پياز داعدارىسى تاعى بولۋى مۇمكىن
ءبىر قاراعاندا، بىلتىرعى نيدەرلاندىداعى قۇرعاقشىلىق، پاكىستانداعى سۋ تاسقىنى، ۋكراينا مەن رەسەي اراسىنداعى قارۋلى قاقتىعىس جانە بيىل وزبەكستانداعى قىستىڭ سۋىق بولۋى سەكىلدى وقيعالار اراسىندا بايلانىس جوق سەكىلدى. ولاردىڭ پيازعا مۇلدەم قاتىسى جوق دەپ ويلاۋىمىز مۇمكىن. ال شىنداپ كەلگەندە، ولاردىڭ اراسىندا بايلانىس بار.
بيىل جىلدىڭ باسىندا قازاقستاندا كۇتپەگەن جەردەن پياز داعدارىسى پايدا بولدى. كەنەتتەن پيازعا ىشكى جانە سىرتقى سۇرانىس ارتتى. ول تەك ءبىزدى ەمەس، ورتالىق ازيا، رەسەي، يران جانە پاكىستان سەكىلدى ەلدەردى دە قامتىدى. سۇرانىس ارتقان سوڭ باعا دا ءوستى.
ءبىراق ءالى كۇنگە دەيىن پياز داعدارىسىنىڭ سەبەبىن ەشكىم اشىق ايتپاي وتىر. ەندەشە، وسى سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كورەلىك.
ءبىزدىڭ ۇكىمەت قول قۋسىرىپ وتىرمادى
بيىل قاڭتاردا پيازدىڭ باعاسىن دەرەۋ رەتتەۋ كەرەك بولدى. 18 قاڭتاردا «سىرتقى ساۋدا ساياساتى جانە حالىقارالىق ەكونوميكالىق ۇيىمدارعا قاتىسۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيا» وتىرىسى ءوتتى. وندا ەل اۋماعىنداعى پيازدى وزگە ەلگە ساتۋدى شەكتەۋ تۋرالى شەشىمگە كەلدى.
نەگىزى پياز باعاسى وتكەن جىلى شىلدەدە وسە باستاعان. باعا قىسقا ۋاقىتتا شارىقتاپ 2 ەسە وسكەن. سول كەزدىڭ وزىندە اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى پيازدى سىرتقا ساتۋدى شەكتەۋ تۋرالى ويلانا باستاعان. ءبىراق شەشىم قابىلدانبادى. سول كەزدە ۇكىمەت نارىق ءوزىن-وزى رەتتەيدى دەپ ويلاعان بولۋ كەرەك.
ءبىز عانا قامدانبادىق
پياز تاپشىلىعىنان تۋىنداعان داعدارىس كورشى ەلدەردە دە بايقالدى. بىزبەن ىلەسە وزبەكستان 20 قاڭتاردا پياز ەكسپورتىن توقتاتتى. كەيىن تاجىكستان مەن قىرعىز ەلى دە كوشكە ىلەستى.
داعدارىس ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن بىرگە يراندى دا شارپىدى. الايدا، يران ەكسپورتتى توقتاتپاعان بولاتىن. كەرىسىنشە، پيازدى ساتقاننان تۇسەتىن تابىسقا سالىقتى كوبەيتىپ جىبەردى. يرانداعى داعدارىس ەكسپورتتىڭ كۇرت وسۋىنەن تۋىنداعان ەدى. پيازدىڭ باسىم بولىگى پاكىستانعا ەكسپورتتالدى. ءبىراق پاكىستاننىڭ ءوزى پياز ساتۋدا الدىڭعى قاتارلى ەل بولسا، تاپشىلىق قالاي پايدا بولعان؟
اپات ايتىپ كەلمەيدى
بىلتىر ماۋسىمدا جاڭبىردان پاكىستان جەرىنىڭ ءبىراز بولىگىن سۋ شايىپ كەتتى. ودان 1600-دەن اسا ادام مەرت بولىپ، پياز وسەتىن ەگىستىك القاپتار جارامسىز كۇيگە تۇسكەن. وسىدان پياز ءونىمىنىڭ كولەمى ءتۇسىپ كەتتى. پاكىستان پيازدى ەكسپورتتاۋ تۇگىلى، حالقىن قامتاماسىز ەتە المايتىنداي جاعدايعا جەتتى. سوندىقتان سىرتتان ساتىپ الۋعا تۋرا كەلدى.
يراننان باسقا، وزبەكستاننان دا پياز يمپورتتالدى. ءبىر قىزىعى، وزبەكستاننان پياز يمپورتى قاڭتار مەن شىلدە ايلارىندا ماردىمسىز بولعان. تامىزدا 2،3 مىڭ توننا يمپورتتالسا، قازان ايىندا بۇل كورسەتكىش 9،7 مىڭ تونناعا جەتكەن.
بيىلعى وزبەكستانداعى قاتال قىس پياز نارىعىنداعى جاعدايدى ودان سايىن ناشارلاتتى. قويمادا ساقتالعان ءونىم ءۇسىپ قالدى.
بۇل وقيعالاردى، ناسسيم تالەبتىڭ تىلىمەن ايتقاندا «قارا اققۋ» دەۋگە بولادى. «قارا اققۋ» دەپ ون ۇيىقتاسا دا تۇسىڭە كىرمەيتىن، بولجاۋ مۇمكىن ەمەس وقيعالاردى ايتادى. وسىنداي قارا اققۋلار بىرلەسىپ «كوبەلەك ەففەكتىسىن» جاساۋى مۇمكىن. «كوبەلەك ەففەكتىسى» قىتايدىڭ ءبىر جەرىندە كوبەلەك قاناتىن قاقسا، امەريكادا تايفۋن بولۋى مۇمكىن دەيدى. پياز داعدارىسىنىڭ سەبەبى وسىندا.
پياز نارىعىنا ساياساتتىڭ دا اسەرى بار
وتكەن جىلى رەسەي مەن ۋكراينا اراسىندا قارۋلى قاقتىعىس باستالدى. قاقتىعىس ۋكرايناداعى پياز وسىرەتىن القاپتاردى تارىلتتى. مۇنىڭ اسەرىنەن ونى ەكسپورتتايتىن ەلدە تاپشىلىق پايدا بولدى. ونى ۇكىمەتى نيدەرلاندىدان پيازدى يمپورتتاۋ ارقىلى شەشۋگە تىرىستى.
الايدا، جاعدايدى ۇزاق ۋاقىت رەتتەۋگە مۇمكىندىك بولمادى. سەبەبى، جازدا نيدەرلاندىنىڭ وزىندە پياز ءوسىمى اقساعان. وندا ەگىس القابىن سۋاراتىن سۋ كولەمى ازايعان. سۋ تاپشىلىعى پياز وسىمىنە اسەر ەتكەن.
بۇدان شىعاتىن قورىتىندى – ۇكىمەت پياز نارىعىن ۇنەمى باقىلاپ وتىرۋى قاجەت. سەبەبى، بيىلعى جاعداي قايتالانۋى مۇمكىن. سوندىقتان پياز ونىمدىلىگىنە اسەر ەتۋشى تابيعي فاكتورلارمەن بىرگە، حالىقارالىق جاعداي مەن ساۋدا سوعىسى سەكىلدى دۇنيەلەرگە دە ساق بولۋ كەرەك.