جاڭا ولجالار، ۆولونتەرلەردىڭ قاتىسۋى جانە وڭىرلەردىڭ ماڭىزى: قازاقستاندىق ارحەولوگتاردىڭ بيىلعى جىلعى جۇمىسى تۋرالى نە بەلگىلى
قازاقستاندىق ارحەولوگتاردىڭ قانداي ماڭىزدى جاڭالىقتار اشقانى جايىندا وڭىرلىك كوممۋنيكاسيالار قىزمەتىنىڭ الاڭىندا ءا. ح. مارعۇلان اتىنداعى ارحەولوگيا ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارى ايتىپ بەردى، دەپ حابارلايدى aqshamnews.kz
بيىل قازاقستاندىق ارحەولوگتار تاريحي جانە مادەني قۇندىلىعى بار ءبىرقاتار ماڭىزدى جانە قۇندى ولجالاردى تاپتى، ولاردىڭ ىشىندە باتىس قازاقستاندا تابىلعان V-VI عاسىرلارعا جاتاتىن التىن سىرعالار مەن مونەتالار، قوستاناي وبلىسىندا قازبا جۇمىستارى كەزىندە ساق كەزەڭىنىڭ كۇمىس اينالارى، سونداي-اق شىعىس قازاقستاندا تابىلعان جانە ەرتە قولا داۋىرىنە جاتاتىن ەڭ كونە التىن اشەكەيلەر بار. سونىمەن قاتار، قىپشاق كەزەڭىنىڭ ەسكەرتكىشتەرىن زەرتتەۋ كەزىندە مىس تاڭباسى بار قاسىق تابىلدى، ورتالىق قازاقستانداعى ساق كەزەڭىنىڭ بۇرىنعى قونىسى تابىلىپ، زەرتتەلدى. بۇل جاڭالىقتاردىڭ وتاندىق عىلىم ءۇشىن دە، الەمدىك ارحەولوگيالىق قوعام ءۇشىن دە ماڭىزى زور.
«ءا. ح. مارعۇلان اتىنداعى ارحەولوگيا ينستيتۋتى 2024 جىلى 70 ەكسپەديسياعا شىعۋدى جوسپارلاپ وتىر. ءقازىردىڭ وزىندە 45 ەكسپەديسيا اياقتالدى. قازىرگى ۋاقىتتا ارحەولوگيا ينستيتۋتى قازاقستان رەسپۋبليكاسى عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن ىرگەلى عىلىمي زەرتتەۋلەر باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋدا. ىسكە اسىرۋ ساتىسىندا گرانتتىق قارجىلاندىرۋ بويىنشا 3 ءىرى نىسانالى جوبا بار. ءبىرىنشىسى – «سولتۇستىك قازاقستان مادەني-تاريحي پروسەستەر كونتەكستىندە: تاس داۋىرىنەن ەتنوگرافيالىق قازىرگى زامانعا دەيىن» جوباسى. ەكىنشىسى – «قازاقستان تاريحىنداعى عۇن-سارمات ءداۋىرى: ءپانارالىق زەرتتەۋ، تالداۋ جانە رەكونسترۋكسيا». سونداي - اق «ەجەلگى جانە ورتا عاسىرلارداعى الماتى: ارحەولوگيالىق مۇرانى زەرتتەۋ جانە ساقتاۋ» ارنايى جوباسى جۇزەگە اسىرىلۋدا»، - دەدى ءا. ح. مارعۇلان اتىنداعى ارحەولوگيا ينستيتۋتى باس ديرەكتورىنىڭ عىلىم جونىندەگى ورىنباسارى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، PhD اسەمگۇل كاسەنوۆا.
ينستيتۋتتىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى تالعات ماميروۆ قازبا جۇمىستارى اياقتالعاننان كەيىن بارلىق ارتەفاكتىلەر مۇقيات وڭدەلىپ، كونسەرۆاسيالاناتىنىن اتاپ ءوتتى. بۇل بىرنەشە كەزەڭدەردى قامتيتىن كۇردەلى جانە كوپ دەڭگەيلى پروسەسستەردەن وتەدى.
«ءاربىر تابىلعان ارحەولوگيالىق ولجاعا ءبىز ارحەولوگتار كەشەن رەتىندە قارايمىز. كەز كەلگەن، ءتىپتى ەڭ كىشكەنتاي ولجا دا ماڭىزدى اقپارات بەرەتىن ىدىستىڭ نەمەسە بۇيىمنىڭ فراگمەنتى بولا الادى. ودان كەيىن تابىلعان ات نەمەسە بۇيىم بەكىتىلىپ، جىكتەلەدى. ەگەر زووارحەولوگيالىق ماتەريال تابىلسا، ول زووارحەولوگ ماماندارعا جىبەرىلەدى. مامان تابىلعان زاتتى مۇقيات زەرتتەيدى، تيپولوگيانى قۇراستىرادى، ىرىكتەۋ جۇرگىزەدى جانە تالدايدى. تاس قۇرالدار، التىن، قولا، مىس نەمەسە كەراميكالىق بۇيىمدار تابىلعان جاعدايدا، ولاردىڭ بارلىعى اكت بويىنشا بەرىلەدى جانە ينستيتۋتقا كەلگەننەن كەيىن تەحنولوگيالار زەرتحاناسىنا جىبەرىلەدى. قاجەت بولعان جاعدايدا كونسەرۆاسيالاۋ جانە قالپىنا كەلتىرۋ جۇرگىزىلەدى. ەگەر جاقسى ساقتالعان بولسا، ماماندار ونى تەكسەرىپ، ولشەۋلەر، سۋرەتتەر، فوتوسۋرەتتەر جاسايدى، 3D مودەلىن جاسايدى. ەسكەرتكىشتىڭ نەمەسە تابىلعان زاتقا قانشا جىل بولعانىن انىقتاۋ ءۇشىن كوپتەگەن ماتەريالدار تەكسەرىلىپ، ءتيىستى شەبەرحانالارعا جىبەرىلەدى»، - دەدى ول.
ارحەولوگتار اتاپ وتكەندەي، تابىلعان زاتتاردىڭ سانى بويىنشا كەز-كەلگەن ايماقتى ءبولۋ قيىن، ويتكەنى بارلىق ايماقتاردىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى بار. وسىنداي وڭىرلەردىڭ ءبىرى - الماتى اۋماعى، وندا كوپتەگەن جىلدار بويى قارقىندى ارحەولوگيالىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلىپ كەلەدى.
«الماتى مەن الماتى وبلىسىنىڭ اۋماعىنداعى ەسكەرتكىشتەر كەشەنىن انىقتاۋ جانە زەردەلەۋ مۇندا ءارتۇرلى تاريحي داۋىرلەردەگى ەسكەرتكىشتەردىڭ وتە كوپ شوعىرلانعانىن كورسەتەدى. بۇل اۋماقتا تاس ءداۋىرىنىڭ وزىندىك مادەنيەتىنىڭ بار ەكەندىگى تۋرالى كوپتەگەن دالەلدەر بار. ءقازىر ءبىز ارىپتەستەرىمىبەن كەيىنگى پالەوليت داۋىرىندەگى ارحەولوگيالىق مادەنيەتتى ءبولىپ كورسەتۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. قولا ءداۋىرى ءوزىنىڭ ەسكەرتكىشتەرىمەن تانىمال، ويتكەنى تاۋ بوكتەرىندەگى ايماق سول كەزەڭدەگى ەسكەرتكىشتەردى ىزدەۋدە جانە تابۋدا ەرەكشە. ەرتە مەتالل ءداۋىرىن زەرتتۋمەن اينالىساتىن ينستيتۋت ماماندارى وسى ايماقتا ءۇي قۇرىلىسى، مەتاللۋرگيا جانە باسقا دا قولونەردىڭ دامۋىن كورسەتەتىن ءبىرقاتار ەسكەرتكىشتەردى ءساتتى وقشاۋلاپ، زەرتتەدى. ەجەلگى ونەر تۋرالى ايتاتىن بولساق، 2024 جىلدىڭ وزىندە الماتى وبلىسىندا 2000 پەتروگليف انىقتالدى»، - دەدى تالعات ماميروۆ.
سوڭعى جىلدارى ەرىكتىلەردىڭ ارحەولوگيالىق ەكسپەديسيالارعا قاتىسۋى تانىمال ترەندكە اينالدى. كەز كەلگەن ادام بەلگىلى ءبىر ىرىكتەۋ كەزەڭدەرىنەن ءوتىپ، ارحەولوگيالىق توپتىڭ قۇرامىنا كىرە الادى.
«ءبىزدىڭ ينستيتۋتتىڭ ەسىگى ەرىكتىلەر ءۇشىن ءارقاشان اشىق. ولار بىزگە ءجيى جۇگىنەدى جانە ءباز «وحوتنيكي زا پەتروگليفامي» قوعامىنىڭ ەرىكتىلەرىمەن ىنتىماقتاسا جۇمىس ىستەيمىز. ولار بىزگە كوپ كومەكتەسەدى. ۆولونتەرلىك تۋرالى تولىق اقپاراتتى ينستيتۋتتىڭ www.archeo.kz سايتىنان الۋعا بولادى»، - دەدى اسەمگۇل كاسەنوۆا.