاقستاندا 90 كۇنگە دەيىن ۆيزاسىز جۇرە الادى.