وتكەن جىلى ەلىمىزدە «دوس-مۇقاسان» كوركەم ءفيلمى كورسەتىلدى. ول 1967-1974 جىلدارداعى ۆ.ي. لەنين اتىنداعى قازاق پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتىنىڭ اۆتوماتيكا جانە ەسەپتەۋ تەحنيكاسى فاكۋلتەتى ستۋدەنتتەرىنىڭ ۆوكالدىق-اسپاپتىق ءانسامبلىنىڭ قۇرىلۋىنا، قالىپتاسۋىنا جانە ونىڭ مۋزىكالىق-تاربيەلىك ماڭىزىن ەلگە تاراتۋعا ارنالعان تۋىندى بولاتىن. وندا تەحنيكالىق وقۋ ورىنى ستۋدەنتتەرىنىڭ رەسپۋبليكادا ۇزدىك مۋزىكالىق ۇجىم ۇيىمداستىرعانى، بۇكىلوداقتىق بايقاۋلاردىڭ جەڭىمپازى اتانىپ، قازاقستاننىڭ ەستراداداعى اڭىزعا اينالعانى كورسەتىلگەن.
اتالمىش تۋىندىدا فاكۋلتەت دەكانى بايان راقىش ۇلىنىڭ ەسىمى بىرنەشە رەت اتالادى. ايتىپ ءوتۋ كەرەك، بايان راقىشيەۆ 1967-1974 جىلدارى اۆتوماتيكا جانە ەسەپتەۋ تەحنيكاسى فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى، كەيىندە ۆ. ي. لەنين اتىنداعى قازپتي رەكتورى، ق.ي. ساتبايەۆ اتىنداعى قازۇتزۋ قۇرمەتتى رەكتورى بولعان. سونداي-اق ق ر ۇعا اكادەميگى، ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى. ايگىلى اۋەسقوي مۋزىكالىق ۇجىمنىڭ قالىپتاسۋىنداعى ونىڭ ءرولى تۋرالى سۇراستىردىق. «دوس-مۇقاساننىڭ» دەكانى بولعان بايان راقىشيەۆ بىزگە ايگىلى ءانسامبلدى جان-جاقتى دايىنداۋداعى تىڭ دەرەكتەرمەن ءبولىستى.
- 1966 جىلدىڭ سوڭىندا قازپتي وقۋ جونىندەگى پرورەكتور ءو.ا.جولداسبەكوۆ ماعان اۆتوماتيكا جانە ەسەپتەۋ تەحنيكاسى فاكۋلتەتىن باسقارۋدى ۇسىندى، - دەپ اڭگىمەسىن باستادى اكادەميك بايان راقىش ۇلى.
- مەن وسىعان دەيىن جەزقازعان تاۋ-كەن مەتاللۋرگيا جانە سوكولوۆ-سارىباي تاۋ-كەن بايىتۋ كومبيناتتارى كارەرلەرىنىڭ جۇمىس جۇرگىزۋ قىزمەتتەرىن تەكسەرۋ جونىندەگى ەكى كوميسسيانىڭ قۇرامىنا ەنگەن بولاتىنمىن. سوندىقتان، قوڭىرات كەنىشىندە جارىلىس جۇمىستارىن ءقاۋىپسىز جۇرگىزۋ بويىنشا بالقاش تاۋ-كەن مەتاللۋرگيا كومبيناتىمەن ەكى شارۋاشىلىق كەلىسىمشارت جاساسقانىمدى جانە بازالىق ءبىلىمىم اۆتوماتيكا جانە ەسەپتەۋ تەحنيكا ماماندارى دايارلاۋعا سايكەس كەلمەيتىنىن ايتىپ، ناق باس تارتتىم. سوندا ومىربەك ارىسلان ۇلى ءوزىنىڭ دە اۆتوماتيكا جانە ەسەپتەۋ ماشينالارى بويىنشا مامان ەمەس ەكەنىن، ءبىراق ءبىز وتكىزىپ جۇرگەن پاندەر اتالعان ماماندىقتاردىڭ نەگىزى، ولاردىڭ ءبىلىمى وسىدان باستالاتىنىن ايتتى. «سەن تەوريالىق مەحانيكانى، پاندەردىڭ ءوزارالىق بايلانىستارىن جاقسى مەڭگەردىڭ، ۇجىمنىڭ ءتىلىن تاۋىپ، ارىپتەستەر اراسىندا بەدەلگە يە بولدىڭ، ەندى ءبىراز ۋاقىت ۇجىمعا دا جۇمىس ىستەۋىڭ كەرەك»،- دەدى. مەن سوندا دا كەلىسپەي، ايتقانىمنان قايتپادىم. الايدا، ەكىنشى سەمەستردىڭ باسىندا ينستيتۋت پارتيا كوميتەتى ءوزىنىڭ وتىرىسىنا شاقىرىپ، رەكتور گ.م. ەسكىرگەنوۆتىڭ كوزىنشە پارتيا كوميتەتى مەنىڭ كانديداتۋرامدى اۆتوماتيكا جانە ەسەپتەۋ تەحنيكاسى فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى لاۋازىمىنا ۇسىناتىنىن ايتتى. بۇل - باسشىلاردىڭ ءسوزىن تىڭداماعاندارعا قولدانىلاتىن بەلگىلى ءادىس. سونىمەن، 1967 جىلدىڭ ناۋرىزىنان باستاپ مەن 1963 جىلى ۇيىمداستىرىلعان اۆتوماتيكا جانە ەسەپتەۋ تەحنيكاسى فاكۋلتەتىنىڭ ءتورتىنشى دەكانى بولىپ بەكىتىلدىم. فاكۋلتەتتىڭ ءبىرىنشى دەكانى جوعارىدا ايتىپ وتكەن ءو.ا. جولداسبەكوۆ، سودان كەيىن پ.ا. شامين، م.پ. زۋب بولعان.
كەيىپكەرىمىزدىڭ ايتۋىنشا، اۆتوماتيكا جانە ەسەپتەۋ تەحنيكاسى فاكۋلتەتى ول كەزدە رەسپۋبليكاداعى ەڭ مارتەبەلى، ەڭ بەدەلدى، ەڭ قاجەتتى وقۋ سالاسى بولاتىن. ءالى ماماندار دايىندالىپ شىقپاعانمەن، «اۆتوماتيكا جانە تەلەمەحانيكا»، «ماشينا-ساناۋ قۇرالدارى» ماماندىقتارىن تاڭداعان ستۋدەنتتەر مەن ولاردىڭ اتا-انالارى بۇل ماماندىقتاردىڭ ەڭ عىلىمدى قاجەت ەتەتىن، ەڭ جوعارى تەحنولوگيالىق، ەڭ كەلەشەگى زور ەكەنىن ءبىلدى. سوندىقتان كونكۋرس ءارقاشان جوعارى بولاتىن. ءبىر ورىنعا 10 ادامنان ارتىق ادام تالاستى. 1966 جىلى 125 جوسپارلانعان ورىنعا 120 مەدال يەگەرى قۇجات تاپسىردى. مىنە، «دوس-مۇقساننىڭ» ينتەلەكتۋالدى دەڭگەيى قانداي بيىك بولعانىن اڭعارتادى. مۇنداي ىرىكتەۋ وقۋشىلاردىڭ جالپى بىلىمدىك، زياتكەرلىك-مادەني دەڭگەيىنىڭ جوعارى ساپاسىن انىقتادى. سولاي دەسە دە، بايان راقىش ۇلى ۇلگەرىمى جوعارعى ستۋدەنتتەردى عىلىمي-زەرتتەۋ، مادەني-اعارتۋ جۇمىستارىنا، سپورتقا جانە اۋەسقوي كوركەمونەرپازدىققا كوبىرەك تارتتى. «دوس-مۇقساننىڭ» العاشقى قادامى تۋرالى بىلاي دەپ ەسكە تۇسىرەدى.
- جينالىستاردىڭ بىرىندە كومسومول بيۋروسىنىڭ حاتشىسى ق. سانبايەۆ قازاق پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتىنىڭ اۋەسقوي كوركەمونەرپازدار بايقاۋىنا II كۋرس ستۋدەنتتەرىنىڭ كۆارتەتىن دايىنداۋ ناتيجەلەرى تۋرالى باياندادى. ونىڭ ايتۋىنشا، باستاۋىش مۋزىكالىق ءبىلىمى بار دوسىم سۇلەيەۆ ءوزىنىڭ كۋرستاستارى مۇرات قۇسايىنوۆ، مەيىربەك مولدابەكوۆ، ءشارىپ وماروۆقا نوتا گراموتاسىنىڭ نەگىزدەرىن ۇيرەتكەن. ولار گيتارادا ويناۋدى يگەردى، قازاقتىڭ ەڭ تانىمال حالىق اندەرىن بىرگە شىرقايدى. ءبىز 1967 جىلعى ينستيتۋت فەستيۆالىندە لايىقتى ونەر كورسەتۋگە دايىنبىز. قاتىسقانداردىڭ بارلىعى ق. سانبايەۆتىڭ ۇسىنىسىن قولداپ، الداعى بايقاۋدا تابىس تىلەدى. ايتا كەتۋ كەرەك، فاكۋلتەت مۋزىكانتتارىنىڭ وسى توبىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى جانە شابىتتاندىرۋشىسى - قاميت. ول - ءوزىنىڭ الما-ماتەرىنە بەرىلگەن ادال، جوعارى ينتەللەكتۋالدى، سۇيكىمدى، قاراپايىم جىگىت. ۆوكالدىق-اسپاپتىق ءانسامبلدىڭ ودان ءارى قالىپتاسۋى مەن دامۋىنا بايلانىستى بارلىق ماسەلەلەردى مەنىمەن كەلىسىپ، مەن ارقىلى شەشىپ وتىردى. سوندىقتان ستۋدەنتتەر ءانسامبلدىڭ قالىپتاسۋىنداعى دەكاننىڭ ورنى مەن ءرولى تۋرالى تولىق بىلە بەرمەگەن جانە سول كەزدە وعان ۇلكەن كوڭىل اۋدارماعان.
قارجىلىق ماسەلە
سونىمەن 1967 جىلى قازپتي كوركەمونەرپازدار بايقاۋىندا بەدەلدى قازىلار القاسى «اۆتوماچيكتەر» انسامبلىنە ءبىرىنشى ورىندى تاپسىردى. بۇل ورىنداۋشىلاردىڭ بەدەلىن كۇرت كوتەردى، ولاردى ءارتۇرلى كلۋبتاردا كوپتەگەن كەشتەرگە شاقىرا باستادى. جاڭا زاماناۋي مۋزىكالىق اسپاپتار قاجەتتىلىگى تۋدى. ولاردى ساتىپ الۋعا قاجەتتى قاراجاتتى جيناۋ ءۇشىن ق. سانبايەۆتىڭ ۇسىنىسىمەن دەكاننىڭ نۇسقاۋى بويىنشا 1967 جىلدىڭ كوكتەمىندە الماتى قالاسىنىڭ كوكونىس قويمالارىندا كارتوپ وڭدەۋگە ارنالعان فاكۋلتەت ستۋدەنتتەرىنىڭ كومسومولدىق سەنبىلىگى ۇيىمداستىرىلدى. تۇسكەن اقشاعا ءقاميتتىڭ كۋرستاسى ساشا ريۆلين ماسكەۋدەگى تانىستارى ارقىلى قاجەتتى مۋزىكالىق اسپاپتار مەن كۇشەيتكىش اپپاراتۋرانى (ەلەكتروندى گيتارا، ساكسوفون جانە ۇرمالى اسپاپتار) تاۋىپ، ءبىر اپتا ىشىندە ونى الماتىعا جەتكىزدى.
وسى جاڭا اسپاپتارمەن ۆوكالدىق-اسپاپتىق انسامبل مۇشەلەرى 1967 جىلدىڭ جازىندا قازاقستاننىڭ بەلگىلى ستۋدەنتتىك قۇرىلىس قوزعالىسىنىڭ بەلسەندىسى، ا جانە ەت فاكۋلتەتى كومسومول ۇيىمىنىڭ حاتشىسى ق. سانبايەۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن پاۆلودار وبلىسىنىڭ «باياناۋىل» سوۆحوزىندا قۇرىلىس جۇمىسىنا كىرىستى. ارينە، ولاردىڭ جۇمىس كۇنى ءان جانە بيمەن اياقتالىپ وتىردى. ولار باسقا وبلىستار مەن ەلدەردەن كەلگەن ستۋدەنتتەرى الدىندا ءوز ونەرلەرىن كورسەتتى. تىڭداۋشىلار «اۆتوماچيك» ستۋدەنتتەردىڭ ۇلتتىق، ەموسيونالدى قويىلىمدارىنا تاڭعالدى، قولداۋ ءبىلدىردى. «اۆتوماتيكتەر» قۇرىلىس وتريادتارىنىڭ جاۋىنگەرلەرىنىڭ كۋميرىنە اينالدى. ءانسامبلدى «اۆتوماچيكتەر» دەپ اتاۋى دا بەكەر ەمەس. ول كەزدە «دوس-مۇقاسان» اتاۋى قويىلماعان بولاتىن. وسى حالىقارالىق قۇرىلىس جاساعىندا جۇمىس ىستەگەن ۆەنگريادان كەلگەن ستۋدەنتتەر ەرەكشە تاڭقالدى. ولار انسامبل ۇجىمىن «دوس-مۇقاسان» دەپ اتاۋدى ۇسىندى. ۆەنگريا ستۋدەنتتەر قۇرىلىس وتريادىنىڭ (قسو) كومانديرى يانوگي كارپاتي بۇل اتاۋدى قالاي ويلاپ تاپتىڭىز دەگەن سۇراققا قاراپايىم جاۋاپ بەردى، بۇل اتاۋ ورىنداۋشىلاردىڭ ەسىمدەرىنىڭ العاشقى بۋىندارىنان شىققان: دوس-دوسىمنان، مۇ-مۇراتتان، قا-قاميتتەن، سان-سانيادان (الەكساندر). توپتىڭ قۇرامى بىرنەشە رەت وزگەرىپ، انسامبل 1974 جىلى كاسىبي مارتەبەگە يە بولعانىمەن، بۇل اتاۋ ساقتالدى. بۇل ساپاردا ۆوكالدىق-اسپاپتىق انسامبل ۇجىمى تولىعىمەن اياعىنا تۇردى. ونىڭ مۋزىكالىق جەتەكشىسى دوسىم سۇلەيەۆ ءانسامبلدىڭ كوشباسشىسى بولىپ مويىندالدى.
قازاق پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتىنىڭ «دوس-مۇقاسان» ءانسامبلىنىڭ تەز ارادا وسىنداي دەڭگەيگە كوتەرىلۋىنە نەگىزگى سەبەبى - مۋزىكالىق جانردىڭ تاڭدالعان باعىتى. ول زاماناۋي ەلەكتروندى اسپاپتاردىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن قازاقتىڭ حالىق جانە زاماناۋي اندەرىن وڭدەۋ جانە ورىنداۋ. بىلايشا ايتقاندا، قازاقتىڭ التىن قورىن جاستاردىڭ تىلەگىنە ساي جارقىراتىپ كورسەتۋ. بۇعان سۇبەلى ۇلەس قوسقاندار ءانسامبلدىڭ دەربەس اقىنى – قازپتي «بايشەشەك» ادەبي ۇيىرمەسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى، ايگىلى «توي جىرى» ءانىنىڭ اۆتورى، فاكۋلتەت ستۋدەنتى ۇ.سىدىقوۆ، ءانسامبلدىڭ ءيلليۋزيونيسى، تاۋ-كەن فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتى ن.بۋكتۋكوۆ، «الاتاۋ» سياقتى حالىق اندەرىنىڭ شەبەر ورىنداۋشىسى، پروفەسسور ۋ. ماقانوۆ ەرەكشە ءرول اتقاردى.
1968-69 جىلدارى انسامبل بۇكىل ەلگە تانىمال بولا باستادى، قازاقستاننىڭ مۋزىكالىق ەسترادالىق ومىرىندەگى جاڭا قۇبىلىس رەتىندە قابىلداندى. رەسپۋبليكانىڭ ءىرى قالالارى مەن وبلىستارىنا، كەڭەس وداعىنىڭ باسقا رەسپۋبليكالارىنا گاسترولدەر سانى كۇرت كوبەيدى. وسىعان بايلانىستى ءانسامبلدى باتىستا كەڭ تارالعان ەلەكتروندى مۋزىكالىق اسپاپتاردىڭ جاڭا بۋىنىمەن جاڭارتۋ قاجەتتىلىگى تۋىندايدى.
25 مىڭ اقش دوللارى قاجەت
وسىعان بايلانىستى، 1970 جىلدىڭ باسىندا قازپتي كومسومول كوميتەتىنىڭ حاتشىسى بولعان قاميت سانبايەۆ كەيىپكەرىمىزگە كەلىپ، بەسىنشى كۋرس ستۋدەنتتەرىنىڭ جاڭا قۇرالداردى ساتىپ الۋ تۋرالى ءوتىنىشىن جەتكىزدى، وعان 25 مىڭ اقش دوللارى قاجەت ەدى. ول كەزدە بۇل ۇلكەن سوما جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ بيۋدجەتى ارقىلى شەشىلمەيتىن جاعداي. شەشىمنىڭ جالعىز جولى - ونەركاسىپتىك مينيسترلىكتەر ارقىلى دەمەۋشىلىك قولداۋ بولاتىن.
- مەن وسى وتىنىشپەن قازاقستاننىڭ ءتۇستى مەتاللۋرگيا ءمينيسترىنىڭ وزىمە تانىس ورىنباسارىنا باردىم. ول ءىرى كومبيناتتاردىڭ ءبىرىنىڭ ديرەكتورى مينيسترگە ءتيىستى وتىنىشپەن جۇگىنۋگە كەڭەس بەردى جانە ول ءىستىڭ شەشىمىن باقىلاۋدى ءوز موينىنا الاتىنىن ءبىلدىردى. ءبىز پارتكومنىڭ بۇرىنعى حاتشىسى تەلمان ەرعالي ۇلى جاقىپوۆ ەكەۋمىز تەكەلى قورعاسىن-مىرىش كومبيناتىنىڭ ديرەكتورى يبراگيم ەدەلبايەۆپەن كەزدەسۋ ءۇشىن ارنايى تەكەلى قالاسىنا باردىق. يبراگيم بايمۇرات ۇلى ءبىزدىڭ ينستيتۋتتىڭ تۇلەگى، ءارى بىزبەن ىسكەرلىك بايلانىستا بولاتىن. وعان «دوس-مۇقاسان» ءانسامبلى جانە ەلەكتروندى-مۋزىكالىق اسپاپتاردى ساتىپ الۋعا 25 مىڭ اقش دوللارى بولىنگەنى تۋرالى باياندادىق. ءتۇستى مەتاللۋرگيا مينيسترلىگىمەن ۇزاق كەلىسسوزدەردەن كەيىن ول دەمەۋشىلىك كومەككە رۇقسات الدى. ءبىر جىلدىڭ ىشىندە اسپاپتار بىزگە جەتتى،-دەپ اعىنان جارىلدى بايان راقىش ۇلى.
«دوس-مۇقاسان» ءانسامبلى ۇجىمىنىڭ ءوزىن-وزى جەتىلدىرۋگە دەگەن ۇمتىلىسىن سول كەزدەگى قازپتي رەكتورى ا.ك. وماروۆ، پارتكوم حاتشىلارى د. ك. كىشىبەكوۆ، ت. م. ءالجانوۆ جانە قازكسر جوعارى جانە ورتا ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ باسشىلارى ۇنەمى قولداپ وتىردى. بۇل ىسكە قازاق ۇلتتىق مۋزىكا ونەرىنىڭ بىلگىرى، "دوس-مۇقاساندىقتاردىڭ" ناعىز جانكۇيەرى دوسەنت ت.و. ساليبايەۆ ءوز ۇلەسىن قوستى.
تۇلەكتەرىم - تىرەگىم
1967-74 جىلدارداعى اۆتوماتيكا جانە ەسەپتەۋ تەحنيكاسى فاكۋلتەتى تۇلەكتەرىنىڭ كاسىبي قىزمەتتەگى جەتىستىكتەرى دە ايتارلىقتاي. 40-قا جۋىق تۇلەك فيزيكا-ماتەماتيكا، تەحنيكا جانە ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى بولدى.
وسى جىلدارى فاكۋلتەت ءوزىنىڭ دامۋ شىڭىنا جەتتى. بالكىم، بۇل ۋاقىت كەزەڭى بايان راقىشيەۆتىڭ 1967-1974 جىلدارداعى ا جانە ەت فاكۋلتەتىن باسقارۋ مەرزىمىمەن سايكەس كەلگەنى بەلگىلى. سولاي دەسەك دە، كەيىپكەرىمىز وسىنداي جوعارى بىلىكتى مامانداردىڭ پلەياداسىن دايىنداۋدا عالىم-پەداگوگتار پ.ا.شامين، ل. ا. بريچكين، ە. ا. يۆانوۆ، يۋ. ي. مالاحوۆ، ي.ن. مالاحوۆا، ن. يا. زاسلاۆسكايا، ي.ي. ۋۆاروۆ، يۋ. پ. گرۋزدوۆ، ۆ.پ. كارياكين، ا.پ. كۋسىي، م. م. تەلەمتايەۆ، ن. ك. قوجاسپايەۆ، ا. ۋ. ومىريايەۆ، ي. ت. تۋگامبايەۆ، ل. ۆ. ۆينوكۋروۆ، س. ت. تىنىمبايەۆ، ت. ك. بەكتىبايەۆ، ب. د. حيساروۆ، ا. ا. ءاشىموۆ، د. ك. كشيبەكوۆ، ا. ە. ەرجانوۆ، ل. ۆ. گۋلنيسكيي، ا. ا. اكيجانوۆ، ۋ. ك. قاليجانوۆ، ب. ر. راكيشيەۆ، ە. ا.تويعانبايەۆ سەكىلدى ۇلاعات يەلەرىنىڭ ۇلەستەرى ايتارلىقتاي دەپ ويلايدى.
دارىن سەيىتوۆ، جۋرناليست