قويشىنى – تاياعى، قاسقىردى – اياعى، ءجۋرناليستى دە اياعى جانە قالامى اسىرايدى. ءتىلشى قاۋىمىنىڭ قالامىما جاقسى كەيىپكەر ىلىكسە ەكەن دەيتىنى بار. ال كەيدە سونداي كەيىپكەرلەرىڭىز الىستا ەمەس، ءدال جانىڭىزدا ءجۇرۋى بەك مۇمكىن.
ءبىز بۇگىن ءوزىمىزدىڭ Almaty aqshamy گازەتىنىڭ جۋرناليستەرى، قۇرمەتتى وقىرماندار، ءاتى-جونى وزدەرىڭىزگە ماقالالارى ارقىلى تانىس گۇلجانات سەمبايەۆا مەن ەرنۇر رىسباي دەگەن جاس ارىپتەستەرىمىز تۋرالى جازعىمىز كەلەدى.
شاشى ۇزىن قىز، قانداي سۇلۋسىز
گازەتىمىزدە كوبىنە قۇقىق، زاڭ تاقىرىبىن قوزعايتىن، جىلقى دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن، وسى ءبىر كيەلى جانۋاردىڭ قىر-سىرىن ءبىر كىسىدەي مەڭگەرىپ العان گۇلجاناتتى كوپ بويجەتكەننىڭ اراسىنان ەرەكشەلەندىرىپ تۇراتىنى – ۇزىن شاشى، ياعني بۇرىمى. ءسوزى – سىنىق، ءىسى – تۇزىك ارۋدىڭ تولقىندى بۇيرا شاشىنىڭ ۇزىندىعى – 75 سم. ونى قيۋ تۋرالى ەشقاشان ويلاعان ەمەس. قايتا ودان دا ۇزىن بولىپ وسسە دەيدى.
ايىنا ءبىر رەت شاشتارازعا بارىپ، ۇشىن قيدىرتىپ تۇرادى. سونىڭ وزىندە سوناۋ اۋىلدا وتىرعان اجەسىنىڭ «قاتتى قىسقارتىپ جىبەرمە» دەپ ەسكەرتىپ قوياتىنى بار. جورگەگىنەن اتا-اجەسىنە ءتان بولىپ، سول كىسىلەردىڭ باۋىرىندا وسكەن گۇلجانات اياۋلى اجەسىنىڭ سوزىنە ەشقاشان قارسى كەلمەيدى. سەبەبى، «شاش – قىز بالانىڭ اجارى» دەگەندى ءجيى ايتىپ وتىراتىن اجەسىنىڭ نەمەرەسىنىڭ ءاردايىم سۇلۋ، كوركەم بولىپ ءجۇرۋىن قالايتىنى ءسوزسىز.
شاشىنىڭ ۇشىن قيدىرتقاندا، مىندەتتى تۇردە وزىمەن بىرگە الىپ كەتەدى، شاشتارازعا قالدىرمايدى. ويتكەنى اجەسىنىڭ «شاشتىڭ دا كيەسى بولادى. كەز-كەلگەن جەردە جاتپاسىن»، – دەگەن ءسوزى بالا كۇنىنەن قۇلاعىنا ءسىڭىپ قالعان. سوسىن جينالعان شاشتارىن اۋىلعا دەمالىسقا بارعاندا ورتەپ جىبەرەدى. مۇندايدى قازاقى تاربيە كورگەن بالا عانا جاسايدى.
راس، بۇرىنعىلار «شاشىنىڭ ءبىر تالىنىڭ ءوزىن قۇس تىستەپ كەتكەن ادام جۇيكە دەرتىنە شالدىعادى» دەپ وتىرۋشى ەدى. ءقازىر سونداي نانىم-سەنىمدەردى تارقاتىپ ايتىپ بەرىپ، تازالىققا ۇندەپ وتىراتىن اجەلەر دە سيرەپ بارادى. ءقازىر بۇرىنعى بۇرىمدار دا قىسقارا باستاعان...
ءيا، قازاقتىڭ بارلىق ىرىمىنىڭ استارىندا تاربيە، تازالىق دەگەندەر جاتىر. ماسەلەن، «تۇندە تىرناق الۋعا بولمايدى» دەيدى. نەگە؟ ويتكەنى بۇرىن ءبارى ءبىر بولمەدە وتىرىپ تاماق ءىشىپ، سول جەرگە ۇيىقتايتىن. تىرناق ۇشىپ تاماققا ءتۇسىپ كەتۋى مۇمكىن. سول سياقتى «شاشتى قالاي بولسىن تاستاساڭ، قۇس الىپ كەتەدىنىڭ» استارىندا سول تازالىققا ۇندەۋ جاتىر.
ايتپاقشى، اجەسى دە ەشقاشان شاشىن كەسكەن ەمەس. «جاس كەزىندە ۇنەمى ءورىپ جۇرەتىن بولعان. البومداعى ەسكى سۋرەتتەردىڭ اراسىندا اجەمنىڭ شاشىن ەكى ءورىپ تۇسكەن سۋرەتتەرى كوپ»، – دەيدى گۇلجانات اسا ءبىر ريزا كەيىپپەن. بۇرىنعىلار شاشىن سولاي ەكىگە جارىپ ءورىپ، يىعىنان اسىرا تاستاپ، باسىنا ورامال سالىپ جۇرەتىن. سوسىن اق جاۋلىقتى انالار ورىلگەن شاشىن سۇيەكتەن جاسالعان تاراقپەن بەكىتىپ، جيناپ قوياتىن.
گۇلجاناتتىڭ اناسىنىڭ دا شاشى ۇزىن. سوندىقتان بولار، بۇل وتباسىندا شاشقا دەگەن قۇرمەت وزگەشە. ياعني اناسىنان قىزىنا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان ۇلتتىق قۇندىلىق دەپ اسپەتتەسەك تە ارتىق ەمەس. گۇلجانات ءوزىن قىسقا شاشپەن مۇلدەم ەلەستەتە المايدى. كوبىنە ءورىپ جۇرگەندى قولايلى كورەدى.
ءبىز ودان شاشىنىڭ كۇتىمى تۋرالى، ەرەكشە ءادىس-تاسىلىڭ بار ما دەپ سۇرادىق.
– وزگەشە ءبىر تاسىلدەرىم بار دەپ ايتا المايمىن. ءبىراق ۇزىن شاشتى كۇتۋ وڭاي ەمەس. اپتاسىنا ەكى رەت جۋامىن. شاشتى ۇزىن ءارى ءساندى ەتىپ ءوسىرۋ ءۇشىن كوپ نارسە كەرەك ەمەس. شاشتىڭ ءوسىمى باس تەرىسىنە بايلانىستى. سۋسابىنمەن جۋماي تۇرىپ، الدىمەن سۋمەن شايىپ الامىن. نەگىزى ىستىق سۋمەن جۋامىن. قاتتى ىسسى بولماسا، اشىلماي قالاتىن سياقتى كورىنەدى. تەك سۋسابىنمەن عانا جۋامىن. ءقازىر شاش كۇتىمىنە ارنالعان قوسىمشا زاتتار وتە كوپ. ماسەلەن، ارنايى بالزامدار، شاشتى وسىرەتىن ماسكالار بار. ءتۇرلى قوسپاسى بار، پايدالى دەگەن بالزام، ماسكالارمەن مەن دە ەكى-ۇش رەت جۋىپ كوردىم. ءبىراق ەشقايسىسى شاشىما جاقپادى، كوپ ءتۇسىپ، جۇقارىپ كەتتى. نەگىزى، شاشىڭىزعا ساي سۋسابىندى تاڭداساڭىز، شاشتىڭ جىلتىراپ وسۋىنە سول جەتكىلىكتى دەپ ويلايمىن. شاشتى سۋسابىنمەن ءبىر رەت جۋۋ كەرەك. كەيىنگى كەزدەرى كەيبىر قىزداردان «شاشتى ەكى رەت كوپىرتىپ جۋۋ كەرەك» دەگەندى ەستىپ ءجۇرمىن. سۋسابىندى پايدالانباس بۇرىن جاقسىلاپ تۇرىپ سۋمەن شايىپ الساڭىز، ءبىر رەت قانا جۋعان جەتكىلىكتى. قانجىلىم سۋمەن شايامىن. تاراۋ قيىن ەمەس. دىمقىلداي تارامايمىن. كەپكەننەن كەيىن عانا تارايمىن. ىلعال شاشتى تاراقپەن تاراۋعا بولمايدى. شاشتىڭ تۇبىنە كەرى اسەرىن بەرىپ، ۇشتارى سىنعىش بولىپ الادى. شاشىم ۇزىن بولعاسىن كەپتىرۋگە ۇزاق ۋاقىت كەتەدى. سەبەبى، شاشتى تەز كەپتىرەتىن فەندى قولدانبايمىن. 10-15 مينۋت سۇلگىمەن وراپ قويامىن. تابيعي جولمەن كەپتىرگەن دۇرىس، – دەيدى شاشى ۇزىن ارىپتەسىمىز.
وعان جاڭا ورتالاردا كەزدەسىپ قالعان ادامداردىڭ اراسىندا «شاشىڭ قانداي ادەمى، ۇزىن ەكەن» دەپ ءسۇيسىنىپ، قىزىعاتىندار وتە كوپ. بۇگىنگىدەي شىلىڭگىر شىلدەدە «ىستىقتاپ، مازاڭ كەتپەي مە» نەمەسە «مەن دە شاشىمدى وسىرگىم كەلەدى، قانداي كەڭەس بەرەسىڭ» دەپ سۇراپ جاتاتىندار دا از ەمەس. ونداي كەزدە بىلگەنىمەن بولىسەدى.
گۇلجانات ناۋرىز مەيرامىندا قوس بۇرىمىنىڭ ۇشىنا سىلدىرلاتىپ شولپى، ماڭدايىنا شەكەلىك تاعىپ شىققاندا، ءتىپتى اجارلانىپ كەتەدى.
قىز بالا – ۇلتتىڭ ۇياتى، حالىقتىڭ شىرايى. ال ابىرويى – اتا-انا بەدەلى. ابىرويلى، اق ءجۇزدى بول، بۇرىمدى قىز!
داۋىستا دا ءمان بار
ال قاتارىمىزعا بيىل عانا قوسىلعان جاس ءتىلشى، جاس وتاعاسى ەرنۇردىڭ وقۋشى كەزىندە ءبىرتالاي كينونىڭ دۋبلياجىنا قاتىسقانىن ءوزىمىزدىڭ ارامىزدا دا ءبىرى بىلسە، ءبىرى بىلە بەرمەيدى. مىنەزى اشىق. ءتىلىنىڭ ۇشىندا ءازىلى دە بار. ادام جاتىرقامايدى. كوپشىل. ەلگەزەك. سىمباتتى بويى، ۇلكەن-كىشىمەن بولىسە كەتەتىن ويى دا بار.
ەرنۇر بالا كۇننەن كوپشىلىكتىڭ الدىندا سويلەگەندى ۇناتاتىن. بالاباقشادا كەلىستى بويى، سۇيكىمدى تۇرىنە قاراپ تاربيەشىلەر ونى بارلىق كونسەرت، بايقاۋلاردىڭ الدىنا شىعارىپ قوياتىن. تاقپاقتاردى تاقىلداتىپ جاتقا ايتا جونەلگەندە، بالدىرعان ەرنۇر دۋ قول شاپالاققا كومىلىپ قالۋشى ەدى. بالاقاي سوعان ءماز بولىپ، ارقالانىپ، شابىتتانا تۇسەتىن.
مەكتەپكە كەلگەندە دە قاتارلاستارىنان وزا شاۋىپ، تاعى دا العا شىقتى. الاتاۋ اۋدانىنا قاراستى №169 مەكتەپ-ليسەيىنىڭ 1-سىنىبىندا وقىپ جۇرگەندە ءبىلىم وشاعىنا «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ وكىلدەرى كەلىپ، تۇڭعىش پرەزيدەنت ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ بالا كۇنىنەن سىر شەرتەتىن «مەنىڭ بالالىق شاعىمنىڭ اسپانى» فيلمىندەگى باستى كەيىپكەر – كىشكەنتاي نۇرسۇلتاننىڭ داۋىسىنا كاستينگ جاريالادى. دۋبلياج دەگەننىڭ ءدامىن تاتىپ كورۋگە تالاپتانعان بارلىق بالاقايدىڭ ىشىنەن ەرنۇردىڭ داۋىسى فيلم كەيىپكەرمەن ۇندەسە كەتتى. 
ودان سوڭ كورەرمەندەردىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنگەن «جاۋ جۇرەك مىڭ بالا»، «اناعا اپارار جول»، «ەلىم-اي» سياقتى وتاندىق كينوتۋىندىلاردا دا بالالاردىڭ داۋىسىنا دۋبلياج جاسادى.
– كەيىپكەرلەرىمنىڭ ءتۇرلى ەموسياعا بەرىلەتىن ساتتەرىن ءدال كەلتىرۋ قيىن تيەتىن ماعان. سوندىقتان داۋىستار بىرنەشە مارتە جازىلادى. دۋبلياج كەزىندە كەيىپكەردىڭ كۇلەتىن جەرىن اينىتپاي دىبىستاۋ ءۇشىن مەنى قىتىقتايتىن. ال ەنتىگىپ سويلەگەن داۋىستى سالۋ ءۇشىن ستۋديا ىشىندە ارى-بەرى جۇگىرەتىنمىن. كەيىپكەرىڭىزدىڭ قانداي ەموسياسىن بولسىن، رياسىز سەزىنە بىلسەڭىز، داۋىس سول كەزدە عانا شىنايى شىعادى، – دەيدى ەرنۇر.
ونىڭ وسى سالاعا ءبىر ءسات قىزىعۋشىلىعى ويانىپ، دۋبلياج سالاسىنىڭ مامانى بولامىن دەگەن ويدىڭ دا جىل ەتكەنى بار. ءبىراق تارازى باسىن جۋرناليست بولسام دەگەن ارمانى باسىپ كەتتى. ءتۇرلى قىزىقتى، شىم-شىتىرىق وقيعالاردىڭ بەل ورتاسىندا جۇرەتىن ءتىلشى بولعىسى كەلدى كوپشىلىكتى سۇيەتىن جىگىت. اناسى دا وسى ماماندىقتى مەڭگەرگەنىن قالادى.
– «جىگىتكە جەتى ونەر دە از» دەگەن ءسوز ۇنايدى ماعان. ءيا، بويىڭدا ءبىر عانا قاسيەتتىڭ بولعانى جەتكىلىكسىز. سەبەبى، ەر ادام وزىنە عانا ەمەس، اينالاسىنداعى جاقىندارىنا دا جاۋاپتى. اكەم ءاردايىم: «سەنىڭ قولىڭا قالام ۇستاپ، مىقتى جۋرناليست بولعانىڭ جەتكىلىكسىز. بولاشاقتا نە كۇتىپ تۇرعانىن ەشكىم بولجاي المايدى. سوندىقتان دا كوپ قىرلى بول»، دەپ وتىرادى. سول سەبەپتى جان-جاقتى بولۋعا، بارلىق ورتادان تابىلۋعا تىرىسامىن. «بىلگەنىمنەن بىلمەگەنىم كوپ» دەگەن قاعيدانى ۇستانامىن. بىلمەگەنىمدى سۇراۋدان ارلانبايمىن. بىرەۋدىڭ بويىنان جاقسى نارسەنى بايقاپ قالسام، سونى مەن دە ۇيرەنىپ الۋعا ۇمتىلىپ جۇرەمىن، – دەيدى جاس ارىپتەسىمىز.
جاس دەمەكشى، قازىرگى جاستار تۋرالى ويىن دا بىلمەككە ساۋال تاستادىق. ونىڭ ويىنشا، بۇگىنگى جاستاردى كوبىرەك قىزىقتىراتىن نارسە – ماتەريالدىق بايلىق. زامانداستارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى قالاي تەز بايىسام، قالاي بىردەن كوپ اقشا تاپسام دەپ ويلايدى. كوبى ەڭبەكتەنىپ، ماڭداي تەرىمەن بايىعىسى جوق. ءبارى بىردەن بولا قالسا دەپ ويلايدى. سەن ءوز كاسىبىڭنىڭ ۇزدىگى بولۋ ءۇشىن ەڭ تومەننەن باستاۋىڭ كەرەك. سەبەبى، تاجىريبەنى ءبىر كۇندە مەڭگەرۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل – ەرنۇردىڭ ويى.
جاس تىلشىدەن قۇربى-قۇرداستارىنا تاعى ءبىر كەڭەس: «ماقساتىڭا جەتۋ ءۇشىن باستاعان ءىسىڭدى سوڭىڭا دەيىن جەتكىزۋ قاجەت. جانە جانىڭدا سەنى ءاردايىم قولدايتىن جاقىندارىڭنىڭ بولعانى ماڭىزدى».