سۋ ارنالارىنىڭ جاعدايىن ۇنەمى نازاردا ۇستاۋ قالا كوركى ءۇشىن عانا ەمەس، تۇرعىنداردىڭ ءقاۋىپسىزدىگى ءۇشىن دە ماڭىزدى. ارىق جەلىلەرىنىڭ جاسىل جەلەكتەردى سۋارۋدا، جايلى ميكرواحۋال قۇرۋدا دا پايداسى كوپ.
جاقىندا الماتى قالاسى ەكولوگيا جانە قورشاعان ورتا باسقارماسى الماتىنىڭ باتىس بولىگىندەگى (ناۋرىزباي، اۋەزوۆ جانە الاتاۋ اۋداندارى) ارىق جەلىسى قۇرىلىسىنىڭ جوباسىنا تالقىلاۋ جۇرگىزدى. كەزدەسۋدە جوبانى جۇزەگە اسىرۋعا كىرىسۋ تۋرالى تاپسىرما بەرىلدى.
مامانداردىڭ ايتۋىنشا، «الماتى قالاسىنىڭ باتىس بولىگىندەگى ارىق جەلىلەرى مەن نوسەر كارىزدەرىن سالۋ جانە قايتا جوندەۋ» جوبالىق سمەتالىق قۇجاتتاماسى اياسىندا قۇرىلىس-مونتاجداۋ جۇمىستارى اعىمداعى جىلدىڭ 24 مامىرىندا باستالعان. بۇگىندە قۇرىلىس جۇمىستارى اشىق كونكۋرستىڭ ناتيجەسى بويىنشا الماتى قالاسى ەكولوگيا جانە قورشاعان ورتا باسقارماسى مەن «SHEBERBUILD» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى مەردىگەر ۇيىمى اراسىندا جاسالعان كەلىسىم-شارت اياسىندا ءجۇرىپ جاتىر. جوبا بويىنشا جالپى ۇزىندىعى 119 شاقىرىم ارىق جەلىسىنە جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ، قاجەت جەرىنە جاڭادان ارىقتار تارتىلادى. ايتا كەتەيىك، ەكى جىلدىق مەرزىمگە جوسپارلانعان جوبا اياسىندا قالا بويىنشا 376 شاقىرىم ارىق جەلىلەرىن سالۋ جانە قايتا قۇرۋ كوزدەلگەن. ناقتىراق ايتقاندا، 276 شاقىرىم قايتا جوندەۋدەن ءوتىپ، 100 شاقىرىم جاڭا سۋ ارنالارى سالىنادى.
قازىرگى تاڭدا الماتىنىڭ ارىق جەلىسىنىڭ جالپى ۇزىندىعى 1525 شاقىرىمدى قۇرايدى. 2020 جىلعى مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، بۇگىندە اۋداندارعا قاراستى 1138 شاقىرىم، اۋلالار اۋماعىندا – 245 شاقىرىم، ساياباق ايماقتارىندا – 60 شاقىرىم ۇزىندىقتى قۇرايتىن ارىق بار.
ەكولوگيا جانە قورشاعان ورتا باسقارماسى ماماندارىنىڭ سوزىنە قۇلاق تۇرسەك، بۇل باعىتتا زاماناۋي تەحنولوگيالار پايدالانۋ قولعا الىنعان. ايتۋلارىنشا، توتەنشە جاعدايلار ورىن العان جاعدايدا، ماسەلەن سۋ باسۋ ۋچاسكەلەرىن جويۋ قاجەت بولعان كەزدە، اپاتتىق-قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىنا دايىندىق كەزەڭىندە كوللەكتورلاردىڭ، جابىق كانالداردىڭ جاعدايىن تەكسەرۋ ءۇشىن روبوت قۇرىلعىلارى قولدانىلادى. ماسەلەن، جوعارىدا ايتىلعان كوللەكتورلار مەن كانالداردىڭ قۇرىلىس جۇمىستارى اياقتالعان سوڭ، ولاردى تەكسەرۋ جۇمىستارىندا دا وسى روبوتتاردى قولدانۋ جوسپارلانۋدا.
بۇگىندە الماتىدا بارلىعى 16 كوللەكتور بار. ءبىراق ولاردىڭ 12ء-سى ىستەن شىققان، اپاتتىق جاعدايدا بولاتىن. باسقارما ماماندارى جوعارىدا اتالعان جوبا اياسىندا ۇزىندىعى 16،2 شاقىرىم بولاتىن 12 كوللەكتوردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەنىن ايتىپ وتىر. جالپى، ارىق جەلىلەرىنىڭ نەگىزگى ماقساتى – جاڭبىر مەن ەرىگەن قار سۋىن قولدانىستاعى وزەندەرگە بۇرۋ نەمەسە كوللەكتورلىق درەناجدىق جەلىلەرگە قوسۋ ەكەنى بەلگىلى.
جاسىراتىنى جوق، كوكتەمدە ەرىگەن قار مەن جاڭبىر سۋى ارناسىنان اسىپ، كوشەلەردى كولگە اينالدىرىپ جاتاتىن جاعدايلار، وكىنىشكە قاراي كەيدە ورىن الىپ جاتادى. سوندىقتان قالا ايماعىنداعى ارىق جۇيەلەرىنە تولىققاندى جوندەۋ جۇرگىزىپ، سۋ ارنالارىنىڭ سانىن كوبەيتۋدى كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە دەپ ايتۋعا بولادى. ال ەگەر بۇل جۇمىستار ناتيجەلى بولىپ، ايتىپ كەلمەيتىن اپاتتاردىڭ الدىن الۋدا پايداسىن تيگىزىپ جاتسا، ەشكىم قۋانباسا، رەنجىمەيتىنى انىق.
تاقىرىپقا وراي
كوشە بويىمەن سىلدىراپ اعىپ جاتاتىن ارىقتار قالا تاريحىنىڭ ءبىر بولىگى ىسپەتتەس. ءبىراق ءبىز سول ارىقتارعا ءمان بەرىپ قارامايمىز. ال اعا بۋىن وكىلدەرى الماتى ارىقتارىنان اعىپ جاتاتىن سۋ سىبدىرىنىڭ ءوزى ەرەكشە كۇيگە بولەيتىنىن ايتىپ، ساعىنا ەسكە الادى. كىشى الماتى وزەنىنەن باستاۋ الىپ، اباي داڭعىلىمەن تومەن قاراي زۋلاي اعاتىن ارىقتار جايىندا الماتىلىقتار وزدەرىنىڭ اسەرلى ەستەلىكتەرىمەن ءبولىسىپ، ءبىز بىلمەيتىن دەرەكتەر ايتتى.
سىپايى جولسەيىتوۆا، زەينەتكەر:
ارىقپەن اعىپ كەلگەن المالاردى جەي بەرەتىنبىز
1968-1972 جىلدارى شەت تىلدەرى ينستيتۋتىندا وقىدىم. ءبىزدىڭ ستۋدەنت كەزىمىزدە، الماتىنىڭ ارىقتارى كەرەمەت ەدى عوي، شىركىن! شارشاعان كەزدە قۇربىلارىمىزبەن ارىقتىڭ جاعاسىنا وتىرا قالىپ، اڭگىمە-دۇكەن قۇراتىنبىز. مولدىرەپ اعىپ جاتاتىن سۋدان قۇددى ءبىر ءاننىڭ اۋەنى ەستىلەتىندەي بولاتىن. ول كەزدە جاستار دا وتە مادەنيەتتى ەدى. ۇلكەندەردىڭ ەسكەرتۋىنە ەشقاشان رەنجىمەيتىن. كەيدە ءتىپتى، ارىقپەن بىرگە اعىپ كەلگەن الما، ورىكتەردى الىپ ەش ويلانباي جەي بەرەتىنبىز. ارىقتاعى سۋلار تۇپ-تۇنىق بولاتىن. قازىرگى ارىق جەلىلەرىنە ونشا كۇتىم جوق. اسىرەسە، جەكە سەكتورلاردا، جول بويىنداعى ارىقتاردا تۇرمىستىق قالدىقتاردىڭ جاتاتىنىن ءجيى بايقايمىن.
امان ءنۇسىپ، قالا تۇرعىنى:
جاستىعىمنىڭ كۋاسى
ءبىزدىڭ ستۋدەنت كەزىمىزدە كوشە بويىنداعى ارىقتاردا ءمولدىر سۋ ەركەلەي سىلدىراپ اعىپ جاتاتىن. ءقازىر قالا زامانعا ساي دامىپ جاتىر. دەگەنمەن، سول كەزدەگى ارىقتار سەكىلدى ۇزدىكسىز سۋ اعىپ جاتاتىن سۋ ارنالارى ءقازىر از. بۇل ەندى مۇلدە بۇل باعىتتا جۇمىس ءجۇرمەيدى دەگەن ءسوز ەمەس. ماسەلەن، مەن كۇندە جۇمىسقا باراردا ماسانشى كوشەسىنىڭ بويىمەن جاياۋ جۇرەمىن. ارىق تولى بولماسا دا، سۋى تاپ-تازا اعىپ جاتىر... بۇل ارىقتار مەنىڭ جاستىعىمنىڭ كۋاسى. وسى تۇستا ارنايى ماماندارعا ايتار ءوتىنىشىم، جەكە سەكتورداعى كوشەلەردىڭ بويىنا ارىق جەلىلەرىن مىندەتتى تۇردە جۇرگىزىءلۋىن قاداعالاساڭىزدار ەكەن. قالا بيلىگى بۇعان بەي-جاي قارامايدى دەپ سەنەمىز.
باعدات ماقسات ۇلى، جەكە كاسىپكەر:
كوشەگە ءسان بەرەدى
ارىق جەلىلەرىن تەك جاڭبىر سۋىن اعىزاتىن نىسان رەتىندە عانا قاراستىرۋعا بولمايدى دەپ ويلايمىن. الماتىنىڭ ارىقتارى كوشە بەدەرىنىڭ ايرىقشا ءبولشەگى. ولار كوشەگە ءسان بەرىپ قانا قويماي، حالىقتىڭ قولايلى ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن قىزمەت ەتىپ تۇر. ءۇلكەن اعاشتار جەراستى سۋىمەن قورەكتەنەتىنىن ەسكەرسەك، ارىقتاردىڭ جاسىل جەلەكتى سۋارۋدا دا ماڭىزى زور. ارىق جەلىلەرى بىرىنشىدەن، اۋانى ىلعالداندىرۋعا سەپتiگiن تيگiزسە، ەكiنشiدەن، قالا كوشەلەرiن سۋ باسۋدان ساقتايدى. سونىمەن قاتار، جاسىل- جەلەك سۋارىپ، اۋا قۇرامىن دۇرىستاۋعا جاردەمدەسەدى. سوندىقتان قالا كوشەلەرىنىڭ بارلىعىندا سۋ ارنالارىنىڭ بولۋى ءتيىس.