وركەنيەت پەرزەنتى
ءوز تاۋەلسىزدىگىنە قول جەتكىزگەن، ىزگىلىك پەن ادىلدىك سالتانات قۇرعان زايىرلى مەملەكەتتىڭ كونستيتۋسياسىنىڭ ومىرگە كەلۋى بەلگىلى تۇلعالار سۇلتان سارتايەۆ پەن سالىق زيمانوۆتىڭ ەسىمىمەن دە تىعىز بايلانىستى.
«ادام بالاسى ادام بالاسىنان اقىل، عىلىم، ار، مىنەز دەگەن نارسەلەرمەن وزادى» دەپ ۇلى اباي ايتقانداي، زامانداستارىنان وزا تۋعان ءىرى تاريحي تۇلعالاردىڭ ءبىرى، 500- دەن اسا عىلىمي ەڭبەكتىڭ اۆتورى، مەملەكەتىمىزدىڭ زاڭگەرلەر وداعىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى، ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ زاڭ عىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى – سۇلتان سارتايەۆ.
ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن الىپ، وركەنيەتتى ەلدەر قاتارىنان كورىنۋگە تالپىنىس جاساپ جاتقان شاقتا ەلىمىزدىڭ زاڭ عىلىمىنىڭ نەگىزىن قالاعان دا قازاق وركەنيەتىنىڭ پەرزەنتى سۇلتان سارتايەۆ بولاتىن.
اكادەميك سۇلتان سارتاي ۇلى سارتايەۆ 1927 جىلى 15 قازاندا اۋىلدى جەردە – قىزىلوردا وبلىسى، جاڭاقورعان اۋدانىنىڭ جاڭاقورعان ەلدىمەكەنىندە اۋىل ەڭبەكشىسىنىڭ، مايدانگەردىڭ، ءۇش رەت جارالانعان، سەگىز بالانىڭ اكەسى، سونىڭ ىشىندە ءۇش ۇل جانە ءبىر قىز تاربيەلەپ وسىرگەن جانۇيادا دۇنيەگە كەلگەن. قازاقتىڭ ەجەلگى سالتى بويىنشا سۇلتان اتاسى الياردىڭ قولىندا تاربيە الىپ، اكەسىنىڭ اتىن اتاپ، سارتاي دەپ وسكەن.
سۇلتان اعامىز ءبىر سۇحباتىندا ءوزىنىڭ ەڭبەك جولى تۋرالى بىلاي دەپ تولعايدى: «قازاقستان 1991 جىلدىڭ 8 جەلتوقسانىندا كەڭەس وداعى تاراعاننان كەيىن 8 كۇن وتكەن سوڭ دۇنيە جۇزىنە ءوز تاۋەلسىزدىگىن جاريالادى. پارلامەنت مىنبەرىندە 16 جەلتوقسان كۇنى ونى الەمگە جاريالاۋ ماعان جۇكتەلدى. سول ساتتەگى سەزىمدى ءالى كۇنگە دەيىن سوزبەن جەتكىزە المايمىن».
عالىمنىڭ رۋحانياتقا بارىنشا دەن قوياتىنىن ونىڭ ءوزىنىڭ تۋىپ-وسكەن جەرىندە مەشىت سالۋىنان كورۋگە بولادى. 850 ادام سياتىن عيبادات ورنىنىڭ سىرتى بۇقار كىرپىشىمەن بەزەندىرىلگەن. جالپى قۇنى 495 مىڭ دوللارعا تۇسكەن. سوسىن قازاق دالاسىنىڭ عۇلاماسى، يسلام وركەنيەتىنىڭ ناسيحاتشىسى، يمام، اقىن حۋسام اد-دين سىعاناقيگە، 17 قۇرساق كوتەرىپ، ەلى ءۇشىن قىزمەت ەتكەن ءۇمىت اناعا، جاڭاقورعان ءوڭىرىنىڭ تۋماسى، ومىردەن ەرتە كەتكەن كومپوزيتور بەكسۇلتان بايكەنجەيەۆكە ارناپ، باسى-اياعى قولا مەن گرانيتتەن جاسالعان ءارقايسىسى 6،5 توننالىق ءۇش ەسكەرتكىش پەن ءبىر مەشىت تۇرعىزادى. بۇل تۋرالى سۇلتان سارتايەۆ سوڭعى سۇحباتىندا ءومىر جولىن بايان ەتە كەلىپ، «ەلىمە جاساعان جاقسىلىعىم وسىلار» دەپ سىر اقتارعان ەدى.
زاڭعار زاڭگەر
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ «سالىق زيمانوۆ عالىم، ازامات، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى» اتتى رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسيادا: «سالىق زيمان ۇلى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قۇقىقتىق نەگىزدەرىن قالىپتاستىرۋعا وراسان زور ەڭبەك ءسىڭىردى. ول «مەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى» دەكلاراسيانى، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگى تۋرالى» كونستيتۋسيالىق زاڭدى، العاشقى اتا زاڭىمىزدى ازىرلەۋگە اتسالىستى.
سونداي-اق، قازاقستانداعى پارلامەنتاريزم ينستيتۋتىن دامىتۋعا ايرىقشا ۇلەس قوستى . ايگىلى عالىم، قۇقىق سالاسىنىڭ قىر-سىرىنا تەرەڭ بويلاپ، تاعىلىمدى ەڭبەكتەر جازىپ قالدىردى. اسىرەسە، ەلىمىزدىڭ ساياسي جانە قۇقىقتىق تاريحى، بيلەر ينستيتۋتى سەكىلدى تىڭ تاقىرىپتاردى تەرەڭ زەرتتەدى. ونىڭ مول مۇراسى الداعى ۋاقىتتا دا ەل يگىلىگىنە اينالا بەرەتىنى انىق. سالىق زيمان ۇلى ۇلاعاتتى ۇستاز رەتىندە كوپتەگەن بىلىكتى زاڭگەرلەر تاربيەلەپ ءوسىردى. ونىڭ شاكىرتتەرى ەل ەكونوميكاسىنىڭ ءتۇرلى سالاسىندا تابىستى ەڭبەك ەتىپ ءجۇر» دەپ زاڭعار تۇلعا تۋرالى ەرەكشە ىقىلاسپەن پىكىر بىلدىرگەن بولاتىن.
سالىق زيمانوۆ قازاقستان قوعامى ءۇشىن اسا اۋىر كەزدە تۋىپ، 1921 جىل، قۇبىلىپ سوققان زامانالار جەلىنە قاراماي، ناعىز ەر-ازاماتتىڭ نامىستى جولىمەن ءوسىپ- جەتىلىپ، وقىپ-توقىپ وزىمەن بىرگە ۇلتتى جەتەلەگەن، الاتاۋدىڭ بيىگىندەي اسقارالى دەڭگەيگە جەتكىزگەن سالىق اعانىڭ قازاقستان ءۇشىن ورنى ەرەكشە. مەكتەپتى بىتىرە سالىپ، قاناتى قاتايماي جاتىپ-اق ءمۇعالىم بولۋ – بالا سالىقتىڭ دانا سالىققا قاراي باستاعان العاشقى قادامى ەدى. عالىم قازاقستاندىق پارلامەنتاريزمىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىن انىقتاعان قازسسر جانە ق ر جوعارعى كەڭەسىنىڭ XII جانە XIII شاقىرىلىمدارىندا اسا بەلسەندى دەپۋتاتتار قاتارىندا بولىپ، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ نىعايۋىنا اتسالىستى. سونىمەن قاتار، زاڭگەردىڭ قازاق كسر-ىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيانى، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى» تاريحي كونستيتۋسيالىق زاڭدى، 1993 جىلعى كونستيتۋسيانى ازىرلەۋدە ەڭبەگى وراسان بولدى.