قازاقتىڭ كورنەكتى قالامگەرى شەرحان مۇرتازا «ءجۋرناليستىڭ ارقالاعانى – التىن، جەگەنى – جانتاق» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوز قالدىردى. وسى ءبىر اۋىز ءسوزدىڭ توڭىرەگىندە تالاي سىر جاتىر. البەتتە، الدىڭعى بۋىن وكىلدەرىنىڭ ىس-تاجىريبەسى، كورگەنى مەن تۇيگەنى مول. قوعام تىرشىلىگىنىڭ كوشىنە ىلەسكەن جاس ۇرپاققا ايتار ويى دا بار. وسى ورايدا قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ ءتوراعاسى، مەديامەنەدجەر سەيىتقازى ماتايەۆپەن سۇحباتتاسقان ەدىك.
شىندىق سالتانات قۇرعان ورتادا ادىلدىكتىڭ اق تۋى جەلبىرەيدى
– سەيىتقازى بەيسەنعازى ۇلى، ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، «ادىلەتتى قازاقستان» ورناتۋدا ءاربىر جاننىڭ ءرولى قانداي بولۋى كەرەك؟
– قازىرگى تاڭدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ باستاماسىمەن «ادىلەتتى قازاقستان» يدەياسى جۇزەگە اسۋدا. ەندىگى كەزەكتە وسى باستاما ىسكە اسا بەرسە دەگەن نيەتىمىز بار. وسىعان بايلانىستى وڭىرلەردە ءتۇرلى جيىندار وتۋدە. بۇل – وتە دۇرىس قادام! بىزگە شىندىق اۋاداي قاجەت.
ءبىر نارسەنى شەگەلەپ ايتايىن. شىندىق سالتانات قۇرعان ورتادا ادىلدىكتىڭ اق تۋى جەلبىرەيدى. ءوزىم جۋرناليستيكا سالاسىندا ىستەگەندىكتەن، جالعاندىقتان گورى شىندىقتىڭ كەشىگىپ جەتەتىنىن كوردىك. ءبىراق ءتۇبى ادالدىق ورنايتىنىنا كوز جەتكىزدىك. ءيا، كەيبىر ادامداردىڭ بۇل ويدى تۇسىنبەۋى ىقتيمال. الايدا، ۋاقىت وتە كەلە ءبارى وزگەرەدى. جالشى بولساڭ دا، جۋرناليست بولساڭ دا، عالام ادامى اتانساڭ دا ءبارىن زاڭ بويىنشا ىستەگەن دۇرىس. سوندا قوعام وڭالادى. بۇرىنعىدان جەتكەن تامسىلگە زەر سالساق، «اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى» دەيدى. مەيلىنشە كەتكەن كەمشىلىكتى تۇزەپ، بولاشاققا بەت بۇرۋدان تانباساق دەگىم كەلەدى. ءومىر دەگەن قاس-قاعىم. بۇل جالعاندا ءار ازامات ءوز وتانى ءۇشىن قولىنان كەلگەن جاقسىلىعىن جاساسا دەيمىز. سوندا عانا وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسىلارىمىز انىق.
– قازاق جۋرناليستيكاسى قانشالىقتى قاۋقارلى؟ اقش، ەۋروپا جۋرناليستەرىمەن سالىستىرۋعا بولا ما؟
– ارينە، ابدەن بولادى. ءبىراق قاراڭىزشى، قاي جاعىنان سالىستىراسىز، مىنە، ءماسەلە سوندا. امەريكا قۇراما شتاتتارى، ۇلىبريتانيا، فرانسيا، گەرمانيادا ب ا ق بۇرىننان قاۋقارلى تۇردە جۇمىس ىستەپ كەلەدى. شامامەن 2-3 عاسىردان بەرى ءبىر جۇيەگە ءتۇستى. ولاردىڭ بىزگە قاراعاندا تاجىريبەلەرى دە مول. Reuter، BBC اگەنتتىكتەرىنىڭ دە قاۋقارى جوعارى. زاڭعا باعىنادى، سونىڭ شەڭبەرىندە تىرلىك قىلادى.
بۇگىنگى كۇنى قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنا 6 مىڭ كىسى مۇشە بولدى. فيليالدارمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا جۇمىس ءىستەيمىز. ەلدەگى ب ا ق ابىرويىن كوتەرۋگە اتسالىسىپ ءجۇرمىز. بۇيىرسا، الداعى ويلارىمىزدى ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىرساق، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.
مىقتى مەنەدجەر جۋرناليستيكانىڭ باعىن اشادى
– New York Times، Washington Post سياقتى الپاۋىت گازەتتەردىڭ ءالى كۇنگە دەيىن اتاعى اسقاقتاپ تۇر. الەم ەلدەرىنىڭ باسپاسوزىنە ۇلگى بولۋدا. ولاردىڭ داۋرەنىنىڭ بۇلاي ءجۇرىپ تۇرۋىنا نە سەبەپ؟
– ءبىز ءبىر نارسەنى ۇعايىق. ءبارى ءتاجىريبەمەن كەلەدى. ءسوزىڭىزدىڭ جانى بار. شەتەل اقپارات قۇرالدارىنىڭ داڭعىلى، ءجون-جوسىعى بولەك. ولار تيراجعا ءمان بەرەدى. سودان كەيىن بۇل ەلدەردە ماركەتولوگ، مەديامەنەدجەرلەردىڭ ەڭبەگى ەرەكشە زور. قوعامداعى ساياسي-ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك سالانى جاقسى قامتيدى. ءموبيلدى جىلدامدىقپەن قوزعالادى. ساپالى دۇنيە جازادى. ءبىراق زاڭدى اتتامايدى.
ءبىر كەزدەرى «ازاتتىق راديوسىمەن» قاتار ءبىر عيماراتتا وتىردىق. يىق تىرەسىپ جۇمىس ىستەدىك. سوندا بايقاعانىم، شەتەل اقپارات قۇرالدارى بەلگىلى ءبىر «جارعى» بويىنشا ىستەيدى. ولار دا جازۋعا «بولاتىن» جانە «بولمايتىن» دەيتىن شەكارانى ساقتايدى. ماسەلەن، مۇگەدەك جان تۋرالى جازىلمايتىن كورىنەدى. كەيبىرىنىڭ بالاسى اۋرۋشاڭ بولۋى مۇمكىن. مىنە، وسىنداي ەرەجەگە باعىنادى. ايتپاعىم، ءار رەداكسيادا ەرەجە بولۋى كەرەك. دەمەك، سوزدەن ىسكە كوشسەك، گازەتتى عالامدىق دەڭگەيگە كوتەرە الامىز.
– سىرت ەلدە تاڭعى استىڭ وزىندە گازەت، جۋرنال وقىپ وتىرعانىن بايقاي مىز. ال بىزدە گازەت وقىلمايتىن جاعدايعا جەتكەندەي...
– وقىرماندى تارتۋعا بولادى. بىزدەگى كىلتيپان – ۇيىمداستىرۋشىلىقتىڭ اقساپ جاتقانىندا. الگىندە وسىنىڭ نەگىزگى تەتىگىن ايتىپ ءوتتىم. وسى كۇنى ماتەريالدار قىزىقسىز دەيمىز عوي. شىن مانىندە ولاي دەپ ويلامايمىن. شەتەل باسىلىمدارىن زەردەلەپ، اناليتيكالىق تالداۋ جاسايىق.
ماتەريالدىڭ قۇندىلىعى ارتا ءتۇسۋى ءۇشىن ساياسي ەكسپەرت، ءار سالا بويىنشا ساراپشى مامان، قىسقاسى زەرتتەۋشى مامانداردى تارتۋ كەرەك. ەلدەگى بولىپ جاتقان وقيعاعا بەي-جاي قارامايتىن، ءوز ويىن اشىق بىلدىرەتىندەر كوپتى وزىنە تارتادى. ءبىراق جالعاندىق پەن داڭعازالىققا سالىنباعان ءجون.
– بۇگىنگى ءجۋرناليستىڭ قانداي بولعانى ابزال؟
– ءوزىمنىڭ ومىرلىك تاجىريبەمە سۇيەنىپ وي ايتسام، كەڭەستىك كەزەڭدە «يزۆەستيا» گازەتىنىڭ قازاقستانداعى مەنشىكتى ءتىلشىسى بولدىم. ماسكەۋگە بارعاندا ءبىزدى قۇرمەتتەپ، ماتەريالدارىمىزدى وقيتىن. كوبىنە كانىگى كوريفەيلەر ءتالىم بەردى. ۇيرەتتى، ىس-تاجىريبەسىمەن ءبولىستى. وسى ساباقتاستىق ءالى دە قاجەت.
جۋرناليست ءبىلىمدى بولۋى قاجەت. تاعى قايتالاپ ايتامىن، زاڭ باعىتىنا قاراسا ەكەن. ءتىلشى زاڭدى بىلسە، قۇقىعىن قورعايدى. ال ءجۋرناليستىڭ قۇقىعى قورعالسا، قالعان ماماندىق يەلەرىنە دە پايداسى بولار ەدى.
سۇحباتتاسقان ولجاس جولدىباي.