قازاقستان پرەزيدەنتى ناۋرىز ايىندا بۋرابايدا وتكەن قۇرىلتايدا قوعامنىڭ بارلىق مۇشەلەرىنىڭ باستاماشىلدىعى مەن ىسكەرلىگىنە ەرەكشە ماڭىز بەردى. ال باستاماشىلىق قاسيەت ءدىن سالاسىنا دا اسا ماڭىزدى. بۇل باستاما ەكونوميكالىق جانە ساياسي باعىتتاعى ءىس-قيمىلىمىزدا عانا ەمەس، ءدىني ورتادا دا ءوز ۇستانىمىمىزدى وزگەگە ۇسىنۋدىڭ تاربيەلىك جولى بولماق.
ءدىن – تۇتاسىمەن تاربيە بەسىگى. بۇگىنگى تاڭدا كۇللى قوعامنىڭ مادەني-تاربيەلىك بىرلىكتە ءبىرىن-بىرى قولداپ ءجۇرۋى قاجەتتىلىككە اينالىپ وتىر. ءدىننىڭ دە قوعامنىڭ ىلگەرىلەۋ جۇيەسىنە كىرىگىپ، ىقپال ەتۋ مەحانيزمنىڭ ءبىر سالاسى رەتىندە قىزمەت ەتەتىن كەزەڭى كەلدى.
ۇلتتىڭ بولاشاعىن قالىپتاستىراتىن ەڭ ماڭىزدى قۇندىلىقتاردىڭ ءبىرى – ۇرپاق تاربيەسى. ۇلاعاتتى ۇرپاق تاربيەلەۋ – بارشامىزدىڭ ورتاق اسىل مىندەتىمىز. ءويتكەنى وسكەلەڭ جاس بۋىننىڭ بويىنداعى رۋحاني داعدارىستى بولدىرماۋ – بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكءتى ماسەلەسىنىڭ ءبىرى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى بۋرابايدا ءوتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا وسى ۇرپاق تاربيەسىنە ەرەكشە توقتالدى.
پرەزيدەنت ۇلتتىق باسقوسۋدا: «بىلتىر مەكتەپتەردە «ءبىرتۇتاس تاربيە» باعدارلاماسى قولعا الىندى. باعدارلامانى قابىلداۋ – ءىستىڭ باسى عانا. ەندى جاڭارعان قۇجاتتى ەلىمىزدەگى بارلىق مەملەكەتتىك ءبىلىم وشاعىنا ەنگىزۋ كەرەك. ونى الداعى ۋاقىتتا جەكەمەنشىك مەكتەپتەر دە باسشىلىققا الۋعا ءتيىس. سەبەبى تاربيە جۇمىسى بالالاردى تۇگەل قامتۋى قاجەت. سوندا عانا بۇل باستاما جالپىۇلتتىق اۋقىمعا يە بولادى. جوبانىڭ تۇپكى ماقساتى – وتانشىل، ءبىلىمدى، جاسامپاز ۇرپاق تاربيەلەۋ. مۇنىڭ ءبارى – ادال ازاماتقا ءتان قاسيەتتەر»، دەدى.
وسىعان وراي، قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى قوعامدا وتباسى قۇندىلىعىن ارتتىرۋعا ەرەكشە ءمان بەرىپ وتىر. باستاما وتە قۇپتارلىق. ءويتكەنى ءاربىر ادام ءۇشىن ۇشقان ۇياسىنىڭ ورنى بولەك. «وتان وتباسىنان باستالادى» دەپ بەكەر ايتىلماعان. وكىنىشكە قاراي، قازىرگى جاھاندانۋ زامانىندا قوعامعا ءقاۋىپتى جاعىمسىز ارەكەتتەر كورىنىس تاۋىپ وتىر. جامان ادەت قاشاندا تەز تارايدى. ال وعان ءبىر ەلىتكەن ادامنىڭ تاياۋ ارادا ودان ارىلۋى قيىن. دەمەك، كەز كەلگەن تاۋەلدىلىكءتىڭ جولى كەسىلۋى كەرەك. بۇگىنگى تاڭدا تاۋەلدىلىك دەرتءى جاس ۇرپاقتىڭ جان-دۇنيەسىن تۇمشالاپ بارادى. مەملەكەت باسشىسى وسى ماسەلەلەردى ۇلتتىق قۇرىلتايدا جان-جاقتى ايتقان بولاتىن.
قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى قازىرگى تاڭدا قوعامدا وسى ماسەلەنىڭ وزەكتىلىگىن ەسكەءرىپ، وتباسىنداعى ءوزارا مەيىرىمدىلىك، ىزگىلىك، ادامگەرشىلىك سىندى قۇندىلىقتارىمىزدى جاڭعىرتۋ ماقساتىندا 2025 جىلدى «يسلام جانە وتباسى قۇندىلىعى» جىلى دەپ جاريالادى. بۇل يدەيانى بۇكىل قوعام بولىپ قولداۋىمىز كەرەك. قوعامدا – وتباسى مەن قۇندىلىق شەكاراسى اجىراتىلماعان ءبىرتۇتاس ۇعىم. ەلىمىز ءدىني باسقارماسىنىڭ دەر كەزىندە كوتەرىپ وتىرعان ۇسىنىسىن ءاربىر اۋىلدا، ءاربىر قالادا، ءاربىر وتباسىندا قولداۋ تابۋى ءتيىس. ولاي بولماعان جاعدايدا قالىڭ بۇقارانى تاڭداۋ فۋنكسياسىنان ايىرىپ، تەك تۇتىنۋشى رەتىندە قالدىرامىز. بۇل تۋرالى قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ ءتوراعاسى، باس ءمۇفتي ناۋرىزباي قاجى تاعان ۇلى ءوزىنىڭ 2025 جىلعى 18 ساۋىردەگى «ەGEMEN QAZAQSTAN» گازەتىندە جاريالانعان «ۇرپاق تاربيەسى ءھام ۇلتتىق قۇندىلىق» ماقالاسىندا جان-جاقتى ماقالاسىندا اتاپ ءوتتى.
ءداستۇرلى مادەنيەت سىرتتان كەلەتىن سىرتى جىلتىراق جاعىمسىز مادەنيەتكە توتەپ بەرۋ ءۇشىن ەلدىڭ رۋحى، ساناسى جوعارى بولۋمەن قاتار، كۇندەلىكتى اقپارات بەرەتىن تەلەديدار، راديو، گازەت-جۋرنالدار تەرىس اسەردى ارتتىراتىن جارنامالاردان دا تازا بولعانى شارت. ۇلت تىلىندەگى حابارلار، ءداستۇرلى مادەنيەتىمىزدىڭ وزىق ۇلگىلەرى جۇيەلى تۇردە ءارى وزگە تىلدىلەردەن مولىراق جاسالۋى كوزدەلمەسە، ۇل رۋحىنىڭ السىرەۋى، اسىرەسە، جاس بۋىننىڭ باسقا باعىتقا كوشىپ كەتۋى جىلدامدايدى. مۇندايدا رۋحانياتتىڭ باستى سالاسى تەلەديدار دۇرىس باعىت بەرە الماسا، حالىق توبىرعا اينالادى. جاستارىمىزدىڭ تاعدىرى اقپارات قۇرالىنا تاۋەلدى. ەگەر اقپارات ۇلتتىق نەگىزدە كۇشتى بولسا، كىسى ەمەس كىسى – كىسى بولۋ مۇمكىندىگىن الادى. مادەنيەتىمىزدىڭ وركەندەۋى ادامدار ساناسىنداعى وزگەرىستەرگە بايلانىستى دەسەك تە، قوعامدى جايلاپ العان كوپ كەسەلدىڭ ءورشىپ كەتۋىنە ىقپال ەتەمىز. ءداستۇر بۇزۋشىلىقتىڭ كەز كەلگەن كورىنىسى مادەنيەتىمىزدىڭ دەڭگەيىن تومەندەتىپ، ۇياتتىڭ دا، ار-نامىستىڭ دا بەلىنەن باسىپ، ۇلت ديدارىنا داق تۇسىرەتىن بولادى.
ءححى عاسىردا گۋمانيزم ازايىپ، قاتىگەزدىك كوبەيىپ بارادى. بۇرىن كولىگىڭ جولدا قالسا، وزگە جۇرگىزۋشىلەر توقتاپ جاردەم بەرۋگە اسىعاتىن. بۇگىن ونى كورمەيسىڭ. بۇگىندە قاتىگەزدىك كوبەيىپ بارادى. قاراپ تۇرساڭ، ول ازايۋى كەرەك ەدى. وسىنىڭ ءبارى دۇنيەتانىمنىڭ ازايۋىنان بولىپ وتىر. ادامنىڭ جاراتىلىسىنا ىزگىلىك پەن زۇلىمدىق قاتار ەگىلگەن. ال سونىڭ قايسىسى الدىمەن كورىنەدى، ول – ادامدى قورشاعان ورتاعا، ادامنىڭ تاعدىرىنا، ساناسىنا بايلانىستى. ادامگەرشىلىك قاعيدالارى ەلدە قانداي بيلىك تۇرعانىنا بايلانىستى ەمەس. ولار تۇراقتى جانە ماقساتتىڭ وسۋىنە عانا تاۋەلدى. سونداي-اق، مەملەكەتتىڭ ۇلىلىعىن تەك جەر كولەمىمەن ساناۋعا دا بولمايدى. ۇلىلىقتى ورتاق ىسكە جۇدىرىقتاي جۇمىلعان حالىقتىڭ جىگەرى مەن بىرلىگى، تاباندىلىعى مەن ءتارتىبى جانە سول مەملەكەتتى قۇتتى مەكەنگە اينالدىرۋعا ۇمتىلعان ۇلتجاندى ادامدارعا بايلانىستى. دەمەك، ءبىزدىڭ قوعامعا بۇگىن ءوزىنىڭ، ەرتەڭ بولسا، بولاشاق ۇرپاعىنىڭ باقۋاتتى بولۋى ءۇشىن بۇگىن ءولىپ كەتۋگە بار ۇلتجاندى ادامدار كەرەك بولىپ تۇر. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ۇندەۋى دە وسىعان سايادى.
بۇگىنگى ۇلتتىق سانا، ونىڭ قوعامعا تيگىزەر ىقپالى تۋرالى سوڭعى جىلدارى جۇيەلى وي ءتۇزىلىپ، رۋحاني ءسوز ايتىلا باستادى. وعان دا شۇكىر. سەبەبى، وسىدان ونشاقتى جىل بۇرىن قازاق قاۋىمىنىڭ قارنى اشىپ تۇرعان شاقتا دۇنيەنى بايلاۋ قارىندى تويدىرۋ مەن بايۋدىڭ باعانالى جولىن تابۋ بولىپ ەدى. ءقازىر دە قوعامنىڭ نەگىزگى بولىگى وسى ماقسات توڭىرەگىندە تىربانىپ جاتىر. الايدا ول ۇندەۋ ەستيتىن قۇلاققا، ساڭىلاۋى بار ساناعا عانا جەتىپ تۇر. ەلدىڭ رۋحاني كەلبەتى ۇلتتىق يدەولوگيا مەن ۇلتتىق نامىستىڭ نەگىزىندە داميدى. بۇل رەتتە ۇلتتىڭ زيالىسىن ىزدەۋىمىز كەرەك بولىپ تۇر. قازىرگى كەزەڭدە زيالىنىڭ مىندەتى قارا باسىنىڭ كۇيبەڭىن قويا تۇرىپ، ۇلتتىق رۋحتى وياتۋ، قوعامعا قوزعاۋ سالۋ، ۇلتتىق نيگيليزممەن كۇرەسۋ. ۇلتتىڭ رۋحىنىڭ كۇشتىلىگىنە ۇلتتىڭ ءوزىن سەندىرۋ. كەشە بولسا تاريحىن تالكەككە سالىپ، بۇگىن بولسا، التىن ارقالاپ جۇرگەن ءبىزدىڭ جۇرتقا «سەن ۇلى ۇلتسىڭ» دەپ كوزىن جەتكىزۋ – قيىننىڭ قيىنى بولىپ تۇر.
بۇگىندە قوعام «ماتەريالدىق وركەنيەت تىعىرىققا تىرەلدى» دەپ دابىل قاعىپ تۇر. جاپوندار الەمدى شارپىعان قارجى داعدارىسى ءقاۋىپتى ەمەس، رۋحاني داعدارىستان قورقۋ كەرەك، دەگەندى ايتۋدا. ال الەۋمەتتانۋشىلار قازىرگى قوعام رۋحاني كەدەيلەنىپ بارادى، دەپ وتىر. ماتەريالدىق تۇرعىدان باي بولا تۇرا رۋحاني ازعىن ءھام تويىمسىز بولسا، ناعىز بەيشارا سول بولار ەدى. ال قاراپايىم تىرشىلىك ەتىپ رۋحاني جاعىنان باي بولسا، باقىتتى جان دەپ سونى ايتۋعا بولاتىنى ايقىندالعان. قازىرگى جاپون جاستارى ءداستۇرلى مادەنيەت پەن ادەپ-عۇرىپتى ۇمىتىپ، ۇلتتىق سانادان اجىراپ بارادى. وسىعان ساي قوعام ماتەريالدىق ءونىم كولەمىن ۇلعايتىپ، سونىڭ ەسەسىنەن ادامي قۇندىلىقتاردان ايرىلۋدا. قورشاعان ورتاعا وراساڭ زيان كەلىپ، جالپى قوعامنىڭ كۇيرەۋ پروسەسى ءجۇرىپ جاتىر. ادامگەرشىلىك پارىز، تۋىسقاندىق مەيىرىم، اتا-انا الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىك سەزىمدەرى جويىلىپ بارادى. اتا-بابالارى قالىپتاستىرعان رۋحاني تىرشىلىككە ورالۋ قاجەتتىگى دە ۇمىت قالۋدا. ودان تويىمسىزدىق پەن رۋحاني كەدەيلىكتى جەڭۋ باستى ۇستانىم بولىپ تۇر.
ادام دۇنيە ءۇشىن ەمەس، دۇنيە – ادام ءۇشىن ۇرانى كوتەرىلگەندە عانا العا باساتىنى انىق. ال قوعام ادامنان تۇرادى. يسمايل ءال-جاۋھاري مەن ءال- فارابي ايتقان «ادامنىڭ كۇنى اداممەن»، دەگەن ءسوزدى تالاي ويشىل قايتالاعان. ادامنىڭ جەتىلۋى الەۋمەت ارقىلى مۇمكىن» دەگەن كونفۋسيي. ال ريم ويشىلى مارك اۆرەليي: «ادامدى ءسۇي، قۇدايدىڭ زاڭدارىنا باعىن» دەيدى.
قازاق قوعامىندا دىنىمىزگە ورالۋ، ءتىلىمىزدى جاڭعىرتۋ، ءسالت-داستۇردى ۇستانۋ تۇرعىسىنان كوپتەگەن ىستەر كورىنىس بەرۋدە، ونى جوققا شىعارۋعا بولماس.
ەندى باستاپقى ماسەلە – ۇلتتىق تاربيەگە قايتا ورالساق. بالا – ءبىزءدىڭ اينامىز. پلاتون: ۇلدى تاربيەلەي وتىرىپ، جەر يەسىن تاربيەلەيمىز، قىزدى تاربيەلەي وتىرىپ، ۇلتتى تاربيەلەيمىز» - دەپ بەكەر ايتپاسا كەرەك. دەمەك، جاستاردى قالاي يسەك، جاس شىبىق سولاي ءوسىپ شىعادى. جاس ادامنىڭ ءبىلىم الىپ شىعۋى ءۇشىن نەندەي جاعداي تۋعىزۋىمىز كەرەك؟ بۇل ءومىر بويى مەكتەپ پارتاسىندا نەمەسە ستۋدەنتتىك اۋديتوريادا وتىرۋ كەرەك، دەگەن ءسوز ەمەس. بۇل – ءبىلىمنىڭ قاجەتتىلىگىن اركىم ءوز جادىمەن ۇنەمى سەزىنىپ ءجۇرۋى كەرەكتىگىنە جاسالعان سىلتەمە. ال ءبىلىم تەك وقۋلىقتاردا عانا كورىنىس تاپقان با؟ ال كوركەم ادەبيەت بەرەتىن ويلانتقىش-تانىمدىق ءبىلىم شە؟ جاقسى كىتاپ وقۋ – وتكەن زاماننىڭ ەڭ جاقسى ادامدارىمەن اڭگىمەلەسۋ. ول – عاسىرلارعا ساپارعا شىققان اقىل ەسكەرتكىشى. ال قۇران ەڭ كونە كىتاپ. دەمەك، قۇراندى وقۋ كەرەك، ول تۇلا بويى تۇنىپ تۇرعان قۇندىلىق. ءبىز قوس بىردەي قۇندى كىتاپ ۇستاعان ەلمىز. قولىمىزدا قاسيەتتى قۇران كىتابى بار، ابايدىڭ كىتابى بار. بۇلاردىڭ ەكەۋى دە تۇنىپ تۇرعان تاربيە كىتابى.
وقۋلىقتارداعى ەكونوميكالىق تا، ساياسي دا، تەحنيكالىق تا تەوريالار ادامعا ءبىلىمنىڭ العاشقى ساتىسىن عانا بەرەدى. ال سوعان سۇيەنە وتىرىپ، تىڭ جاڭالىقتارعا ۇمتىلدىراتىن – ادامنىڭ قيالى. ال قيالدىڭ رەسۋرسى – شىعارماشىلىق ادامدارىندا بولاتىنىن ەستەن شىعارماعان ءجون. ال شىعارماشىلىقپەن اينالىساتىن ادامدار قوعامدىق دامۋعا ىقپال ەتەتىنىن دە ەسكەرگەن ابزال. ەكونوميكادا بولسىن، ساياساتتا بولسىن دامىپ كەتكەن ەلدەردە بولاشاقتاعى دامۋ جونىندە اقىلعا قونىمدى بولجامدار مەن سىن-پىكىرلەر ايتاتىن جانە ونى ىسكە اسىرۋعا العاشقى بولىپ كومەككە كەلەتىن دە شىعارمالىقپەن اينالىساتىن ادامدار ەكەن. سوندىقتان ءىرى كورپوراسيالار مەن مەملەكەتتىك اپپاراتتار قالام قايراتكەرلەرىن كەڭەسشىلەر رەتىندە جۇمىسقا شاقىراتىنىن كورىپ ءجۇرمىز. بۇگىنگى جاھاندانۋ باسەكەسىندە قوعامدى ىلگەرى جەتەلەۋشى قۋاتتى ينتەللەكتۋالدىق كۇش ەكەنىنە كوزدەرى جەتكەن. وركەنيەتتى ەلدەردىڭ ىسكەر ادامدارى جاھاندانۋ زامانىنىڭ ءبىر قاراعاندا ادام سەنگىسىز بولىپ كورىنەتىن بۇگىنگى تاڭداعى وسىنداي ۋتوپيالىق يدەيالارعا مۇقتاج ەكەندىكتەرىن ايتۋدا. ۋتوپيا دەگەن ۇعىمدى ءبىز جاعىمسىز ماعىناسىندا عانا قابىلداپ ۇيرەنىپ كەتكەن سياقتىمىز. بۇگىنگى جاھاندانۋ زامانىندا، ۋتوپيا دەگەنىمىز – ەرتەڭگى كۇندى جانە الىس بولاشاقتى قالاي قۇرۋ كەرەكتىگى تۋرالى سان قيلى ۇسىنىس پەن ادام اقىلى بارىپ كورمەگەن جەرلەرگە دەيىن ويدى جەتەلەپ اپارۋ. سوندىقتان كوركەم ادەبيەتپەن سۋسىنداعان ەل – يدەيالار وتانىنا اينالادى.
بۇگىنگى تاڭدا باسپالاردان شىعىپ جاتقان كىتاپتارعا دەگەن سۇرانىس كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى. بۇل – قۋانتارلىق جاعداي. وسى ورايدا «يسلام جانە وتباسى قۇندىلىعى» جىلى اياسىندا بالالارعا ارنالعان «مەنىڭ سۇيىكءتى وتباسىم» كىتابىن شىعارۋدى قولعا الۋ وتە قۇپتارلىق. ءار وتباسىنىڭ باقىتتى بولۋى ماڭىزدى بولعاندىقتان «وتباسى باقىتى» تاقىرىبىنداعى ەڭبەكتى بارلىق ەڭبەك ۇجىمى مەن بارلىق مەكتەپتەردە وقىتۋدىڭ كەشەندى جوسپارىن جاساۋ ابزال بولعان بولار ەدى.
پرەزيدەنت ۇلتتىق قۇرىلتايدا مەكتەپتەردە، ءتۇرلى مەكەمەلەردە، سونداي-اق ءىرى كومپانيالاردا ۇلتتىق كيىمگە ءمان بەرىلە باستاعانىن ەرەكشە اتاپ ءوتءتى. ۇلتتىق كيىمنىڭ ءدىنىمىز بەن داستۇرىمىزگە ساي زاماناۋي ۇلگىسى قوعام تاراپىنان قولداۋعا يە بولدى. ءدىني باسقارما قىزمەتكەرلەرى جاماعات اراسىندا ۇلتتىق كيىمىمىزدى، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى ناسيحاتتاۋعا ايشىقتى ۇلەس قوسىپ كەلەدى. وسى رەتتە جاستارعا قاتىستى تاعى ءبىر وزەكتى ماسەلەگە توقتالىپ وتسەك. حالىقتىڭ ءدىني ساۋاتىن اشىپ، اسىرەسە دىنگە بەت بۇرعان جاستاردى دەسترۋكءتيۆتى ءدىني اعىمداردىڭ يدەولوگياسىنان ساقتاندىرۋ – اسا ماڭىزدى جۇمىستاردىڭ ءبىرى. بۇل ماسەلەگە دە مەملەكەت باسشىسى ۇلتتىق قۇرىلتايدا ايرىقشا نازار اۋداردى.
قۇرىلتاي وتىرىسىندا پرەزيدەنت: «تەرىس اعىمدارعا، قازاقتىڭ بولمىسىنا جات يدەولوگيالارعا توسقاۋىل قويۋ قاجەت ەكەنىنە ەش كۇمان جوق. ەلىمىزدە ءدىن بوستاندىعىنا كەپىلدىك بەءرىلگەن. ءبىراق جۇگەنسىزدىككە، ءتارتىپسىزدىككە جول بەرۋگە بولمايدى. ءدىننىڭ اسا ماڭىزدى ميسسياسى – ۇلتتى ۇيىستىرۋ»، دەدى. پرەزيدەنت ايتپاقشى، جالپى قوعامنىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماقتاستىعىنىڭ نەگىزى ينديۆيد پەن ۇجىمدار اراسىنداعى تەپە-تەڭدىك ورناتۋ ارقىلى ءوزارا ارەكەتتەستىككە ۇمتىلۋمەن بايلانىستى. بىرلىك پەن ىنتىماقتاستىق قالىپتاسقان قوعامدا جەكە ادامدار مەن ۇجىمداردىڭ باستامالارى قولداۋ تاۋىپ، مەملەكەت قوعامداعى ادىلدىك پەن ساباقتاستىقتىڭ، ۇجىمدىق تالقىلاۋدىڭ كەپىلى رەتىندە ارەكەت ەتپەك. سوندىقتان قازىرگى جاھاندانۋ زامانىندا بىرلىك پەن ىنتىماقتاستىقتا بولۋىمىز كەرەكتىگىن بۇگىنگى ۋاقىت كورسەتىپ وتىر. جاستاردىڭ گۋمانيستىك باعىت-باعداردان جانە ءوزىن-وزى باعالاۋدان تىس ءوسۋى قوعامنىڭ، ادامنىڭ مۇددەلەرىنە قايشى كەلىپ، قورقىنىشتى قۇبىلىسقا اينالادى. بۇل جەردە دە ءدىننىڭ ىقپالى زور.
شىن مانىندە، اسىل ءدىنىمىز سان عاسىردان بەرى ۇلتىمىزدى ىنتىماققا ۇيىستىرىپ، حالقىمىزدىڭ رۋحاني تىرەگىنە اينالدى. يماندىلىققا بەت بۇرعان جاستار قاشان دا جاقسىلىق جاساۋعا قۇشتار. الايدا ءدىني ۇكىمدەردىڭ تۇپكى مانىنە تەرەڭ ۇڭىلمەيتىن كەيبىر جاس بۋىن وكىلدەرىنىڭ دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردىڭ ارباۋىندا كەتىپ جاتقانى جاسىرىن ەمەس. ءبىز از حالىقپىز. ءتۇزۋ جولدان تايعان ءاربىر قازاق ءبىزدى ورتايتىپ كەتەدى. سوندىقتان مادەنيەتتىڭ، ءدىننىڭ تەرەڭ داستۇرلەرىن كوكىرەك-كوزى اشىق، ءبىلىمدى ادامداردان تۇراتىن قوعامدا عانا تولىققاندى تۇردە قالىپتاسا الادى. ال ودان حابارى جوق بىلىمسىزدىك ادامدى الەمدىك ساياساتتىڭ قازىرگى الاساپىرانىندا جالعان دەموكراتيانىڭ قولجاۋلىعىنا اينالدىرادى. ونى العاشقى بولىپ ءدىن قايراتكەرلەرى بايقاي الادى. قيالدىڭ رەسۋرسى – ءدىني ورتادا قالىپتاسقان. ولار كورىنىپ تۇرعاندى عانا ەمەس، كورىنبەي تۇرعاندى دا كورە الاتىن قاسيەتكە يە. دەمەك، ءدىن ادامىنىڭ كورگىشتىگىن دامۋىمىزدىڭ ءار سالاسىنا پايدالانا ءبىلۋىمىز كەرەك.
ءدىني باسقارمانىڭ نەگىزگى جۇمىس باعىتتارىنىڭ ءبىرى – حالىقتى جات ءدىني اعىمداردان ساقتاندىرۋ. بۇل رەتتە ءدىني باسقارما قىزمەتكەرلەرى كەشەندى جۇمىستاردى جۇزەگە اسىرىپ كەلەدى.
ءمۇفتياتتىڭ ءدىني وڭالتۋعا جاۋاپتى ماماندارى بىلتىر جاماعات اراسىندا ءتۇرلى كەزدەسۋلەر وتكىزگەن. دىنگە قىزىعۋشىلىق بىلدىرگەن جاستاردىڭ قانداي ءدىني ادەبيەتتەن مالىمەت الاتىنى وتە ماڭىزدى. سوندىقتان ءمۇفتيات وسى باعىتتا وتكەن جىلدىڭ وزىندە «بابالار ىزىمەن: قازاق دالاسىنداعى مۇسىلماندىق مەكتەپ»، «يسلام ەنسيكلوپەدياسى»، «قالىپ»، «وي سالار وقيعالار»، «يماندىلىق الىپپەسى» سىندى ماڭىزدى ەڭبەكتەر حالىقتىڭ تالعامىنا جەتكىزىلىپتى. بۇل از قۇندىلىق بولماسا كەرەك.
اللاعا شۇكىر، ءقازىر ەلىمىزدە ءدىني باسقارمانىڭ قىزمەت جۇيەسىندە جۇمىس زايىرلى قوعامنىڭ تالاپتارىنا ساي قۇرىلعان. جاستاردى باسقارۋدى، ولاردىڭ ءاربىر ارەكەتىن باقىلاۋدى ءوز قولدارىنا الۋعا تىرىسادى.
جاستارعا دۇرىس تاربيە بەرۋ ەڭ باستى ۇستانىم بولعانى ابزال. ولار قاي كەزدە دە قوعامنىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى بولعان. ەجەلگى انتيكالىق قۇل يەلەنۋشى گرەك-ريم يمپەرياسى بيلىگىنىڭ ءوزى جاس ۇرپاقتىڭ دەنە ءبىتىمىنىڭ جانە اقىل-ويىنىڭ ءتۇزۋ بولىپ ءوسۋى مادەنيەتىمەن تۇراقتى اينالىسقان. كەزىندە ستالين، ماو سزەدۋن مەن گيتلەردىڭ ءوزى جاستارمەن جۇمىس ىستەۋدى ءوز نازارلارىنان تىس قالدىرماعان. افريكادا بۋركينو فاسو دەگەن ەل بار. ول ەلدىڭ اتىن اۋدارعاندا – «ادال ادامدار ەلى» دەگەن ماعىنانى بەرەدى ەكەن. سول ەل جاستاردى تاربيەلەۋدە ادالدىق تانىتۋدا بارلىق تاربيەنى دىنمەن قابىستىرىپ وتىرادى ەكەن. ودان ولاردىڭ زيان شەگىپ جاتقانى جوق. ال جەرىندە تاس پەن قۇمنان باسقا تابيعي رەسۋرسى جوق يزرايل وزدەرىن «ءبىز قۇدايدىڭ ىقىلاسى تۇسكەن ەلمىز!» دەپ اتايدى. حالىقتى سول يدەيا اياسىندا تاربيەلەيدى. ءداستۇر-سالت دەمەكشى، «تۇركىمەندەر بالا دۇنيەگە كەلگەن ساتتەن باستاپ، وعان ارناپ، كىلەم توقي باستايدى ەكەن. ونىڭ العاشقى قاز باسقان قادامىن دا سول كىلەم ۇستىندە اتقارىپ، ونى بالانىڭ اياعىن استىنا توسەيدى ەكەن. قانداي جاراسىمدى! بىزگە دە وسىنداي ءبىر جاراسىمدى ادەمى ءداستۇردى قالىپتاستىرۋ كەرەك سياقتى. گرەكتەر بالا دۇنيەگە كەلگەن كۇنى، ءزايتۇن اعاشىن وتىرعىزىپ، ونى ءسابيدىڭ الاقانىمەن سۋارادى ەكەن.
بۇگىندە ۋكراينا حالقىنىڭ جانكەشتىلىگى تۋرالى كوپ ايتامىز. نەگە؟ ونى مىنادان ىزدەگەن دۇرىس سياقتى. سەبەبى، بۇل ەلدە جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردە «وتاندى قورعاۋ» اتتى ساباقتار وتكىزىلەدى. ال ءبىز قۇر ماقتانعا بويىمىزدى ۇيرەتىپ العانبىز. سودان كەلىپ، ۇلتتىق تاربيە بەرۋدە وسالمىز. ايتەۋىر، بالامىز بىردەڭە ءبۇلدىرىپ قويماسا دەگەنگە ءمازبىز. ولاي بولمايدى. ماسەلەن، فين حالقىندا «سيسۋ» دەگە ءسوز بار. وسى «سيسۋ» ءسوزى فيندەردى عاسىر باسىنداعى الاپات داعدىرىستان الىپ شىققان بولاتىن. ول بىزدىڭشە، «ەڭسەڭ جىعىلماسىن»، دەگەن سوزگە سايادى. مىنە، بۇل دا تاربيەنىڭ ءبىر سالاسى. بىزگە دە – ءبىز مىقتىمىز، ءبىز كۇشتىمىز، ءبىز بىرىكسەك، الەمدى تاڭقالدىرامىز! -دەگەن وتتى سوزدەر كەرەك بولىپ تۇر.