5 ماۋسىم – دۇنيەجۇزىلىك قورشاعان ورتانى قورعاۋ كۇنى.
بۇۇ بەلگىلەگەن جانە جىل سايىن 5 ماۋسىمدا اتاپ وتىلەتىن دۇنيەجۇزىلىك قورشاعان ورتا كۇنى (World Environment Day) بارلىق ەكولوگتار مەن تابيعاتتى قورعاۋ ۇيىمدارى ءۇشىن الەمدىك جۇرتشىلىقتىڭ نازارىن قورشاعان ورتا پروبلەمالارىنا اۋدارۋدىڭ، سونداي-اق ساياسي قىزىعۋشىلىقتى جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋعا باعىتتالعان ءتيىستى ءىس-قيمىلداردى ىنتالاندىرۋدىڭ نەگىزگى تاسىلدەرىنىڭ ءبىرى بولىپ وتىر، دەپ حابارلايدى Almaty-akshamy.kz.
مەرەكە 1972 جىلى بۇۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ 27ء-شى سەسسياسىندا جاريالاندى (1972 جىلعى 15 جەلتوقسانداعى № A/RES/2994 قارار). وتكىزۋ كۇنى 5 ماۋسىم — 1972 جىلى ستوكگولمدەگى ادام قورشاعان ورتاسىنىڭ ماسەلەلەرى جونىندەگى كونفەرەنسيانىڭ (Stockholm Conference on the Human Environment) باستالۋ كۇنى، سودان كەيىن بۇۇ-نىڭ قورشاعان ورتا جونىندەگى باعدارلاماسى قۇرىلدى.
بۇل كۇندى اتاپ ءوتۋ ءار ادامنىڭ قورشاعان ورتانى قورعاۋعا دەگەن ۇمتىلىسىن وياتۋعا جانە پلانەتانىڭ تابيعي تىرشىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ جۇيەلەرىنە ارتىلىپ كەلە جاتقان جۇكتەمەنىڭ ماڭىزدى نۇكتەگە جەتۋىنە جول بەرمەۋ ءۇشىن مۇمكىندىگىنشە كوپ ادامداردى ارەكەت ەتۋگە ىنتالاندىرۋعا ارنالعان.
ادامزات جەر پلانەتاسىنىڭ ەكوجۇيەلەرىن تىم ۇزاق پايدالانىپ كەلەدى جانە وعان زيانىن دا تيگىزىپ كەلەدى. ءار ءۇش سەكۋند سايىن الەمدە فۋتبول الاڭىنىڭ كولەمىندەي ورمان اۋماعى جويىلادى، وتكەن عاسىردا پلانەتانىڭ سۋلى-باتپاقتى جەرلەرى مەن مارجان ريفتەرىنىڭ جارتىسى جوق بولدى. ەكوجۇيەلەردىڭ جوعالۋىنا بايلانىستى الەم ورماندار مەن شىمتەزەك القاپتارىنان ايىرىلۋدا. الەمدىك پارنيكتىك گازدار شىعارىندىلارىنىڭ دەڭگەيى ءۇش جىل قاتارىنان ءوستى جانە پلانەتا كليماتتىڭ ىقتيمال اپاتتان ءبىر قادام عانا قاشىقتىقتا.
اتموسفەرا تەمپەراتۋراسى تىم تەز وسۋدە، سوندىقتان ادامدار مەن تابيعات وعان بەيىمدەلە المايدى؛ تىرشىلىك ەتۋ ورتاسىنىڭ قىسقارۋى ميلليونعا جۋىق ءتۇردىڭ جوعالۋىنا ءقاۋىپ توندىرەدى؛ ادامزات اۋانى، توپىراقتى جانە سۋدى لاستاۋدى توقتاتاتار ەمەس.
بۇكىل الەمدە ەكوجۇيەلەرگە ءقاۋىپ ءتونىپ تۇر. ورماندار مەن قۇرعاق جەرلەردەن باستاپ اۋىلشارۋاشىلىق جەرلەرى مەن كولدەرگە دەيىن ادامزاتتىڭ تىرشىلىگى تاۋەلدى بولاتىن تابيعي كەڭىستىكتەر قايتىپ يورنى تولمايتىنداي جاعدايعا جاقىن. پلانەتا جەرىنىڭ 40% - ى دەگراداسياعا ۇشىرايدى، بۇل پلانەتا حالقىنىڭ جارتىسىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. 2000 جىلدان باستاپ قۇرعاقشىلىقتىڭ سانى مەن ۇزاقتىعى 29% - عا ءوستى. ەگەر شۇعىل شارالار قابىلدانباسا، 2050 جىلعا قاراي پلانەتا حالقىنىڭ 75% - دان استامى قۇرعاقشىلىقتان زارداپ شەگۋى مۇمكىن.
بۇل ماسەلەنىڭ شەشىمى - ءبىزدىڭ ەكونوميكامىز بەن قوعامىمىزدى وزگەرتۋ. ولار ينكليۋزيۆتى، ءادىل جانە تابيعاتپەن بايلانىستى بولۋى كەرەك. ءبىز پلانەتاعا زيان كەلتىرۋدەن ونى ەمدەۋگە كوشۋىمىز كەرەك. الەم حالىقتارىنا تۇراقتى جانە ءادىل دامۋعا بەلسەندى تۇردە جاردەمدەسۋگە، تابيعاتتى قورعاۋ ماسەلەلەرىنە كوزقاراستاردى وزگەرتۋدىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى ءبىز ءوزىمىز، قوعامىمىز ەكەنىن تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرۋ قاجەت. سونداي-اق، بارلىق ەلدەر مەن حالىقتاردىڭ ءقاۋىپسىز جانە گۇلدەنگەن بولاشاعى بولۋى ءۇشىن سەرىكتەستىك قاتىناستاردىڭ پايدالىلىعىن ءتۇسىندىرۋ كەرەك.
دۇنيەجۇزىلىك قورشاعان ورتانى قورعاۋ كۇنى - بۇل ءار ادام ءۇشىن دە، بۇكىل الەم ءۇشىن دە ماڭىزدى وقيعا. 1972 جىلدان بەرى وسى كۇن اتاپ وتىلە باستاعاننان بەرى كوپتەگەن ەلدەردىڭ تۇرعىندارى مىڭداعان ءىس-شارالاردى وتكىزدى، ولار ءۇيىنىڭ اينالاسىن تازالاۋدان، اعاش وتىرعىزۋدان باستاپ، جابايى تابيعات قىلمىستارىمەن كۇرەسۋگە دەيىن باردى. وسى جىلدار ىشىندە ءارتۇرلى ەلدەر مەن الەۋمەتتىك سەكتورلاردان مىڭداعان ادامدار قورشاعان ورتانى قورعاۋ جونىندەگى ارنايى ءىس-شارالارعا قاتىستى. ال بۇگىندە بۇل كۇن ءارقايسىمىزعا پلانەتامىزعا قامقورلىق جاساۋ ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىمىزعا الۋعا جانە وزگەرىستەرگە بەلسەندى ۇلەس قوسۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.