ەلىمىزدە كوپ جىلدان بەرى ەل-جۇرتتى الاڭداتىپ كەلە جاتقان وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – جاستاردىڭ، جاس وتباسىلاردىڭ باسپاناعا قولى جەتپەي جۇرگەنى. «ءۇيى جوقتىڭ، كۇيى جوق» دەمەكشى، ۇلان-بايتاق جەرى بار قازاقستاندا قاراكوزدەرىمىزدىڭ «كۆارتيرانت» بولىپ جۇرگەنى جانعا باتادى. بىزدە حالىقتى تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋگە ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلامالار جوق ەمەس. ءبىراق ءىس جۇزىندە مەنشىگىندە ءبىر شارشى مەترى جوق قازاقستاندىقتاردى قولجەتىمدى ءارى ساپالى باسپانامەن قامتيتىن مەملەكەتتىك باعدارلامالار جوقتىڭ قاسى.
ءدال وسى كۇيىپ تۇرعان ماسەلەنى ءماجىلىستىڭ جالپى وتىرىسىندا دەپۋتات داۋلەت مۇقايەۆ كوتەردى. دەپۋتات پرەمەر-مينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى رومان سكليارعا ساۋال جولدادى. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇگىنگى تاڭدا تۇرعىن ءۇي باعىتىنداعى مەملەكەتتىك باعدارلامالار حالىقتىڭ سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرمايدى. د.مۇقايەۆ حالىقتان جينالعان مالىمەتتەر مەن سۇرانىستار ناتيجەسى بويىنشا ءوزىنىڭ ءتورت ۇسىنىسىن ايتتى.
«بىرىنشىدەن، «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىنداعى «باقىتتى وتباسى» جانە «شاڭىراق» باعدارلامالارىنىڭ تالاپتارىنا وزگەرىس ەنگىزۋ. «باقىتتى وتباسى» باعدارلاماسى ەلىمىزدە 2019 جىلدان بەرى جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى. جىل سايىن بيۋدجەتتەن 50 ملرد تەڭگە توڭىرەگىندە اقشا اۋدارىلىپ، 8 مىڭعا جۋىق وتباسى ءۇيلى بولدى.
«باعدارلاما اياسىندا ماكسيمالدى نەسيەلەۋ سوماسى ايماقتار بويىنشا (الماتى، استانا، شىمكەنت، اتىراۋ، اقتاۋ) ماكسيمالدى سوما 15 ملن تەڭگەگە تەڭ ەدى. 2019-2020 جىلدارى بۇل اقشاعا 2 بولمەلى ءۇي الۋعا مۇمكىندىك بولسا، قازىرگى ۋاقىتتا پاتەر باعاسى وسكەننەن تەك 1 بولمەلى ءۇي الۋعا ءماجبۇر. «باقىتتى وتباسى» باعدارلاماسى اياسىندا كوپ بالالى وتباسى دەپ كەمى 4 بالا ولاردىڭ اتا-اناسىن قوسساق، كەمى 6 ادام. ءدال قازىرگى ۋاقىتتا جاڭا ۇيلەر كونكۋرس نەگىزىندە بەرىلگەندىكتەن، كەيبىر وتباسىلار 32–40 شارشى مەترلىك ءبىر بولمەلى پاتەردە تۇرۋعا ءماجبۇر. وسىعان بايلانىستى بۇل باعدارلاماعا وزگەرىس قاشان جاسالماق»، – دەپ سۇرادى ءماجىلىس دەپۋتاتى.
ەكىنشىدەن، ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ تىركەۋ قىزمەتى جانە زاڭ قىزمەتىن ۇيىمداستىرۋ دەپارتامەنتىنىڭ مالىمەتى بويىنشا 2022 جىلى 129 707 جۇپ نەكەگە تۇرسا، 51 220 جۇپ اجىراسقان. بۇل دەگەنىمىز ۇيلەنگەن جاستاردىڭ 40%-عا جۋىعى، ياعني ءاربىر ءۇشىنشى جۇپ اجىراسادى دەگەن ءسوز.
«اجىراسۋدىڭ باستى سەبەبى ماتەريالدىق قاجەتتىلىك ەكەنىن ەسكەرسەك، باسپانا - ءبىرىنشى ورىندا. جاس وتباسىلاردى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ ءبىرشاما ماسەلەلەردىڭ الدىن الارى ءسوزسىز. سوندىقتان مەملەكەتتىك دەڭگەيدە «جاس وتباسى» باعدارلاماسىن باستاپقى جارناسى 10 پايىزدان اسپايتىنداي ۇسىنامىن. بۇگىنگى تاڭدا "وتباسى بانكى" تاراپىنان جۇزەگە اسىپ جاتقان «جاس وتباسى» باعدارلاماسىندا باستاپقى جارنا – 50%-دى قۇرايدى. مۇنداي قاراجات جيناۋ جاستارعا قيىندىق تۋدىرادى»، – دەپ ءتۇسىندىردى سپيكەر.
ءۇشىنشى ماسەلە، «7-20-25» باعدارلاماسىنا قاتىستى. دەپۋتات جوبا جۇمىس ىستەپ تۇر دەپ ەسەپ بەرىپ، ءبىراق نەسيە بەرۋدى شەكتەگەن باعدارلاما وپەراتورىن سىنعا الدى.
«باعدارلاما ۇيىمداستىرۋشىلارى «اقشا بار، ءبارى جاقسى، باعدارلاما جۇمىس ىستەپ تۇر» دەپ كورسەتەدى. ءبىراق نەگە بۇل جاعدايدا «7-20-25» باعدارلاماسى بويىنشا ءقازىر قازاقستاندا بىردە-بىر بانك يپوتەكا بەرمەيدى؟ سەبەبى، ماۋسىم سايىن ليميت قويىپ قويعان. حالىق بانكتەردىڭ الدىندا تۇنەۋگە ءماجبۇر بولۋدا. بۇل تۇرعىدا «7-20-25» باعدارلاماسى بويىنشا ءليميتتى الىپ تاستاۋ قاجەت. باعدارلاما 2029 جىلعا دەيىن سوزىلادى دەگەنىمەن، وعان دەيىن اتى بار، زاتى جوق باعدارلاماعا اينالۋى ابدەن مۇمكىن. مىڭداعان ادام بانكتەن ماقۇلداۋ العانىمەن، ليميت كەسىرىنەن ءۇيدىڭ كىلتىن الا الماي ءجۇر»، – دەدى ول.
ءتورتىنشى ماسەلە، جاستارعا بەرىلەتىن جالدامالى پاتەرلەرگە قاتىستى. جىل سايىن استانا، الماتى، شىمكەنت قالالارىندا كەمى 1000 پاتەردەن 3000 پاتەر بەرىلۋ كەرەك. الايدا، ءۇيدىڭ ۋاقىتىندا سالىنباۋىنان جاستار جالدامالى پاتەرلەرىن وتكەن جىلى (2022) تولىق المادى. ياعني باعدارلاما ىستەپ تۇرعان جوق.
«جاستار ساناتى 29 جاستان 35 جاسقا دەيىن وسكەندىكتەن، الداعى ۋاقىتتا بەرىلەتىن پاتەرلەر سانى دا ءوسۋدى تالاپ ەتەدى. ءارى بۇل باعدارلاما تەك 3 قالامەن عانا شەكتەلمەي، ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماقتارىندا ىسكە قوسىلۋ كەرەك. وسى ماسەلەگە بايلانىستى ۇكىمەت تاراپىنان ناقتى قانداي ءىس-شارالار اتقارىلماق»، – دەپ ساۋال جولداعان ءماجىلىس دەپۋتاتى باسپاناعا دەگەن مۇقتاجدىقتى جويۋ ماقساتىندا مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى جاڭارتىپ، قايتا قاراۋ قاجەت ەكەنىن ايتتى.