الماتىعا كەيىننەن قوسىلعان قالا ىرگەسىندەگى ەلدىمەكەندەردە الاقانداي اۋلاسىن باۋ-باقشاعا اينالدىرىپ، سول باقتان كۇزگە قاراي اجەپتاۋىر ءونىم الىپ وتىرعان وتباسىلار كوپ. بۇگىندە ولار اۋلالارىنا ءتۇرلى ءداندى-داقىلدار مەن جەمىس-جيدەكتەرىن ەگىپ تە ۇلگەرگەن.
«كوكتەمنىڭ ءار كۇنى جىلعا ازىق» دەمەكشى، ەگەر باقشاڭىزدى جاقسىلاپ كۇتىپ-باپتاساڭىز، كەز كەلگەن ءونىم كۇزدە جەمىسىن بەرەرى ءسوزسىز. ەڭ باستىسى، ەش قوسپاسى جوق، قۇنارلى ءونىمدى وتباسىڭىز تۇتىنادى. ول ىشىپ-جەمىڭىزدەن ارتىلىپ جاتسا، ساتىپ پۇل جاسايسىز. دەمەك، باپتاي بىلسەڭىز، الاقانداي باقشانىڭ ءوزىن ءبىر وتباسىنىڭ تابىس كوزىنە اينالدىرۋعا بولادى.
كەز كەلگەن ادام ءۇيىنىڭ اينالاسىن كوگالداندىرۋدى قولعا الىپ، اۋلاسىنا قىزىلدى-جاسىلدى گۇل ەگىپ، باقشاسىنا جەمىس-جيدەك ەككەندى قۇپ كورەدى. كوپشىلىگى جەمىس بەرەتىن اعاشتار ەگەدى. الايدا، ولاردى ەگۋدىڭ ءوز ءتارتىبى بار. ويتكەنى، كەيبىر اعاشتار ادامنىڭ كوڭىل كۇيىنە، دەنساۋلىعىنا قاتتى اسەر ەتەتىن كورىنەدى. بۇل جاعداي ىلگەرىرەكتە حالىق اراسىنداعى نانىم-سەنىمگە بايلانىستى بولسا، قازىرگى تاڭدا عىلىمي تۇردە دالەلدەنگەن دۇنيە ەكەن. سول سەبەپتى، سالا ماماندارى ءۇيدىڭ جانىنا ادامنىڭ جاعىمسىز ەنەرگەتيكاسىن وزىنە تارتىپ، ونىڭ ورنىن جاعىمدى اسەرگە تولتىراتىن اعاشتار ەگۋگە كەڭەس بەرەدى.
مولشىلىق پەن بايلىقتىڭ بەلگىسى
شيە اعاشى كۇي تالعامايتىن، كۇتىمدى از قاجەت ەتەتىن جەمىس اعاشتارىنىڭ قاتارىنا جاتادى. بۇل اعاش كوكتەمدە اينالسىن حوش يىسكە بولەپ، ادەمى گۇلدەرىمەن اينالاسىنا كەرەمەت كوڭىل كۇي سىيلاي الادى. دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، شىعىس ەلدەرىندە بۇل اعاشتى ساتتىلىك تۇمارى دەپ باعالايدى ەسەپتەيدى. مەن تۇراتىن ەلدىمەكەندەگى جۇرتشىلىق تۇگەلدەي دەرلىك باقشالارىنا جەمىس ەگەدى. كەيدە اعاشتار گۇلدەپ تۇرعان كەزدە جانىنا كاۋاپ ءپىسىرىپ، وت جاعىپ جاتقاندارىن ءوز باسىم تالاي كورگەنمىن. كورشىم ەگدە جاستاعى گرەك ايەلى بولاتىن. بىردە الگى اپايىمدى كورىپ قالىپ: «وتتىڭ جالىنى اعاشقا اسەر ەتەدى عوي، نەگە الىسىراق جاقپايسىزدار؟» دەپ سۇرادىم. سوندا كورشىم: «شيە اعاشىن باقشانىڭ شەتىنە نەمەسە كورىنبەيتىن قۋىس جاققا ەمەس، ۇيگە جاقىن، اس پىسىرۋگە ىڭعايلى جەرگە ەككەن ءجون. ءتىپتى، اعاشقا جاقىن جەردە اس پىسىرەتىن وشاق بولسا دا ارتىق ەتپەيدى. ويتكەنى، شيە گۇلدەگەن كەزدە استىنا وت جاعىلاتىن بولسا، وندا سول ءۇيدىڭ بايلىعى ەسەلەنە تۇسەدى، مولشىلىق بولادى» دەدى. سوندا بارىپ، مەن الگى جانىپ جاتقان وتتىڭ سىرىن ءبىلدىم.
جالپى، باعباندار شيە اعاشىن كوكتەمدە بۇرشىك جارماي تۇرىپ ەگۋ قاجەت ەكەنىن ايتادى. سوندىقتان ونى ەگۋ ءۇشىن جەردىڭ تولىق قىزعانىن كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق. سودان كەيىن شيە اعاشىن جاڭعاق، المۇرت سەكىلدى جەمىستەردىڭ جانىنا ەگۋگە بولمايدى ەكەن.
ۇزاق ءومىر ءسۇرۋدىڭ كەپىلى
المۇرت اعاشىن جەر جاعدايىنا قاراي ناۋرىز ايىنىڭ ورتاسىنان مامىر ايىنا دەيىن ەگە بەرۋگە بولادى. المۇرت ءۇيدىڭ جانىندا جاقسى وسەدى. ءبىراق ونىڭ قاسىنا سۇيەكتى اعاشتاردى ەگۋگە بولمايدى. ماسەلەن، المۇرتتىڭ قاسىنا قاراورىك، شيە، ورىك اعاشتارىن ەگەتىن بولساڭىز، المۇرت اعاشىنىڭ جەمىس بەرۋى مەن تاتتىلىگى ازايادى، ءدامى قىشقىل تاتىپ كەتەدى. كەرىسىنشە، ونىڭ جانىنا قاراقات پەن تاڭقۋراي ەككەن ءجون. نانىم-سەنىمدەردە المۇرت اعاشىن ۇزاق ءومىر ءسۇرۋدىڭ كەپىلى، ماحاببات پەن تۇراقتىلىقتىڭ بەلگىسى دەپ باعالايدى.
وتباسىلىق ومىرگە شاتتىق سىيلايدى
الما اعاشى كوپشىلىگىمىزدىڭ باقشامىزدا بار. سلاۆيان ەلدەرىندە بۇل اعاشتى كوبىنەسە قىزدارى جاتاتىن بولمە تەرەزەسىنىڭ تۇسىنا ەگەدى ەكەن. ول ادەمىلىك سىيلايتىن، وز-وزىڭە دەگەن سەنىمدىلىكتى كۇشەيتەتىن جانە ماحابباتتا ساتتىلىك اكەلەتىن، وتباسىلىق ومىرگە شاتتىق سىيلايتىن كۇشكە يە دەگەن سەنىم بار. الايدا، الما اعاشىمەن قاتار سيرەن، شيە، الشا، شابدالى جەمىستەرىن ەگۋگە بولمايدى. ماسەلەن، شابدالىنىڭ تامىرى جان-جاققا جايىلىپ وسەتىندىكتەن، توپىراقتاعى بارلىق قورەكتى وزىنە تارتىپ الادى. المامەن قاتار اراسىن الشاقتاۋ ەتىپ، ايۆا، چەرەشنيا ەگۋگە بولادى. بۇل اعاشتى كوكتەمدە جەر قاتتى قىزباي تۇرىپ، كەشكە قاراي ەككەن دۇرىس.
ماحاببات ەنەرگەتيكاسىن بەرەدى
ورىك پەن شابدالى اعاشى. ەكى جەمىس تە سۇلۋلىق پەن ماحاببات ەنەرگەتيكاسىن بەرەدى، ياعني وتە ۇقساس اعاشتار. ەكەۋىن دە ءۇيدىڭ جانىنا ەگۋگە بولادى، ءبىراق ەكەۋىن قاتار ەكپەگەن ءجون. باعباندار ەكى اعاشتىڭ كوشەتىن ەرتە كوكتەمدە، كۇن مولىنان تۇسەتىن جەرگە ەگۋگە كەڭەس بەرەدى.
قۇلپىناي – ىلعال مەن كۇن كوزىن سۇيەتىن داقىل. سوندىقتان ونى قۇرعاتپاي سۋارىپ تۇرعان ابزال. بايقاساڭىز، قۇلپىناي گۇلدەي باستاعاندا ءار ءتۇپ ۇزىن-ۇزىن مۇرتشالار تاستايدى. ونى دەر كەزىندە قيىپ تاستاپ وتىرماسا، بار قۋاتتى مۇرتشالار الىپ قويىپ، نەگىزگى ءتۇپتىڭ جەمىسىنىڭ وسۋىنە مۇمكىندىك بەرمەيدى.
الايدا، كەز كەلگەن ءونىم قۇنارلى جەمىس بەرۋ ءۇشىن ونى دۇرىس كۇتىپ-باپتاۋ قاجەت. ول ءۇشىن بىزگە ارنايى مامانداردىڭ كەڭەسى قاجەت-اق. ماماندار كەڭەسىن الداعى نومىردە جازاتىن بولامىز.
P.S. نەسىبەسىن قارا جەردەن ىزدەگەن تالاي جۇرت بۇگىندە ەڭ الدىمەن اۋلاسىن تازالاپ، ودان كەيىن ءۇيىنىڭ اينالاسىنداعى الاقانداي جەرىنە ءتۇرلى جەمىس اعاشتارى مەن كوكونىستىڭ داندەرىپ ەگىپ جاتىر. ەندەشە، كوكتەمدە جەرىڭىزدى شارشاماي باپتاپ، كۇزدە جەمىستى مولىنان الىڭىز!
- تاقىرىپقا وراي:
«اعاش ەكسەڭ، كۇناڭ جەڭىلدەيدى»
ەرتەدە ءبىر قاندىقول قاراقشى تاۋبە ەتكىسى كەلەدى. ول شايقى بۇرقى اۋليەگە كەلىپ:
– مەن قىرىق جىل بويى قان توكتىم. زۇلىمدىقتان باسقا ءىس جاسامادىم. ەندى تاۋبەمە كەلدىم. قانداي امال جاساسام، قۇداي كۇنامدى كەشەدى؟ – دەپ سۇرايدى. شايقى بۇرقى:
– جول شەتىنە جەمىس اعاشىن ەك. وتكەن-كەتكەن جولاۋشىلار ساياسىنا دەمالسىن. جەمىسىن جەسىن، ءشولىن قاندىرسىن، – دەيدى.
قاراقشى جولدىڭ جيەگىنە كوپ اعاش ەگىپ، باپتايدى. ارادا بىرنەشە جىل وتكەندە اعاشى جايقالىپ، باقشاعا اينالىپتى. جولاۋشى دەمالىپ، كەرۋەن ات شالدىراتىن شۇرايلى جەرگە اينالادى. ءبىر كۇنى شايقى بۇرقى جولاۋشىلاپ كەلە جاتىپ، قاراقشىنىڭ باقشاسىنا كەزىگەدى.
– بۇل كىمنىڭ باعى؟ – دەپ سۇرايدى.
– باقتىڭ يەسى جوق. جەرگىلىكتى جۇرت «قاراقشىنىڭ باعى» دەپ اتايدى. قاراقشىنىڭ ءوزى ون جىل بۇرىن دۇنيەدەن وزىپتى، – دەيدى.
شايقى اۋليە باقتىڭ جەمىسىن جەپ، سول جەردە تۇنەيدى. تۇسىندە باياعى قاراقشىنى كورەدى. ول جۇماقتىڭ باقشاسىندا وتىر ەكەن. توبەسىنەن نۇر تامشىلاپ تۇرادى.
شايقى:
– ەي، اللا، بۇل نە حيكايات؟ قاراقشىنىڭ توبەسىنەن نۇر نە ءۇشىن تامشىلاپ تۇر؟ – دەپ سۇرايدى.
– مۇنىڭ ەككەن اعاشىنىڭ ساياسىنا سان ادام كەلىپ دەمالادى. جەمىسىن جەيدى. سونىڭ ساۋابى وزىنە احيرەتتە وشپەس ازىققا اينالدى، – دەيدى. شايقى بۇرقى ۇيقىدان كوڭىلدى ويانىپتى.
سودان باستاپ ەل اراسىندا «اعاش ەكسەڭ، كۇناڭ جەڭىلدەيدى»، – دەپ ناسيحات ايتىپتى.