قازاقستاندا اۋىلدىق اۋماقتاردى دامىتۋ بۇرىن-سوڭدى بولماعان دەڭگەيگە كوتەرىلدى. پرەزيدەنتتىڭ «اۋىل – ۇلتىمىزدىڭ وزەگى» دەگەن تۇجىرىمىنان كەيىن بۇل سالا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك پەن ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ ستراتەگيالىق باعىتىنا اينالدى. سوڭعى جىلدارى اۋىلداردا جاڭا مەكتەپتەر مەن مەديسينالىق نىساندار سالىندى، ينفراقۇرىلىم جاقسارىپ، اكىمدەر كورپۋسى تۇبەگەيلى جاڭاردى. بۇل تۋرالى Aqshamnews.kz Baq.kz-كە سىلتەمە جاساي وتىرىپ حابارلايدى.
ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، «اۋىل» پارتياسىنىڭ ءتوراعاسى، اگرارلىق ماسەلەلەر كوميتەتىنىڭ باسشىسى سەرىك ەگىزبايەۆپەن اۋىل اكىمدەرىنىڭ وكىلەتتىكتەرى، دەربەس بيۋدجەتتەر، سيفرلاندىرۋ، تىكەلەي سايلاۋ جانە اۋىلداعى ناقتى وزگەرىستەر تۋرالى كەڭ كولەمدە سويلەستىك.
- پرەزيدەنتتىڭ اۋىلدى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ستراتەگيالىق باعىتى رەتىندە دامىتۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولۋى نەنى بىلدىرەدى؟ 2023–2027 جىلدارعا ارنالعان اۋىلدىق اۋماقتاردى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىن ىسكە اسىرۋ اياسىندا قانداي نەگىزگى ناتيجەلەر ءقازىردىڭ وزىندە بايقالادى؟ بۇل پروسەسكە قانداي فاكتورلار اسەر ەتتى؟
- پرەزيدەنت 2022 جىلعى قاراشا ايىنداعى ءوزىنىڭ ءبىرىنشى جارلىعىندا اۋىل - ءبىزدىڭ ەرەكشە وركەنيەتىمىزدىڭ التىن بەسىگى، اۋىلدى دامىتۋ -ورتاق قارىز دەپ اتاپ ءوتىپ، ۇكىمەتكە بۇل ماسەلەگە ەرەكشە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋدى تاپسىرعان بولاتىن.
پرەزيدەنتتىڭ «اۋىل – ۇلتىمىزدىڭ وزەگى» دەۋى – اۋىلدى ەندى تەك الەۋمەتتىك تاقىرىپ ەمەس، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك پەن ەكونوميكالىق ءوسۋ فاكتورى رەتىندە قاراستىرىپ وتىرعانىن بىلدىرەدى.
2023–2027 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداما اياسىندا ءقازىردىڭ وزىندە ناقتى ناتيجەلەر بار:
864 جاڭا مەديسينالىق نىسان، 388 جاڭا مەكتەپ سالىندى؛
2 مىڭعا جۋىق اۋىل مەكتەبى ساپالى ينتەرنەتكە قوسىلدى؛
اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جالپى ءونىمى 6 جىلدا 1،5 ەسە ءوسىپ، 8،3 ترلن تەڭگەگە جەتتى؛
بيىل اۋىل شارۋاشىلىعىنا 1 ترلن تەڭگە كولەمىندە قولداۋ كورسەتىلدى.
بۇل ناتيجەلەرگە ساياسي ەرىك، ماقساتتى بيۋدجەت، «اۋىل – ەل بەسىگى»، «اۋىل اماناتى» سياقتى باعدارلامالار جانە جەرگىلىكتى اكىمدەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى تىكەلەي اسەر ەتتى.
- مەملەكەت باسشىسى جەرگىلىكتى باسقارۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ كونتەكسىندە قويعان مىندەتتەردى جالپى قالاي باعالايسىز؟
- پرەزيدەنت قويعان مىندەتتەردى باعالاعاندا، ەڭ الدىمەن ولاردىڭ جەرگىلىكتى باسقارۋدى فورمالدى قۇرىلىمنان شىنايى ءتيىمدى ينستيتۋتقا اينالدىرۋعا باعىتتالعانىن اتاپ وتكەن ءجون. بۇل باستامالار بۇرىنعىداي تەك اكىمشىلىك رەتتەۋگە ەمەس، ناقتى كورسەتكىشتەرگە، ولشەنەتىن ناتيجەلەرگە جانە حالىقتىڭ ناقتى سۇرانىسىنا جاۋاپ بەرەتىن باسقارۋ مودەلىنە بەت بۇرادى.
بىرىنشىدەن، وكىلەتتىكتەردى كەڭەيتۋ مەن جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتۋ - جەرگىلىكتى دەڭگەيدەگى شەشىم قابىلداۋدى جەدەلدەتىپ، بيۋروكراتيالىق كەدەرگىلەردى ازايتادى. الايدا بۇل قوسىمشا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاتار ءجۇرۋى ءتيىس، ويتكەنى ەركىندىك باقىلاۋسىز بولسا، تيىمدىلىككە ەمەس، كەرىسىنشە جۇيەسىزدىككە اكەلۋى مۇمكىن. پرەزيدەنت وسى تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋدى باستى تالاپ رەتىندە قويادى.
ەكىنشىدەن، سايلاۋالدى باعدارلامالاردىڭ ورىندالۋىن زاڭمەن باقىلاۋ - ەلىمىزدەگى ساياسي مادەنيەتكە جاڭا سەرپىن بەرەتىن تەتىك. بۇل تەك ەسەپ بەرۋ مەحانيزمىن كۇشەيتپەيدى، سونىمەن بىرگە كانديداتتار مەن سايلانعان تۇلعالاردى شىنايى ۋادە بەرۋگە جانە سول ۋادەلەردى ورىنداۋعا مىندەتتەيدى. ياعني ساياسي جاۋاپكەرشىلىك ەندى تەك مورالدىق ەمەس، ناقتى قۇقىقتىق نەگىزگە يە بولادى.
ۇشىنشىدەن، بۇل رەفورمالاردىڭ تۇپكى ناتيجەسى - جەرگىلىكتى بيلىكتى حالىققا بارىنشا جاقىنداتۋ. اشىقتىق، قوعامدىق باقىلاۋ، ءتيىمدى كوممۋنيكاسيا جانە بيۋدجەتتىڭ تۇسىنىكتى بولۋى - جاڭا جۇيەنىڭ نەگىزگى تالاپتارى. مۇنداي ءتاسىل جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ سەنىمدىلىگىن ارتتىرىپ، ازاماتتاردى شەشىم قابىلداۋ پروسەسىنە كوبىرەك تارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ۇسىنىلعان مىندەتتەر جۇيەلى وزگەرىستەرگە جول اشادى جانە ەل بويىنشا باسقارۋ ساپاسىن بىركەلكى كوتەرۋگە باعىتتالعان ستراتەگيالىق قادام بولىپ سانالادى.
- اۋىل اكىمدەرى مەن پرەزيدەنت اراسىنداعى تىكەلەي ديالوگ فورماتى جەرگىلىكتى ماسەلەلەردى شەشۋدە قانشالىقتى ءتيىمدى؟
- اۋىل اكىمدەرى مەن پرەزيدەنت اراسىنداعى تىكەلەي ديالوگ فورماتى - جەرگىلىكتى ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىراتىن جاڭا باسقارۋشىلىق مادەنيەتتىڭ ايقىن كورىنىسى. بۇل فورمات ەڭ الدىمەن اۋىلداعى تۇيتكىلدەردى جۇيەلىك بيۋروكراتيادان اينالىپ ءوتىپ، «ءبىرىنشى اۋىزدان» جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. اۋىل اكىمى ءوز ايماعىنىڭ ناقتى پروبلەماسىن، حالىقتىڭ كۇندەلىكتى جاعدايىن، شەشىم كۇتكەن ماسەلەلەردىڭ تۇپكى سەبەبىن پرەزيدەنتكە تىكەلەي بايانداۋ ارقىلى ماسەلەنىڭ جوعارعى دەڭگەيگە ءدال ءارى بۇرمالانباي جەتۋىن قامتاماسىز ەتەدى. مۇنداي تىكەلەي كوممۋنيكاسيا اقپارات الماسۋ تىزبەگىن قىسقارتىپ، شەشىم قابىلداۋ جىلدامدىعىن ارتتىرادى.
بۇگىنگى ديالوگ بارىسىندا كوتەرىلگەن ۇسىنىستاردىڭ بىردەن ۇكىمەت پەن پارلامەنتكە تاپسىرما رەتىندە جۇكتەلۋى - بۇل فورماتتىڭ ناتيجەسى ءسوز كۇيىندە قالماي، ناقتى ارەكەتكە ۇلاساتىنىن كورسەتەدى. ياعني كوتەرىلگەن ءار ماسەلە - ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگاندارعا مىندەتتەلگەن تاپسىرما، مەرزىمى مەن ورىنداۋ تەتىگى بار شەشىم رەتىندە قاراستىرىلادى. بۇل - كەرى بايلانىستىڭ ناقتى مەحانيزمگە اينالىپ، ەلدەگى پروبلەمالاردى شەشۋ ۇدەرىسىن جىلدامداتاتىنىن ايعاقتايدى.
سونىمەن بىرگە بۇل تىكەلەي ديالوگ اكىمدەردىڭ ءوز جاۋاپكەرشىلىگىن تەرەڭ سەزىنۋىنە ىقپال ەتەدى. مەملەكەت باسشىسىمەن بەتپە-بەت سويلەسۋ، ناقتى سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ، ءوز ايماعىنداعى احۋالعا جەكە ەسەپ بەرۋ - اۋىل اكىمدەرىنىڭ كاسىبي دەڭگەيىن، موتيۆاسياسىن جانە ىشكى ءتارتىبىن كۇشەيتەدى. ولار حالىقتىڭ قامىن تىكەلەي مەملەكەت باسشىسىنا جەتكىزە الاتىنىن سەزىنگەن سايىن، جۇمىسقا دەگەن جاۋاپكەرشىلىك تە ارتادى.
«ورتالىق – ءوڭىر - اۋىل» اراسىنداعى سەنىم مەن ۇيلەسىمدىلىكتىڭ نىعايۋى دا - وسى فورماتتىڭ ماڭىزدى ناتيجەسى. اكىمدەر وزدەرىن ورتالىقتان الىستا جاتقان جەكە قۇرىلىم ەمەس، ءبىرتۇتاس مەملەكەتتىك ساياساتتى جۇزەگە اسىراتىن ماڭىزدى بۋىن رەتىندە سەزىنەدى. ال ورتالىق بيلىك ايماقتارداعى ناقتى جاعدايدى تىكەلەي اكىمدەردەن ەستي وتىرىپ، شەشىم قابىلداۋداعى دالدىگىن ارتتىرادى. وسىلايشا، تىكەلەي ديالوگ ەلدى باسقارۋدىڭ جاڭا ساپاسىن قالىپتاستىرىپ، جەرگىلىكتى دامۋدى جەدەلدەتۋدىڭ پارمەندى تەتىگىنە اينالىپ كەلەدى.
- پرەزيدەنت ايتقان مىندەتتەر اياسىندا اۋىل اكىمدەرى ءۇشىن قانداي قۇزىرەتتەر ەڭ ماڭىزدى دەپ سانايسىز؟
- ەڭ الدىمەن، كاسىبي باسقارۋ قۇزىرەتىبىرىنشى كەزەكتە تۇرادى. اۋىل اكىمى بيۋدجەت جوسپارلاۋ مەن ونى ءتيىمدى يگەرۋ، الەۋمەتتىك جانە ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋ، كادرلاردى دۇرىس ورنالاستىرۋ، تاۋەكەلدەردى الدىن الا باعالاۋ سياقتى باسقارۋشىلىق داعدىلاردى مەڭگەرۋى ءتيىس. بۇل قۇزىرەت اكىمنىڭ جۇمىسىنىڭ ستراتەگيالىق دەڭگەيدە ويلاۋعا، رەسۋرستاردى ءتيىمدى پايدالانۋعا جانە جوسپارلى ناتيجەگە قول جەتكىزۋگە قابىلەتتى ەكەنىن كورسەتەدى.
ەكىنشى ماڭىزدى باعىت - كوممۋنيكاسيا جانە كوشباسشىلىق قابىلەت. اۋىل اكىمى حالىقپەن اشىق سويلەسە الاتىن، ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزەتىن، سىن-ەسكەرتپەنى دۇرىس قابىلدايتىن، ۇسىنىستارعا قۇلاق اساتىن شىنايى كوشباسشى بولۋى كەرەك. حالىقپەن تۇراقتى ديالوگ ورناتىپ، ماسەلەلەردى «قاعاز جۇزىندە» ەمەس، جەرگىلىكتى جاعدايدى ەسكەرە وتىرىپ شەشۋ - سەنىمنىڭ نەگىزگى فاكتورلارىنىڭ ءبىرى. پرەزيدەنت اتاپ كورسەتكەندەي، اكىمنىڭ بەدەلى مەن تيىمدىلىگى كوپ جاعدايدا ونىڭ ادامدارمەن جۇمىس ىستەۋ مادەنيەتىنە بايلانىستى.
ۇشىنشىدەن، رەفورمالاردى جەرگىلىكتى دەڭگەيدە ىسكە اسىرۋ قابىلەتى ەرەكشە مانگە يە. ورتالىقتا قابىلدانعان كەز كەلگەن رەفورما نەمەسە شەشىم اۋىلداعى ناقتى جاعدايعا بەيىمدەلمەسە، ول ناتيجەسىز قالادى. سوندىقتان اكىمدەر مەملەكەتتىك باستامالاردى جەرگىلىكتى ەرەكشەلىككە قاراي يكەمدەپ، ناقتى تەتىكتەرىن انىقتاپ، ىسكە اسىرۋدىڭ جاۋاپتى ورىنداۋشىسى بولا ءبىلۋى قاجەت. بۇل - پرەزيدەنت العا قويعان «ۇلتتىق ساياساتتىڭ بارلىق دەڭگەيدە ناتيجەلى جۇزەگە اسۋى» دەگەن قاعيدانىڭ باستى شارتى.
ءتورتىنشى ماڭىزدى قۇزىرەت - سيفرلىق قۇرالداردى مەڭگەرۋ. قازىرگى باسقارۋ پروسەسى سيفرلانۋسىز مۇمكىن ەمەس: دەرەكتەردى تالداۋ، ونلاين مونيتورينگ، وتىنىشتەردى جەدەل قاراۋ، گەواقپاراتتىق جۇيەلەردى پايدالانۋ، سيفرلىق كارتالار ارقىلى جوسپارلاۋ - اۋىل اكىمىنىڭ كۇندەلىكتى جۇمىسىندا شەشۋشى ءرول اتقارادى. سيفرلىق ساۋاتتىلىق اكىمگە ناقتى شەشىم قابىلداۋعا، اشىقتىقتى ارتتىرۋعا جانە حالىقتىڭ وتىنىستەرىنە جەدەل ارەكەت ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
جالپى، پرەزيدەنت بەلگىلەگەن مىندەتتەر اۋىل اكىمدەرىنە تەك اكىمشىلىك لاۋازىم يەسى رەتىندە ەمەس، كاسىبي مەنەدجەر، كوشباسشى، رەفورمالاردى ىسكە اسىرۋشى جانە سيفرلىق باسقارۋ قۇرالدارىن ەركىن يگەرگەن جاڭا بۋىن مامانى بولۋدى تالاپ ەتەدى. ءدال وسىنداي قۇزىرەتتەر جيىنتىعى اۋىلداردىڭ دامۋىن جەدەلدەتىپ، حالىقتىڭ ءومىر ساپاسىن ارتتىرۋعا جول اشادى.
- ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزشە، اۋىل اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋ باستاماسىن ىسكە اسىرۋ حالىقتىڭ بيلىككە دەگەن سەنىمىنە قالاي اسەر ەتەدى؟
اۋىل اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋ باستاماسىنىڭ ىسكە اسۋى حالىقتىڭ بيلىككە دەگەن سەنىمىنە ايتارلىقتاي وڭ اسەر ەتەدى دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. ەڭ الدىمەن، تىكەلەي سايلاۋ - ازاماتتىڭ ساياسي پروسەسكە جەكە قاتىسۋ سەزىمىن كۇشەيتەدى. حالىق «مەنىڭ داۋىسىم ناقتى ادامعا باردى، مەن ونىڭ جۇمىسىن كۇن سايىن كورىپ وتىرمىن» دەپ سەزىنگەن سايىن، بيلىككە دەگەن كوزقاراسى دا جاندانا تۇسەدى. بۇل - مەملەكەت پەن قوعام اراسىنداعى سەنىم كوپىرىن نىعايتاتىن ماڭىزدى پسيحولوگيالىق فاكتور.
پرەزيدەنتتىڭ بۇگىنگى فورۋمدا كەلتىرگەن دەرەگى - اۋىل تۇرعىندارىنىڭ 84%-ى ءوز اكىمدەرىنە سەنەدى دەگەن كورسەتكىش - تىكەلەي سايلاۋ رەفورماسىنىڭ ناقتى ناتيجەسىن ايقىن دالەلدەيدى. بۇل كورسەتكىش حالىقتىڭ جەرگىلىكتى بيلىككە دەگەن سەنىمىنىڭ بۇرىنعىعا قاراعانداالدەقايدا جوعارى ەكەنىن، سايلانعان اكىمدەرگە دەگەن جاۋاپكەرشىلىك پەن قولداۋدىڭ كۇشەيگەنىن بىلدىرەدى. شىنايى سەنىم - تەك لاۋازىمعا ەمەس، سونى يەلەنگەن ادامنىڭ جۇمىس ناتيجەسىنە بەرىلەتىن باعا.
سونىمەن قاتار حالىق ءوزى تاڭداعان اكىمگە تالاپ قويۋعا، سايلاۋالدى باعدارلاماسىنىڭ ورىندالۋىن قاداعالاۋعا، ەسەپ بەرۋىن سۇراۋعا بەيىم بولادى. مۇنداي جاعداي سەنىمنىڭ تەك ەموسيونالدى ەمەس، ەكىجاقتى جاۋاپكەرشىلىككە نەگىزدەلگەن جۇيەگە اينالۋىنا جول اشادى. اكىم حالىقتىڭ سەنىمىن اقتاۋ ءۇشىن كوبىرەك جۇمىس ىستەۋگە ىنتالانادى، ال حالىق ءوز كەزەگىندە اكىمنىڭ جۇمىسىنا بەلسەندى تۇردە قاتىسادى، ۇسىنىس ايتادى، پىكىر بىلدىرەدى. ناتيجەسىندە اشىقتىق ارتىپ، باسقارۋ ساپاسى جاقسارادى.
تىكەلەي سايلاۋ – بيلىكتىڭ حالىققا جاقىنداۋىنىڭ ەڭ ءتيىمدى جولدارىنىڭ ءبىرى. بۇل باستاما اۋىل تۇرعىندارىن ساياسي پروسەسكە تولىققاندى قاتىسۋشىعا اينالدىرىپ، ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىكتى ارتتىرادى. ەڭ باستىسى، حالىقتىڭ ءوزى تاڭداعان تۇلعاعا سەنۋى - مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ تۇراقتىلىعى مەن ناتيجەلىلىگىنىڭ نەگىزگى فاكتورى بولىپ تابىلادى.
- اكىمدەر كورپۋسىن جاڭارتۋ اۋىلداردىڭ دامۋىنا قالاي ىقپال ەتتى؟ بۇل وڭىرلەردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايىنا قالاي اسەر ەتىپ جاتىر؟
اكىمدەر كورپۋسىن جاڭارتۋ اۋىلداردىڭ دامۋىنا ايتارلىقتاي سەرپىن بەرگەنى انىق. اكىمدەردىڭ شامامەن 60%-عا جۋىعى العاش رەت سايلانعان جاڭا تۇلعالار ەكەنى، ال ولاردىڭ ۇشتەن ءبىرىنىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتتە بۇرىن جۇمىس ىستەمەگەنى - جەرگىلىكتى باسقارۋ جۇيەسىنە جاڭا كوزقاراس، جاڭا ويلاۋ، جاڭا ەنەرگيا الىپ كەلگەنىن كورسەتەدى. جاس بۋىننىڭ، بيزنەس وكىلدەرىنىڭ، ءتۇرلى سالاداعى مامانداردىڭ كەلۋى اۋىلدى باسقارۋ تاجىريبەسىن ءارتاراپتاندىرىپ، بۇرىنعى قالىپتاسقان ينەرسيانى بۇزدى.
جاڭارعان اكىمدەر كورپۋسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى اسەرلەرىنىڭ ءبىرى - بيۋدجەتتى تيىمدىرەك پايدالانۋ. جەرگىلىكتى دەڭگەيدەگى قارجىنىڭ قايدا جۇمسالىپ جاتقانى، قانداي جوبانىڭ شىن مانىندە قاجەت ەكەنى، قايسىسىنا باسىمدىق بەرۋ كەرەكتىگى - جاڭاشىل اكىمدەردىڭ سىني كوزقاراسى مەن ۇنەمدى شەشىم قابىلداۋ داعدىلارى ارقىلى ايقىنىراق بولا ءتۇستى. سونىڭ ناتيجەسىندە كوپتەگەن اۋىلداردا دوتاسياعا تاۋەلدىلىك ازايىپ، اۋىلداردىڭ ءوزىن-وزى قامتاماسىز ەتۋ دەڭگەيى جوعارىلاپ كەلەدى. بۇل - اۋىل ەكونوميكاسىنىڭ ىشكى الەۋەتىن اشۋدىڭ العاشقى بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى.
سونىمەن بىرگە جاڭا اكىمدەردىڭ باسىم بولىگى كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا، ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋعا، الەۋمەتتىك جوبالاردى قولداۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ وتىر. جاس جانە بەلسەندى اكىمدەر اۋىلداعى شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ دامۋىنا جاعداي جاساپ، جەرگىلىكتى وندىرىستەر مەن قىزمەت كورسەتۋ سالالارىنىڭ كەڭەيۋىنە ىقپال ەتۋدە. بۇل ءوز كەزەگىندە جۇمىس ورىندارىنىڭ اشىلۋىنا، سالىق تۇسىمدەرىنىڭ وسۋىنە جانە اۋىل تۇرعىندارىنىڭ تابىسىنىڭ ارتۋىنا اسەر ەتەدى.
الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تۇرعىدان العاندا، اكىمدەر كورپۋسىنىڭ جاڭارۋى اۋىلداردىڭ دامۋىنا جاڭا يمپۋلس بەردى. ينفراقۇرىلىمدى جاقسارتۋ، جول سالۋ، اۋىز سۋ ماسەلەسىن شەشۋ، مەكتەپتەر مەن مەديسينا پۋنكتتەرىن جوندەۋ، مادەني نىسانداردى جاڭارتۋ سەكىلدى ناقتى وزگەرىستەر حالىقتىڭ ءومىر ساپاسىنا تىكەلەي ىقپال ەتۋدە. جاڭاشىل اكىمدەردىڭ باستامالارى اۋىلدى تەك الەۋمەتتىك نىسان ەمەس، دامۋ نۇكتەسىنە اينالدىرۋعا باعىتتالىپ وتىر.
قورىتىندىلاي ايتقاندا، اكىمدەر كورپۋسىن جاڭارتۋ – تەك كادرلىق اۋىسىم ەمەس، اۋىلداردىڭ دامۋ لوگيكاسىن وزگەرتكەن جۇيەلى پروسەسس. جاڭا بۋىن اكىمدەرى جەرگىلىكتى ەكونوميكانى جانداندىرىپ، الەۋمەتتىك سالانى جاقسارتىپ، اۋىلدىڭ بولاشاعىنا جاڭا سەرپىن بەرىپ وتىر.
- اۋىل اكىمدەرىنىڭ وكىلەتتىكتەرىن كەڭەيتۋدىڭ قاجەتتىلىگىن قالاي باعالايسىز؟ ولارعا مەملەكەتتىك دەرەكتەر بازالارىنا قولجەتىمدىلىك بەرۋ قانشالىقتى ماڭىزدى جانە بۇل باسقارۋ ساپاسىنا، حالىقپەن بايلانىسقا قالاي اسەر ەتۋى مۇمكىن؟
- بۇگىنگى اكىمدەر فورۋمىندا مەملەكەت باسشىسى جەرگىلىكتى باسقارۋدى كۇشەيتۋ - بۇكىل مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋدىڭ نەگىزگى شارتى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. پرەزيدەنتتىڭ «حالىققا جاقىن بيلىك» قاعيداسى تىكەلەي اۋىل اكىمدەرىنە قاتىستى. سوندىقتان اۋىل اكىمدەرىنىڭ وكىلەتتىكتەرىن كەڭەيتۋ - ۋاقىت تالابى. ويتكەنى اۋىلداعى ماسەلەنى سول جەردە وتىرىپ، جەدەل شەشۋ ءۇشىن اكىمنىڭ قولىندا ناقتى قۇرالدار بولۋى قاجەت. مەملەكەتتىك دەرەكتەر بازالارىنا تىكەلەي قولجەتىمدىلىك بەرىلۋى دە پرەزيدەنت ايتقان سيفرلاندىرۋدىڭ جاڭا فيلوسوفياسىنا تولىق سايكەس كەلەدى.بۇل اكىمدەرگە شەشىم قابىلداۋدى جىلدامداتۋعا، بيۋروكراتيانى ازايتۋعا، حالىقتىڭ سۇراعىنا ناقتى ءارى ءدال جاۋاپ بەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ياعني اۋىل تۇرعىندارى ءۇشىن «ۋادە ەمەس، ناقتى ءىس» قاعيداتى ىسكە اسادى. بۇل- پرەزيدەنت بەلگىلەگەن جاۋاپتى جانە اشىق مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ اۋىل دەڭگەيىندە جۇزەگە اسۋى.
وكىلەتتىك شەكتەۋلى اكىم – جاۋاپكەرشىلىگى بار، ءبىراق قۇرالى جوق مەنەدجەر. سوندىقتان وكىلەتتىكتەردى كەڭەيتۋ – ءتيىمدى باسقارۋدىڭ نەگىزگى شارتى.
مەملەكەتتىك دەرەكتەر بازاسىنا قول جەتكىزۋ – تۇرعىنداردىڭ ناقتى سانى، الەۋمەتتىك مارتەبەسى، بيزنەس، جەر، مۇلىك تۋرالى اقپاراتتى ءدال ءبىلىپ، شەشىمدى دەرەككە سۇيەنىپ قابىلداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
بۇل حالىقپەن جۇمىستى فورمالدى ەمەس، نىسانالى، ادرەسنىي دەڭگەيگە شىعارادى: كىمگە قانداي كومەك كەرەك، قاي اۋىلعا قانداي ينفراقۇرىلىم قاجەت – ءبارى انىق كورىنەدى.
ناتيجەسىندە باسقارۋ ساپاسى ارتىپ، اكىم مەن تۇرعىن اراسىنداعى سەنىم مەن تيىمدىلىك تە كۇشەيەدى.
- «ەستيتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسى اياسىندا جانە ازاماتتاردىڭ وتىنىشتەرىنە جەدەل جاۋاپ بەرۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن اۋىلدىق اكىمدىكتەردىڭ جۇمىس تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ باعىتىندا قانداي شارالار قولعا الىنىپ جاتىر؟
- «ەستيتىن مەملەكەت» قاعيداتتارى اۋىل دەڭگەيىنە دەيىن جەتۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز. ءقازىر اۋىل اكىمدىكتەرىنىڭ جۇمىسى وسى تالاپتارعا ساي قايتا قۇرىلىپ جاتىر. ەڭ باستىسى - حالىقپەن اشىق، تىكەلەي جانە تۇراقتى ديالوگ ورناتۋ. اكىمدەر ماسەلەنى تەك ءوتىنىش تۇسكەندە عانا ەمەس، الدىن الا انىقتاپ، دەر كەزىندە ارەكەت ەتۋگە باعىتتالعان جاڭا فورماتقا كوشىپ كەلەدى. ونلاين-قابىلداۋلار، كوشپەلى كەزدەسۋلەر، قوعامدىق تىڭداۋلار - وسىنىڭ ءبارى اۋىلداعى ءاربىر ازاماتتىڭ داۋسىن ەستۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سونىمەن بىرگە وتىنىشتەردىڭ ورىندالۋىن باقىلاۋ تەتىكتەرى كۇشەيتىلدى. ءاربىر سۇراقتىڭ ناقتى جاۋابى بار، ونىڭ ورىندالۋ بارىسى اشىق كورسەتىلەدى. بۇل- حالىقتىڭ سەنىمىن كۇشەيتىپ، جەرگىلىكتى باسقارۋ ساپاسىن جاڭا دەڭگەيگە شىعاراتىن ماڭىزدى وزگەرىس.
بۇگىندە تۇرعىنداردىڭ وتىنىشتەرى ءبىرىڭعاي اقپاراتتىق جۇيە ارقىلى ءتۇسىپ، ءاربىر ارىز-شاعىم بويىنشا ناقتى تالداۋ جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بار.
اۋىل اكىمدەرى ءۇشىن باستى تالاپ – ءار وتىنىشكە ۋاقىتىلى، تۇسىنىكتى جانە مازمۇندى جاۋاپ بەرۋ، ياعني «جازدىق – جابىق قالدى» ەمەس، «جازدىق – شەشتىك نەمەسە تۇسىندىردىك» فورماتىنا كوشۋ.
ەسەپ بەرۋ مادەنيەتى دە وزگەرىپ جاتىر: اكىمدەر تەك سيفر ايتىپ قويماي، حالىقپەن اشىق كەزدەسۋ، ونلاين فورماتتار ارقىلى تۇراقتى ديالوگ قۇرۋدا.
بۇل – «ەستيتىن مەملەكەت» قاعيداتىن اۋىل دەڭگەيىندە ناقتى ىسكە اسىراتىن نەگىزگى تەتىك.
- ءتورتىنشى دەڭگەيلى بيۋدجەتتەردىڭ دەربەستىگىن ارتتىرۋ اۋىلدىق وكرۋگتەردى باسقارۋدىڭ تيىمدىلىگىنە جانە جەرگىلىكتى باستامالاردى ىسكە اسىرۋعا قالاي اسەر ەتەدى؟
- مەملەكەت باسشىسى فورۋمدا مەملەكەتتىك باسقارۋدى ورتالىقسىزداندىرۋدىڭ ماڭىزىنا توقتالدى. بۇل - اۋىلدىڭ ءوز تاعدىرىن ءوزى ايقىندايتىن كەزەڭگە اياق باسۋى دەگەن ءسوز.ءتورتىنشى دەڭگەيلى بيۋدجەتتەردىڭ دەربەستىگىن ارتتىرۋ - وسى باعىتتاعى ەڭ ماڭىزدى رەفورما.بۇرىن جەرگىلىكتى باستامالار جوعارىدان بەكىتىلگەن شەشىمدەرگە تاۋەلدى بولاتىن بولسا، ءقازىر اۋىل اكىمدەرى ءوز بيۋدجەتىنە سۇيەنە وتىرىپ، حالىق سۇراعان جوبالاردى دەر كەزىندە ىسكە اسىرا الادى. بۇل، بىرىنشىدەن، قارجىنىڭ ماقساتتى ءارى ءتيىمدى جۇمسالۋىن قامتاماسىز ەتەدى. ەكىنشىدەن، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ قاتىسۋىمەن قابىلداناتىن شەشىمدەردىڭ ساپاسى ارتادى. ۇشىنشىدەن، ءار وكرۋگ ءوز ەرەكشەلىگىنە ساي جوبالاردى ىسكە اسىرىپ، جەرگىلىكتى دامۋدىڭ جاڭا قارقىنىن قالىپتاستىرادى. قىسقالاي ايتقانداقارجىلىق دەربەستىك - اۋىل اكىمدەرىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتىپ، جەرگىلىكتى باستامالاردىڭ ناقتى ناتيجەگە اينالۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى.
ءتورتىنشى دەڭگەيلى بيۋدجەت ەنگىزىلگەلى اۋىلدىق وكرۋگتەردىڭ ءتۇسىمى 4 ەسەگە ءوسىپ، 130 ملرد تەڭگەدەن استى – بۇل جەرگىلىكتى جەردە ناقتى رەسۋرس پايدا بولدى دەگەن ءسوز.
دەربەستىك ارتقان سايىن، اۋىل اكىمدەرى شاعىن، ءبىراق ماڭىزدى جوبالاردى ورتالىققا بارماي-اق شەشۋگە مۇمكىندىك الادى: جول، جارىق، اباتتاندىرۋ، الەۋمەتتىك نىساندار.
«سالىقتى تابىس تاپقان جەردە تولەۋ» قاعيداسىن ىسكە اسىرۋ – جەرگىلىكتى باستامالاردى قولداۋعا قوسىمشا رەسۋرس بەرەدى جانە اۋىل مەن بيزنەس مۇددەسىن جاقىنداستىرادى.
- اۋىلدىق اۋدانداردى سيفرلاندىرۋ قالا مەن اۋىل اراسىنداعى ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى ايىرماسىن قىسقارتۋعا جانە جەرگىلىكتى باسقارۋ ساپاسىن جاقسارتۋعا قالاي كومەكتەسەدى؟
- اۋىلدىق اۋدانداردى سيفرلاندىرۋ - قالا مەن اۋىل اراسىنداعى الشاقتىقتى ازايتاتىن عانا ەمەس، اۋىلدىڭ بولاشاعىن ايقىندايتىن ستراتەگيالىق شەشىم. ءبىزدىڭ ماقسات - اۋىلداعى ازاماتقا قالامەن تەڭ مۇمكىندىك بەرۋ. سيفرلىق ينفراقۇرىلىمنىڭ دامۋى ارقاسىندا اۋىل تۇرعىندارى مەملەكەتتىك قىزمەتتى دە، الەۋمەتتىك قولداۋدى دا، مەديسينا مەن ءبىلىم بەرۋ رەسۋرستارىن دا ءقازىر قاشىقتان، ۋاقىت جوعالتپاي پايدالانا الادى. بۇل - ازاماتتىڭ قۇقىعىن، ۋاقىتىن جانە مۇمكىندىگىن قۇرمەتتەۋ دەگەن ءسوز. سونىمەن قاتار سيفرلاندىرۋ جەرگىلىكتى باسقارۋدىڭ جاڭا مادەنيەتىن قالىپتاستىرادى. اكىمدىكتەردىڭ جۇمىسى اشىق، ەسەپتى جانە ناتيجەگە باعىتتالعان كۇيگە وتەدى. حالىق پەن بيلىك اراسىنداعى اقپارات الماسۋ جىلدامداپ، ءاربىر ماسەلە ناقتى باقىلاۋدا بولادى. ەڭ باستىسى - سيفرلاندىرۋ اۋىل ەكونوميكاسىنا جاڭا پەرسپەكتيۆا اشادى. جاستارعا ءبىلىم، كاسىپكەرلىك، يننوۆاسيا سالالارىندا قوسىمشا مۇمكىندىكتەر پايدا بولادى. سوندىقتان اۋىلدى سيفرلاندىرۋ - ادىلدىك، تەڭ مۇمكىندىك جانە اۋىل الەۋەتىن تولىق اشۋعا باعىتتالعان ساياسي باستاما.
ونلاين ءبىلىم، تەلەمەديسينا، ەلەكتروندى مەملەكەتتىك قىزمەتتەر، ينتەرنەت-ساۋدا – ءبارى اۋىل تۇرعىنىنا دا قولجەتىمدى بولعاندا، ءومىر ساپاسىنداعى الشاقتىق ايتارلىقتاي ازايادى.
اۋىل اكىمدەرى سيفرلىق پلاتفورمالار ارقىلى سالىق، بيزنەس، ينفراقۇرىلىم، وتىنىشتەر تۋرالى دەرەكتەردى جەدەل الىپ، شەشىمدى تەزىرەك ءارى ءدال قابىلدايدى.
بۇل جەرگىلىكتى باسقارۋدىڭ ساپاسىن دا، اشىقتىعىن دا جاڭا دەڭگەيگە شىعارادى.
- قازاقستان شەكتەۋلى رەسۋرستار مەن ەل اۋقىمىن ەسكەرە وتىرىپ، جاھاندىق تەحنولوگيالىق سىن-قاتەرلەرگە قالاي بەيىمدەلە الادى؟ رەسپۋبليكاداتەحنولوگيالىق جاڭعىرتۋدى جەدەلدەتۋ ءۇشىن قانداي ناقتى قادامدار جوسپارلانىپ وتىر؟
- قازاقستان جاھاندىق تەحنولوگيالىق سىن-قاتەرلەرگە بەيىمدەلۋ ءۇشىن سيفرلىق ترانسفورماسيانى جەدەلدەتۋدى باستى ستراتەگيالىق باعىت رەتىندە ايقىندادى. پرەزيدەنت جولداۋىندا ەلىمىزدى ءۇش جىل ىشىندە تولىققاندى سيفرلىق مەملەكەتكە اينالدىرۋ مىندەتى قويىلدى.
ءبىرتۇتاس سيفرلىق ەكوجۇيەنى قالىپتاستىرۋ، يننوۆاسيالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ جانە IT-كادرلاردى دايارلاۋ – نەگىزگى باسىمدىقتار بولىپ وتىر. وسى ماقساتتا جاساندى ينتەللەكت جانە سيفرلىق دامۋ مينيسترلىگى قۇرىلىپ، جي تەحنولوگيالارىن دامىتۋ جانە ەنگىزۋ ۇدەرىسىنۇيلەستىرەدى.
الەمدە جاساندى ينتەللەكت، دەرەكتەر ەكونوميكاسى ءۇشىن جارىس ءجۇرىپ جاتىر، پرەزيدەنتتىڭ ءوزى اقش-تاعى اۋقىمدى باستامالاردى مىسالعا كەلتىردى.
قازاقستان گلوبالدىق كوشباسشىلىققا تالاسپاسا دا، «وركەنيەت كوشىنەن قالماۋدى» ستراتەگيالىق ماقسات ەتىپ وتىر: الداعى ءۇش جىلدا ەلدى تولىق سيفرلاندىرۋ مىندەتى سونىڭ دالەلى.
ءبىزدىڭ ارتىقشىلىعىمىز – ەل اۋماعى ۇلكەن، ءبىراق حالىق سانى شەكتەۋلى، سوندىقتان تەحنولوگيانى ماقساتتى سەكتورلارعا – اگروونەركاسىپ، كولىك-لوگيستيكا، ەنەرگەتيكا، مەملەكەتتىك باسقارۋ سالالارىنا شوعىرلاندىرا الامىز.
ناقتى قادامدار – سيفرلىق ينفراقۇرىلىمدى اياقتاۋ، دەرەكتەر پلاتفورمالارىن قۇرۋ، جاساندى ينتەللەكت پەن سيفرلىق شەشىمدەردى اۋىلدان باستاپ ەنگىزۋ، كادر دايىنداۋدى كۇشەيتۋ.
- «اۋىل اماناتى» باعدارلاماسى اۋىلدىق اۋماقتاردىڭ دامۋىنا – جۇمىس ورىندارىن اشۋعا جانە شاعىن بيزنەستى دامىتۋعا قانداي ىقپال ەتەدى؟
- «اۋىل اماناتى» باعدارلاماسى 2023 جىلدان باستاپ ىسكە قوسىلىپ، اۋىلدىق اۋماقتاردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا ەلەۋلى ىقپال ەتىپ كەلەدى. باعدارلامانىڭ باستى ماقساتى - اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ، ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋ جانە اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ.
باعدارلاما اۋىلدىق جەرلەردە جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋعا، حالىقتى اگروبيزنەسكە كەڭىنەن تارتۋعا جانە شاعىن كاسىپكەرلىكتى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. تۇرعىندارعا تومەن پايىزبەن جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرۋ ارقىلى مال شارۋاشىلىعى، ەگىنشىلىك، قايتا وڭدەۋ، قىزمەت كورسەتۋ جانە باسقا دا باعىتتاردا ءوز ءىسىن باستاۋعا جاعداي جاسالادى.
جالپى، «اۋىل اماناتى» - اۋىلدىق اۋماقتاردىڭ ەكونوميكالىق بەلسەندىلىگىن كۇشەيتۋگە باعىتتالعان ءتيىمدى باعدارلاما. ەكى جىل ىشىندە 20 مىڭعا جۋىق جاڭا جۇمىس ورنى اشىلىپ، اۋىل تۇرعىندارى جەڭىلدەتىلگەن قارجى ارقىلى ءوز ءىسىن باستاپ، وتباسىلىق جانە شاعىن بيزنەسىن دامىتۋعا مۇمكىندىك الدى. بۇل اۋىل ەكونوميكاسىنىڭ جاندانۋىنا، تابىستىڭ جانە سالىق تۇسىمدەرىنىڭ وسۋىنە وڭ اسەر ەتتى.
باعدارلامانىڭ وزەگى - 2،5% مولشەرلەمەمەن بەرىلەتىن جەڭىلدەتىلگەن نەسيەلەر. تۇرعىندار 5 جىلعا دەيىن، ال مال شارۋاشىلىعى بويىنشا 7 جىلعا دەيىن قارجى الا الادى. باعدارلاما اياسىندا جۇزدەگەن اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆتەرى قۇرىلىپ، قارجىلاندىرۋعا يە بولدى، بۇل كووپەراسيانىڭ دامۋىن جانە ءوندىرىستىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىردى.
ريەۆولۆەرلىك نەسيە تەتىگى قايتارىلعان قاراجات ەسەبىنەن قوسىمشا جوبالاردى قارجىلاندىرۋعا جول اشىپ، كاسىپكەرلىككە قولجەتىمدىلىكتى كەڭەيتۋدە.
2029 جىلعا دەيىن باعدارلاماعا 600 ملرد تەڭگەگە جۋىق قاراجات ءبولۋ جوسپارلانعان. بۇل اۋىلدى شاعىن كاسىپكەرلىك پەن كووپەراسيا ارقىلى دامىتۋعا باعىتتالعان ۇزاق مەرزىمدى ستراتەگيالىق قادام.
«اۋىل اماناتى» اۋىل تۇرعىندارىنىڭ تابىسىن ارتتىرىپ، جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ ارقىلى وڭىرلىك ەكونوميكانىڭ وركەندەۋىنە ناقتى ۇلەس قوسىپ كەلەدى.
- الەۋمەتتىك-كاسىپكەرلىك كورپوراسيالاردى اۋىل ەكونوميكاسىن دامىتۋدىڭ تولىققاندى ينستيتۋتىنا اينالدىرۋدىڭ قانداي پەرسپەكتيۆالارىن كورەسىز؟
- بۇگىندە كوپتەگەن اكك-نىڭ الەۋەتى تولىق پايدالانىلماي وتىرعانى ايتىلدى، پرەزيدەنت ولاردى تولىققاندى دامۋ ينستيتۋتىنا اينالدىرۋدى تاپسىردى.
پەرسپەكتيۆا - اكك-نى اۋىلداعى نەگىزگى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردىڭ باستى درايۆەرىنە اينالدىرۋ. بۇل باعىت اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا، وندىرىستىك تىزبەكتى تولىق قامتيتىن ينفراقۇرىلىمدى قالىپتاستىرۋعا جانە اۋىل كاسىپكەرلەرىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋگە باعىتتالعان:
• مال بورداقىلاۋ جانە سويۋ الاڭدارى - ەت ءوندىرىسىن ورتالىقتاندىرۋعا، ساپانى باقىلاۋدى كۇشەيتۋگە جانە ۆەتەريناريالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. مۇنداي الاڭدار اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرۋشىلەرىنە ءوز ونىمدەرىن جوعارى ستاندارتپەن وڭدەپ، نارىققا شىعا الۋىنا جاعداي جاسايدى.
• ساقتاۋ، تاسىمالداۋ جانە وتكىزۋ ورتالىقتارى - ءونىم ساپاسىن ساقتاۋ، شىعىنداردى ازايتۋ جانە لوگيستيكانى وڭتايلاندىرۋ ءۇشىن اسا ماڭىزدى. بۇل ورتالىقتار اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن سۇرىپتاۋ، وراۋ، سالقىنداتۋ جانە ءىرى نارىقتارعا جەتكىزۋدى جۇيەلى تۇردە ۇيىمداستىرادى.
• سەرۆيس جانە جوندەۋ ورتالىقتارى - اۋىلداعى تەحنيكا مەن جابدىقتىڭ ۇزدىكسىز جۇمىسىن قامتاماسىز ەتەتىن ينفراقۇرىلىم. ولار تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ، جوندەۋ، قوسالقى بولشەكتەرمەن قامتاماسىز ەتۋ ارقىلى اۋىل شارۋاشىلىعى سۋبەكتىلەرىنىڭ وندىرىستىك تاۋەكەلدەرىن تومەندەتەدى.
• سۋارۋ جانە يرريگاسيا جۇيەلەرى - ەگىن شارۋاشىلىعىنىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋداعى نەگىزگى فاكتور. زاماناۋي يرريگاسيالىق ينفراقۇرىلىم سۋ رەسۋرستارىن ءتيىمدى پايدالانۋدى قامتاماسىز ەتىپ، قۇرعاقشىلىققا تاۋەلدىلىكتى ازايتادى جانە اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ كولەمى مەن ساپاسىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ەگەر اكك رەسۋرسى شىنىمەن وسى باعىتتارعا جۇمسالسا، ولار اۋىل كاسىپكەرلىگى ءۇشىن «قولداۋ پلاتفورماسىنا» اينالىپ، اۋىل ەكونوميكاسىن جانداندىرۋدا باستى ويىنشى بولا الادى.
- ءبىر پالاتالى پارلامەنت قۇرۋ زاڭ شىعارۋشى بيلىكتىڭ جۇمىسىن جاقسارتۋعا قانداي ارتىقشىلىقتار بەرەدى دەپ ويلايسىز؟ ال جاڭا پارلامەنتتە پرەزيدەنتتىك كۆوتانىڭ بولماۋى بيلىك تەڭدىگىنە جانە شەشىم قابىلداۋ ۇدەرىسىنە قالاي اسەر ەتەدى؟
- بارشاڭىزعا ءمالىم، پارلامەنتتىك رەفورما بويىنشا جۇمىس توبىنىڭ ءبىرىنشى وتىرىسى ءوتتى. وسى رەفورمانىڭ وزەگىن قۇرايتىن باستامالاردىڭ ءبىرى - ءبىر پالاتالى پارلامەنت قۇرۋ ماسەلەسى. مۇنداي مودەل زاڭ شىعارۋشى بيلىكتىڭ تيىمدىلىگىن ەداۋىر ارتتىرادى. بىرىنشىدەن، زاڭ شىعارۋ ۇدەرىسى جەڭىلدەپ، شەشىمدەر قابىلداۋ جىلدامدايدى. قوس پالاتانىڭ اراسىندا كەلىسىم الۋ قاجەتتىلىگىنىڭ بولماۋى قۇقىقتىق اكتىلەردى تالقىلاۋدى شۇعىلداتىپ قانا قويماي، ونىڭ ساپاسىن تەرەڭدەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە پارلامەنتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ناقتىلاپ، زاڭ جوبالارىن جان-جاقتى تالداۋ، قوعامدىق تىڭداۋلار وتكىزۋ، ساراپتامالىق باعالاۋ تەتىكتەرىن تۇراقتى قولدانۋدى ىنتالاندىرادى. پارلامەنت جۇمىسىنىڭ اشىقتىعى مەن ەسەپ بەرۋشىلىگى ارتىپ، ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ باقىلاۋ مۇمكىندىگى كۇشەيەدى.
ينستيتۋسيونالدىق تۇرعىدان قاراعاندا، ءبىر پالاتالى جۇيە مەملەكەتتىك شىعىنداردى وڭتايلاندىرادى. ەكى پالاتالى قۇرىلىمعا ءتان قوسىمشا اپپارات، ينفراقۇرىلىم، قىزمەتكەرلەر جانە تەحنيكالىق قامتاماسىز ەتۋ شىعىندارى قىسقارادى. بۇل بيۋدجەت قاراجاتىن ۇنەمدەپ قانا قويماي، ونىڭ ءتيىمدى جۇمسالۋىنا جول اشادى.
جاڭا پارلامەنتتە پرەزيدەنتتىك كۆوتانىڭ بولماۋى بيلىك تارماقتارىنىڭ تەڭگەرىمىن ناقتىلاي تۇسەتىن ماڭىزدى قادام. بۇل وزگەرىس پرەزيدەنتتىڭ پارلامەنت قۇرامىنا تىكەلەي ىقپال ەتۋ مۇمكىندىگىن شەكتەپ، زاڭ شىعارۋشى ورگاننىڭ ينستيتۋسيونالدىق تاۋەلسىزدىگىن ارتتىرادى. ناتيجەسىندە اتقارۋشى جانە زاڭ شىعارۋشى بيلىك اراسىنداعى قاجەتتى «قاشىقتىق» ساقتالىپ، شەشىم قابىلداۋ ۇدەرىسىنىڭ وبەكتيۆتىلىگى كۇشەيەدى. بۇل - بيلىك ءبولىنىسى قاعيداتىنا تولىق سايكەس كەلەتىن جۇيەلى رەفورما.
حالىقارالىق تاجىريبە دە بۇل مودەلدىڭ تيىمدىلىگىن راستايدى: الەمدەگى مەملەكەتتەردىڭ كوبىندە ءبىر پالاتالى پارلامەنتتى تاڭداعان. مۇنداي قۇرىلىم ساياسي ۇدەرىستەردىڭ اشىقتىعىن كۇشەيتىپ، زاڭ شىعارۋ سيكلىنە يكەمدىلىك پەن جەدەلدىك بەرەتىنى دالەلدەنگەن.
قورىتىندىلاي كەلە، ءبىر پالاتالى پارلامەنتكە كوشۋ - «كۇشتى پرەزيدەنت - ىقپالدى پارلامەنت - ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت» قاعيداتىنا نەگىزدەلگەن مەملەكەتتىك باسقارۋ مودەلىن تولىققاندى ىسكە اسىرۋعا جول اشاتىنماڭىزدى قادام. بۇل وزگەرىس بيلىك تارماقتارى اراسىنداعى تەڭگەرىمدى نىعايتىپ، زاڭ شىعارۋ ۇدەرىسىنىڭ ساپاسىن ارتتىرىپ، ەلدەگى ساياسي جانە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق رەفورمالاردىڭ جەدەل ءارى جۇيەلى جۇزەگە اسۋىنا ىقپال ەتەدى.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!